Iedereen voorspelde problemen tussen segmenten van de Irakese bevolking, waarom heeft het zo op zich laten wachten? Provocaties genoeg. Misschien omdat de Irakezen zich in eerste plaats als Irakees zagen, dan pas als sjiiet of soenniet. Toch werd de religieuze identificatie van alle zijden aangemoedigd, en met reden.
“Verwacht u aan Noord-Indische toestanden in een stad van vijf miljoen als Bagdad” dit zijn niet de woorden van een Amerikaanse neoconservatief maar die van één van deVlaamse Irak-kenners, die in 2004 ten gevolge van de aanslag in Najaf besloot dat een burgeroorlog een logisch gevolg zou zijn.
Sindsdien zijn er tal van aanslagen maar ook andere – minder gewelddadige maar even schuldige- acties ondernomen om het Irakese volk en hun identiteitsgevoel te manipuleren. Toch bleef de door iedereen aangekondigde (en haast verhoopte) burgeroorlog uit. Deze “Noord-Indische toestand” (burgeroorlog op basis van religieuze gronden) is een catch 22: het ultieme verwijt t.a.v. de VS is tevens het ultieme excuus om ze in het land te laten blijven. Hierin schuilt het belang van het denkkader, pro en contra zien enkel deze realiteit
Twee jaar ergerde ik me op het plaatsen van gebeurtenissen in een soenni/sjia denkkader, maar op mensen als Blommaert na liggen mensen niet echt wakker van “denkkaders” en discours. Na een kort gesprek met Tariq Ali en de aanslag op Samarra vond ik het nodig om even stil te staan bij dit brede manipulatieproces. Mijn stelling is eenvoudig: sjia/soenni-sektarisme is geen Irakese manier van denken, er is in het Midden Oosten haast geen ander volk dat zo natie-bewust is (was) als het Irakese. Soenni/sjia-denken is eerder iets Saudisch of iets dat je in de Golfstaten hoort, waar sjiieten als verdwaalde geesten beschouwd worden.
Irak, en voorheen Mesopotamië, was altijd al een pluri-culturele uitwisseling ongeacht het geloof. Eeuwenlang verbleven de grootste Joodse mystici, muzikanten en wijsgeren in Irak. Het Abbasidische kalifaat trok kunstenaars en denkers uit de hele wereld aan. En in tegenstelling tot veel andere Arabische culturen zijn de Irakezen bewust en trots over hun verleden. Dit geldt voor moderne kunstenaars die Mesopotamische motieven in een abstracte stijl laten herleven, maar dat was al het geval 1200 jaar geleden toen de Abbassidische bouwmeesters een islamitische versie bouwden van de toren van Babel, de Mutawqil in Samarra. Als er sektarisme opdook was het altijd het gevolg van een doelbewuste politiek, zoals bvb. de aanslagen op Joodse wijken in Bagdad met een exodus naar Israël tot gevolg.
Het Irakese nationalisme bestond al lang voor Saddam en de Baath-ideologie (deze was eerder Arabisch-nationaal gericht). Alle facties streden tegen de Britse mandaathebber in het interbellum. Ten tweede, de religieuze identiteit is een recent feit dat op de voorgrond raakte dankzij de media (links als rechts), de institutionele organisatie van het land, het discours dat democratie en demografie verwart. Al deze factoren hebben tot creatie geleid van een denkkader waardoor men het heden (aanslagen), het verleden (Saddam regime) en de toekomst (burgeroorlog) door een Sjia-Soenni-Koerd-bril gaat bekijken.
Deze idiote simplificaties werden de voorbije 3 jaar constant herhaald om uiteindelijk als evident en normaal beschouwd te worden. Dit ging makkelijker in het buitenland dan in Irak zelf waar de mensen zich eerst als Irakees en nooit als soenni of sjia zagen, dit gold voor mensen in Irak maar ook de vluchtelingen die ik in België in vluchtelingencentra ontmoette.
Enige uitzondering hierop zijn de Koerden die etnisch verschillen van de twee andere kunstmatige groepen maar overwegend van soennietische overtuiging zijn, hoewel er seculiere en zelfs sjiitische Koerden bestaan (grensstreek met Iran). Bovenal hebben de Koerden een eigen identiteit en, geen detail, een eigen vlag, een eigen lente-feestdagà
De driedeling Soenni-Sjiieten-Koerden houdt bijgevolg geen steek gezien deze groepen in elkaar overlopen volgens ethnie, religie en zelfs geografisch (mits enige Arabisering in het Noorden).
