Michael Parenti. Zwarthemden en Roden. Rationeel fascisme en de omverwerping van het communisme. EPO, 2001. 225p
Michael Parenti is Amerikaan en een internationaal gekend auteur. In binnen- en buitenland is hij bekend voor zijn politieke analyses van het internationaal gebeuren. De binnen- en buitenlandse politiek van de VS worden geanalyseerd in een heldere en vlotte stijl. In het boek "Zwarthemden en Roden" dat in 1997 in de VS werd uitgegeven verwoordt hij zijn persoonlijke ideeën over fascisme, communisme, groot-kapitaal, de val van het communisme en de buitenlandse politiek van de VS. Parenti is een marxist in hart en nieren en wil de relevantie aantonen van een marxistische analyse voor de hedendaagse actualiteit: "..Het (marxisme) is ….. eerder een methode om verder te kijken dan de oppervlakkige verschijnselen. Het marxisme gaat op zoek naar innerlijke eigenschappen en de dynamische krachten die de sociale verhoudingen en een groot deel van de geschiedenis zelf bepalen". (p.183)
Het boek lijdt echter aan een gebrek aan focus. Michael Parenti geeft een historich overzicht van het opkomende fascislme tijdens de jaren dertig in Europa en noteert de banden tussen deze extreem rechtse bewegingen en traditionele rechtse partijen en het groot-kapitaal. Zijn analyse van het Europees fascisme blijft vrij afstandelijk en oppervlakkig en herleidt zich tot een opsomming van feiten van de ontwikkeling van het Duits en Italiaans fascisme waarbij hij de bewondering van het Amerikaanse bedrijfswereld en de door haar gecontroleerde pers vermeldt maar niet verder ontleedt
De banden tussen de VS en de Italiaanse fascisten zorgden na de oorlog voor een geldstroom naar rechtse organisaties in Italië: "Van 1945 tot 1975 schonken Amerikanse overheidsdiensten naar schatting 75 miljoen dollar aan rechtse organisaties in Italië, inclusief aan groepringen die nauwe banden onderhielden met het MSI, de neofascistische Movimento Sociale Italiano".(pp.38-39) zodat Italië tussen 1969 en 1974 in de ban kwam van een terreur- en sabotagecampagne –een strategie van de spanning- het resultaat van een grootschalige, door de staatsveiligheid geleide campagne tegen de groeiende populariteit van democratisch parlementair links zegt Michael Parenti
De toon van dit historisch overzicht (Fascisme als instrument, pp.12-41) is vrij academisch en afstandelijk. De stijl wordt echter gepassioneerd en geëngageerd wanneer de auteur de geschiedenis van de revoluties en het anticommunisme beschrijft. Verschillende communistische systemen komen aan bod en hij zet verschillende vooroordelen recht. Hij spaart geen kritiek voor de communistische systemen in Oost-Europa en de reden van hun ondergang en waarschuwt voor de overheersing van globaal neoliberalisme en kapitalisme en organisaties zoals de WTO die de uitbuiting van arbeiders en de grondstoffen van de derde wereld en de verwoesting van het milieu veroorzaken.
De Nederlandse vertaling van het boek situeert zich in volle opgang van de globale universele beweging tegen het wereldwijd neoliberalisme waarin Michael Parenti als oud activist gelijkenissen maar ook grote verschillen ziet met de vredesbewegingen van de zestiger jaren: "De activisten van vandaag gooien zich niet meer, zoals in de zestiger jaren, onvoorbereid in de strijd. Zij berekenen wie hun vijanden zijn en hebben een groter bewustzijn van de werldwijde politieke en economische machtscentra. Activisme zonder diepgaande analyse houdt geen stand. Dat is de reden waarom zoveel radicalen van de zestiger jaren zich hebben laten inpalmen door datgene wat zij hebben bestreden. Dit keer zal het zo niet aflopen" zegt Michael Parenti in een interview enkele maanden geleden (Christian Science Monitor 30/08/2001, Radicalism reborn, interview door Sara Miller).
Is het hedendaagse grotere bewustzijn van de activisten voor de reële krachtsverhoudingen dan het resultaat van het feit dat meer en meer mensen de marxistische analyse toepassen of hebben ook andere invalshoeken hiertoe bijgedragen? Michaël Parenti rept met geen woord over o.a. feministische of ecologische visies. Eén hoofdstukje wordt gewijd aan ecologie "Ecologische openbaring, een klassenwet" (p213) waarin een terechte opsomming komt over de werldwijde destructie van het milieu tengevolge van de nietsontziende drang naar winst van het kapitalisme. Het oude marxistische gezegde dat de kapitalist de strop verkoopt waarin hij zelf zal worden opgehangen wordt in het boek meerdere malen dwingend herhaald en bewezen. En daarmee is dan veel gezegd over dit boek. Het steekt een beschuldigende vinger uit naar de fouten van het verleden maar maakt geen opening naar nieuwe alternatieven. Als communist geeft Parenti geen aanwijzing hoe een revolutionaire, op arbeiders gebaseerd socialistisch systeem kan overleven in een wereld van globaal kapitalisme. Zijn conclusies zijn vaag en onvoldoende. Hij pleit voor klasse-analyses en het belang om steeds weer de vraag te stellen wie heeft hier allemaal belang bij dat het deze weg opgaat?
Pertinente vragen die Parenti zich niet stelt voor de rechten van de vrouw. Hij gaat ervan uit dat een socialistische maatschappij de positie van de vrouw tengoede zal komen zonder op zoek te gaan naar de innerlijke eigenschappen en de dynamische krachten die de sociale verhoudingen tussen de seksen en een groot deel van de positie van de vrouw zelf bepalen. Feministen weten al van sinds hun strijd voor het algemeen kiesrecht dat deze vragen de gevestigde patriarcale orde bedreigen. Parenti zou de analyses van de feminsten wereldwijd inzake de vrouwenrechten moeten lezen. Hij zou leren dat patriarcaat en seksisme niet alleen eigen zijn aan het fascisme maar aan alle maatschappijvormen. Gender doorkruist alle klassen en maatschappijvormen. Marxisme beschouwt de emancipatie van de vrouw als een deel van haar klassenstrijd maar negeert de eigen dynamiek van het feminisme en de verrijking die ze betekent voor de marxistische analyse.
Het is ten andere merkwaardig dat ter gelegenheid van de Nederlandse vertaling van zijn boek in Europa de auteur geen aangepast voorwoord heeft geschreven. Sinds 1997 is er heel wat veranderd. De universele globale beweging tegen kapitalisme en uitbuiting en tegen de kloof tussen arm en rijk maakt doordringende analyses en werkt volop aan creatieve voorstellen en tussenoplossingen. De ontmaskering van de grote leugen van het kapitalisme waartoe de auteur hoopt dat zijn boek zal bijdragen is reeds begonnen. Verschillende strekkingen en bewegingen vinden elkaar en willen samen verder werken: arbeidersbewegingen, mensenrechtenactivisten en vrouwenbewegingen wisselen informatie en ervaringen uit en scharen zich achter dezelfde ordewoorden: tegen oorlog en uitbuiting, voor ontwapening en vrede en meer sociale rechtvaardigheid. De marxistische analyse moet hierbij een belangrijke onderbouw leveren. Nieuwe actoren en veranderende krachtsverhoudingen maken het wereldbeeld complexer en het werk voor vrede en meer rechtvaardigheid zal met meerdere partners moeten worden gedeeld.
Marie Jeanne Vanmol
(Uitpers, januari 2002)