Oorsprong
“Buitenlanders maakten kennis met de Koerden door Halabja, met de sjiieten door de opstanden in het zuiden en met de soennieten met Fallujah”, vertelde mij een politiek vluchteling in 2005. En dat is nog niet eens zo verkeerd. Een misconceptie over het Saddam-regime was de zogezegde exclusieve soenni-dominantie. Deze werd nog voor de val van Saddam gepreekt alsof SaddamÆs troepen, geheime diensten, kortom het volledige staats- en controleapparaat enkel uit soennieten bestond.
Saddam zou nooit zolang uitgehouden hebben zonder een evenwichtig spel van “carrot and large stick”. Er was genoeg repressie voor iedereen die maar enigszins buiten de lijn liep, zelfs voor zijn eigen familie. Zuivering van de Baath-partij, tegen de soennitische moslimbroederschap in Irak, soennitische officieren, soennietische politici (oa Islamic party), terwijl sommige sjiietische groepen of stammen buiten schot bleven(1). De brutaliteit van het regime diende dezelfde logica: een voorbeeldfunctie, gelijk wie kan het ergste verwachten ongeacht de clan, geloofsovertuiging, afkomst. Indien de shia/sunni identiteiten zo sterk waren, hoe dan de Iran-Irak oorlog verklaren in hoofdzaak gestreden door Irakese sjiieten.
De bevolkingsgroepen werden nogmaals belicht aan het einde van de vorige golfoorlog toen de opstanden aangemoedigd werden in regioÆs waar de troepen zich uit hadden teruggetrokken. Deze werden snel een identitair karakter gegeven terwijl het centrum (de soennieten) even goed tot opstand hadden kunnen komen ware het niet dat er een te grote troepenconcentratie aanwezig was. Een andere grote leemte zijn de tribale identiteiten die doorheen de soenni-sjia geloofsovertuiging lopen, ruimer en soms zelfs pré-islamitisch maar voor westerlingen die al millennia lang gewend zijn in wij/zij categorie te denken is dit allemaal te verwarrend. Cowboys en Indianen, waarbij we voor de winnaars zijn, de cowboys en dat zijn de sjiieten want we weten dat zij gaan winnen om dat de democratie ons dat verzekert(2).
Hoe het Westen Irak naar zijn waanbeeld schiep
Toch was het nog voor de verkiezingen duidelijk: we steunen sjiieten en Koerden. Bovenal een verdeeld Irak waarbij de olierijkdommen in handen komen van groepen die schatplichtig zijn aan de grote bevrijder (VS), is de eindbestemming. Net goed want een federaal geregionaliseerd Irak zou het mogelijk maken met de olierijke regioÆs, het Noorden en het Zuiden, apart akkoorden te sluiten. Ook nooit meer de vrees om een nationalisering te moeten ondergaan zoals in het verleden. Volgens deze logica is het centrum van geen tel, want ze hebben geen olie, geen geluk voor wat men al snel de soenni-driehoek zou noemen.
De verdeel-en-heers politiek die iedere koloniale macht toepaste, waarbij het een bevolkingsgroep tot zijn geallieerde maakte en de andere onderdrukte, werd in verschillende fasen toegepast.
Isoleren van het verzet
Een eerste noodzakelijke stap was de assimilatie tussen soenniet-ancien regime en dé-baathific. Men ging ervan uit dat het verzet beperkt was tot een aantal soennitische generaals die allemaal in centrale regio woonden. De geboorteregio van Saddam werd extra geviseerd omdat men de dictator nog altijd zocht. Hierbij werd reeds de equatie gemaakt Koerden en sjiieten met ons soennieten tegen ons. De harde aanpak van Fallujah(3) wierp haar vruchten af : twee dode lijken die van een brug hingen volstonden als motief voor de slachting van Fallujah waar het volledig arsenaal aan misdaden in “jus bello” (recht tijdens oorlogen) de revue passeerden:
Het moest duidelijk zijn dat het om soennieten en buitenlandse strijders ging, niet meer om Irakese broeders. Het was perfect getimed en terwijl er grote ontzetting was in en buiten Irak was het echte succes dat enkel de Irac Islamic Party(4), één van de grootste soennietische partijen zich terugtrok uit de interim-regering(5) na het einde van de slachting werd de datum van de eerste verkiezing vastgelegd, men was dan reeds zeker van een onthouding van soennietische zijde.
De ene gewapende groep is de andere niet
Er werd van meet af aan een verschillende houding aangenomen tegenover een gewapende Irakees die soenni was en één die men als sjiiet identificeerde.
Er is een levensgroot verschil in de aanpak tussen beide. Met soennieten wordt niet onderhandeld. Andere groepen werden omgekocht, aangemoedigd om in het leger opgenomen te worden, militaire training te volgen bij de bezetter.. Andere milities die toch het eerste principe van soevereiniteit trotseren, nl. het monopolie van de staat over het geweld binnen gegeven grenzen (in casu die van de VS), werden grotendeels ongemoeid gelaten. De (Koerdische) Peshmergas kregen uniformen, de Badr brigade, ChalabiÆs seculier privé-militie werd hooguit bekritiseerd.
Zelfs zij die dat niet wensten en een rechtstreeks gevaar betekenden voor de VS zoals het Mahdi-leger van Moqtada Al Sadr werden met veel omzichtigheid behandeld (Najaf, 2004)(6) in eerste instantie spraken ze zich uit als noch sjia noch soenniet maar Irakees, het leger van de Mahdi(7) dat ondanks zijn naam een nationale agenda voorstond. In tegenstelling tot andere milities (bvb. die van Chalabi of de Badr-militie) betekende deze een bedreiging, niet in het minst omwille van haar “populaire” roots in Sadr city (hoofdzakelijk sjiïetische wijk bevolkt met gedeporteerde moeras-Arabieren). Er is een gradatie van de VS repressie: gewapende groepen in de “soenni-driehoek” zijn terroristen, in het zuiden zijn het veiligheidsmensen die nodig zijn gezien de chaos en onveiligheid.
En wie zou een ander beeld van het verzet kunnen geven als de journalisten of het land uit waren, of gekidnapt (het lot van iedere persoon van wie men denkt losgeld te kunnen krijgen), of een zeer beperkte bewegingsvrijheid genieten. Het verzet zou dus enkel soennitisch kunnen zijn gezien de sjiieten, als demografische meerderheid maar al te graag met de bezetter in zee zouden gaan vertrouwend op een democratie die steunde op confessionele representatie. Niemand staat er bij stil maar deze redenering is belachelijk.
Democratie = Demografie
De tweede stap, en waarschijnlijk belangrijkste in het vervullen van de self-fulfilling prophecy, was het organiseren van een zg democratisch representatie onder bezetting. De bezetter controleerde de volledige “nation-building” in al haar aspecten. Projecten van liberale vrijhandelszones, nieuwe constituties zelfs een nieuwe vlag met blauw en wit in (wat niet aansloeg)(8). Het doel was het politieke leven te organiseren volgens de demografische klassen die men voorhield en die iedere niet-Irakees als de realiteit beschouwde. Deze constellatie, op basis van vermenging van identiteiten, belette de interne verdeeldheid die eigen is aan de democratie maar ook de concrete verkiezingsprogrammaÆs zoals de reconstructie, onderwijs, nationalisering van de rijkdommen, positie ten aanzien van de bezetterà
Om dit klaar te spelen werden coalities van partijen en kiesomschrijvingen(9). danig georganiseerd dat men de kiezer weinig keuze liet dan die van sjiiet of soenniet te stemmen. Toen de soennietische partijen zich ten dele terugtrokken als protest tegen de slachting van Fallujah, en de coalitie van sjiitische partijen hen hierin niet volgden kon men beschouwen dat de breuk definitief was. De doden in Fallujah waren geen Irakezen meer, maar soennieten. Het is helemaal geen toeval dat de datum van de verkiezingen, na eindeloos uitgesteld te zijn, een week na Fallujah (22nov.) werd vastgesteld op 30januari. Wanneer de soennieten danig ontzet, “en bloc” de eerste verkiezingen gingen boycotten, gingen ze in gemengde gebieden vermoedelijk wel stemmen. Dit was een essentiële fase voor de VS, hun eerste overwinning.
Parallel hiermee werd de repressieve macht heringericht en hervormd op zijn Amerikaans en bij voorkeur sjiitisch. Exact wat koloniale machten als Groot-Brittannië op het toppunt van hun imperiale macht hadden gedaan over de verschillende continenten die ze plunderden. Voorbeelden als de West-Nilers in Brits Oeganda zijn legio en verantwoordelijk voor de conflicten die er vandaag woedden. Een leger dat uit één segment van de bevolking bestaat, dat is vragen om miserie. Het verschil met het kolonialisme uit de hyperliberale eind 19e eeuw is dat het sociaal Darwinisme en plaatsgemaakt heeft voor deze andere beschavingstheorie die de lijn aanduidt tussen de “barbaros” en wij : de Democratie en alle theorieën die ermee gepaard gaan(10).
In het democratische proces was de slachting van Fallujah, en de poging om ze te exporteren naar Samarra en Mosoul goed getimed, waardoor soennieten danig ontzet en stuurloos “en bloc” de eerste verkiezingen gingen boycotten, regionaal, in gemengde gebieden waar ook soennieten leven gingen ze vermoedelijk wel stemmen. Dit was een essentiële fase voor de VS, hun eerste overwinning.
Maar het dagelijkse leven van de Irakees is hiervan ver verwijderd; de dagelijkse onveiligheid waarmee hij geconfronteerd wordt, de criminaliteit, de ontvoeringen, moorden dragen geen soennietsich of sjiitisch masker, in tegenstelling tot de aanslagen die keer op keer het werk zijn van soennieten tegen sjiaÆs. Eigenlijk zijn dat de enige aanslagen die het nieuws wil onthouden. Geen woord over de aanslagen en moorden op Turkmenen, Chaldeërs en Christenen, demografisch onbelangrijk. Deze bestaan nochtans ook (drankwinkels, uitgebaat door christenen).
Tegen de tweede verkiezing waren alle blokken op hun plaats en bevestigden de soennieten door voor soennitische partijen te stemmen, wat van hen verwacht werd.
Wie heeft er baat bij?
Is de vraag die nu wel de media zal halen. Pro en contra VS werden reeds aangehaald in de introductie, de VS hebben een nieuwe legitimatie voor hun aanhoudende militaire aanwezigheid, anti-VS brengen een zoveelste kerf op de stok van het Amerikaanse militair imperialisme. De heropbouw van het land, de basisvoorzieningen zijn geen prioriteiten meer en, in geval van open burgeroorlog, zou men het Congolese economische model kunnen exporteren. De Koerden komen er het beste uit: vasthoudend aan de autonomie die ze onder de sancties verwierven en nog altijd azend op Kirkoek en haar oliereserves. Turkse en Israëlitische media openbaarden wat iedereen al wist: Israëlische interesse voor olietoevoer vanuit de regio via pijplijn langs Jordanië. Andere landen in de regio hebben belang bij een verdeeld Irak. In navolging van de Amerikaanse retoriek denkt iedereen in de eerste plaats aan Syrië en Iran. Syrië, soennitisch, dus kan het niet anders dan ze het “terroristisch verzet”, tot nader order volledig soennitisch (!), steunt. Iran wordt op haar beurt verweten de sjiitische partijen te beïnvloeden. Saoedi-Arabië wordt eerder stilgezwegen ondanks dat men er een lange sektarische traditie heeft met een afkeer voor sjiieten. Turkije vreest van haar kant een te sterk en olierijk Koerdistan moest dit Kirkoek uit de brand slepen. Een verdeeld Irak is vooral goed voor regionale oliecontracten en slechte herverdeling van de olie-inkomsten (niet echt nieuw voor het moderne Irak).
Onvermijdelijk?
De huidige situatie is niet nieuw. Aanslagen die sektarische provocaties zijn vinden al 3 jaar plaats. De tegenreactie heeft misschien het voordeel dat de redelijkheid en het nationaal gevoel “airplay” krijgt. Het terugplooien op religieuze/communautaire identiteit zal niet afnemen als de institutionalisering, de politieke organisatie vanuit een soennitisch of sjiitisch denkkader beslecht wordt. Er moet weer aan politiek gedaan worden op basis van echte dagelijkse problemen van de Irakezen, niet op basis van gecreëerde identiteiten. Ook moet men een nationaal beleid willen voeren, met nationale inkomsten en uitgaven ongeacht de bodemrijkdommen van de verschillende regioÆs.
Een minder goede oplossing is positieve discriminatie zoals toegepast in zuiderse landen waar het kolonialisme een onevenwicht schiep tussen verschillende minderheden. Een quotum voor minderheden (vb Pakistan, Oeganda waar zelfs mindervalide een quotum hebben) zal de identiteiten en misbruik ervan niet doen afnemen.
Er moet vooral ruimte gecreëerd worden voor andere zienswijzen dan het sjia/soenni denkkader die de media en “autoriteiten” repetitief hanteren. Discours en macht, er is al veel over geschreven en Irak bewijst dat het geen fictie is.
(Uitpers, nr. 73, 7de jg., maart 2006)
Voetnoten
(1) Niet alleen de “brede media” met haar beperkte uitzendtijd in handen van journalisten gaf dit beeld, ook de gespecialiseerde uitgaven “Le Livre Noir de Saddam Hussein”, dat 700 paginas telt maakte dezelfde fout die dan nog bevestigd wordt in de introductie van Bernard Kouchner die het heeft over “dictatuur van de soennietische minderheid”
(2) Een zoveelste stupiditeit, neem nu India, de grootste democratie, waar het hoogste ambt door een moslim en niet een Hindoe wordt uitgeoefend doch dat wordt door niemand in twijfel getrokken. Mocht een soenniet president worden van Irak zou dat niet het geval zijn. Ook in postkoloniale verkiezingen (neem nu Burundi) weerden de voormalige kolonisatoren de “unitaire” lijsten (zowel Hutu als Tutsi waren) toch wonnen zij. In Irak heeft is er niet eens sprake van “ex-kolonisator”, de bezetter regelt rechtstreeks het politiek proces
(3) Eerst een school bezetten als basis,een paar burgerdoden veroorzaken, dan schieten op vreedzame betogers, en zo de spanningen laten oplopen. Twee Amerikaanse lijken die van een brug hingen (31/3/04), represailles volgden met het bombarderen van een moskee een eerste invasie,die één maand duurde, met heel wat doden in april 2004) het zou pas in november zijn dat de stad een ware slachting zou kennen, waarbij de VS, geadviseerd door Israëlitische paraÆs (met ervaring in Jenin), deportaties, chemische wapens “white phosphor” (ter “verlichting” zoals in Sabrah en Chattila),ziekenhuizen en moskeen bombardeerde, vermoedelijk moeten we het beste nog vernemen over Falluijah
(4) Opgericht in 1960 en vervolgd onder het regime van Saddam
(5)
www.democracynow.org, 9.11.04(6) Bijzonder opvallend; in hetzelfde jaar als Fallujah is de voorzichtigheid waarmee de bezettingstroepen omgingen met de Sadr-militie in Najaf, eerst voorzichtig omsingelen en zelfs Ayatollah Al Sistani erbij riepen om te onderhandelen, terwijl in Fallujah voor een open oorlog die zelfs die naam niet waardig is, geopteerd werd
(7) In naam wel sjiiet gezien de Mahdi de verborgen imam van de sjiieten is die aan het einde der tijden de rechtvaardigheid zal komen herstellen.
(8) Arabische, vooral Syrië en Irak hebben gelijkaardige vlaggen (erfenis van pan-Arabisch nationalisme). Het Amerikaanse voorstel had onderaan twee blauwe lijnen op witte achtergrond (symbolisch voor tweestromenland). Niet toevallig afgewezen, de enige vlag in de regio met blauw op witte achtergrond is Israël)
(9) Diamond (Larry), Squandered victory: the American Occupation and the Bungled Effort to bring Democracy to Iraq, NY, Times Books, 384p. het voorstel van het VN team (uitgenodigd door de VS) werd van provinciaal proportionele grenzen afgewezen, de “soennietische” stemmen in overwegend sjia-gebieden werden onbetekenend;
(10) Democratie verzekert economische voorspoed (China?), democratie is billijkere verdeling van rijkdom (India?), en democratische staten verklaren elkaar geen oorlog (maar beginnen ze meestal wel).
