Het lopend Sloveens voorzitterschap van de Europese Unie moet het rustig aan doen, om de ratificatie van het Verdrag van Lissabon niet in gevaar te brengen. In de tweede helft van 2008 neemt Frankrijk echter het voorzitterschap over, en dan worden er weer belangrijke beslissingen verwacht.
In december moest de Europese Commissie op de valreep haar voorstel van richtlijn over het vrij verkeer van gezondheidsdiensten uitstellen. Het voorstel raakte een gevoelige zenuw: nadat de gezondheidszorgen buiten de toepassing van de zgn. Bolkensteinrichtlijn gehouden waren, wilde de Commissie toch dezelfde benadering doortrekken. Er kon dus tumult worden verwacht. Maar het voorstel werd ingehouden omdat de neoliberale realiteit van de EU tijdelijk verhuld moet worden tijdens het delicate ratificatieproces van het Verdrag van Lissabon(1).
De ratificatiekalender bevat een meevaller voor de Europese Unie: in de eerste helft van 2008 wordt de EU voorgezeten door Slovenië, een klein land met twee miljoen inwoners, en de beste leerling uit de klas van de nieuwe lidstaten. De kleine Balkanstaat zal het niet in zijn hoofd halen initiatieven te lanceren die de ratificatie doorkruisen(2).
In de tweede helft van 2008 neemt Frankrijk, of preciezer de Franse president Nicolas Sarkozy, het Europees voorzitterschap over. Tegen dan zijn de belangrijkste hordes in het ratificatieproces genomen. Dan is de tijd rijp voor belangrijke beslissingen opdat vanaf 1 januari 2009 de herziene verdragen operationeel kunnen worden. Tegen dan moeten bijvoorbeeld de nieuwe “minister van buitenlandse zaken” en de nieuwe “president van de Europese Raad” aangeduid worden. Sarkozy heeft al laten verstaan dat hij de kingmaker zal zijn, en de kandidatuur van Tony Blair als eerste president van Europa gelanceerd(3).
Nieuw evenwicht
De discussie gaat niet alleen over namen, maar ook over het nieuwe evenwicht tussen de instellingen van de Europese Unie. Welke middelen krijgt de nieuwe “president”, en zal dit een machtsverschuiving met zich meebrengen van de Europese Commissie naar de Europese Raad? Welke gevolgen zal dit hebben voor de Raad: ontwikkelt zich binnen de Raad een directorium van de grote lidstaten? Idem dito wat betreft de nieuwe “minister van buitenlandse zaken”, met ondermeer de vraag of de lidstaten hun greep zullen vergroten op het handelsbeleid, tot nog toe beheerst door de Commissie.
De Europese Unie krijgt versterkte bevoegdheden op een aantal domeinen, en Sarkozy heeft al laten weten dat het Franse voorzitterschap werk wil maken van een coherent Europees beleid op het vlak van defensie, migratie, klimaat en energie. Het zijn stuk voor stuk domeinen waar de discussie over de inhoud onlosmakelijk verbonden is met de machtsverdeling tussen de Europese Unie en de lidstaten. Welke greep behouden de lidstaten op de immigratie van niet-EU-burgers(4), op hun energiesector, hun militaire industrie, enz.
Op de achtergrond speelt de aanhoudende legitimiteitscrisis van de Europese Unie(5).
Dit kan nog versterkt worden door de economische situatie: een recessie op gang gebracht door financiële speculatie op de Amerikaanse vastgoedmarkt en voor de publieke opinie zo direct verbonden met het neoliberalisme. De golf van koopkrachteisen in Europa is een teken dat de werknemers niet bereid zijn de gebroken potten te betalen. Dit zal wegen op de discussie over Europa en de globalisering, de nood aan regulering en de rol van de ECB.
Schermutselingen
Elke dag regent het nieuwsfeiten die even zovele schermutselingen zijn waarin de hoofdrolspelers zich positioneren om te wegen op deze nieuwe ontwikkelingen.
De Britse premier Gordon Brown nodigde Duitsland en Frankrijk uit voor een topontmoeting eind januari om te beraadslagen over antwoorden op de economische turbulentie. Onder druk van de Duitse kanselier Angela Merkel, die geen zin had in een onderonsje met Sarkozy, moest Brown ook de Italiaanse premier Romano Prodi uitnodigen, en uiteindelijk kreeg ook Commissievoorzitter Manuel Barroso een invitatie. Alle Europese G8-leden zijn dus uitgenodigd. EU-voorzitter Slovenië is echter niet uitgenodigd(6).
Op een toespraak in India lanceerde Brown een aantal voorstellen die eind januari besproken zullen worden. Met zijn activisme probeert Brown te wegen op de Europese agenda, en de public relationsblunder goed te maken nadat hij te laat opdaagde bij de ondertekening van het Verdrag van Lissabon. Brown staat in eigen land erg onder druk en laag in de peilingen, maar moet slechts verkiezingen uitschrijven in 2010.
De Franse president Nicolas Sarkozy van zijn kant lanceert elke dag een nieuw idee. Zo stelde hij nu voor de regeringsleiders van de eurozone regelmatig samen te roepen om te discussiëren over het monetair en economisch beleid. Merkel verwierp Sarkozy’s idee onmiddellijk, met het argument dat de euro als supra-nationale munt maar blijvend aanvaard zal worden indien het muntbeleid onafhankelijk is.
Europese commissarissen doen regelmatig hun duit in het zakje van het debat over Europa en de globalisering. Zo wilde de Commissaris voor handel Peter Mandelson het handelsbeleid herzien, om beschermingsmaatregelen af te zwakken tegen de import in Europa door Europese bedrijven die productie gedelokaliseerd hebben, maar hij moest bakzeil halen(7). De Commissaris verantwoordelijk voor de interne markt Charlie McCreevy brak dan weer een lans voor de sovereign wealth funds(8) en pleitte voor het vrij verkeer van deze kapitalen. Sarkozy antwoordde dat Frankrijk zijn bedrijven zou verdedigen, en hij richtte daartoe prompt zelf een fonds op.
Het energie- en klimaatbeleid wordt een belangrijk terrein waarop verschillende opvattingen over de toekomst van Europa met elkaar botsen (zie verder).
Zo doet iedereen zijn zeg. De stem van de vakbonden blijft echter zwak klinken, wat des te spijtiger is nu lijnen worden uitgezet die een belangrijke stempel zullen zetten op de toekomstige ontwikeling van Europa.
Ander nieuws uit de Europese Unie
Binnenmarkt
De Europese Commissie viel half januari enkele grote Europese farmabedrijven binnen, omdat deze de concurentieregels met de voeten treden om producenten van generische geneesmiddelen het leven zuur te maken. De farmabedrijven spannen daartoe onderling samen, voeren het ene na het andere proces tegen generische producenten en eisen allerlei bijkomende testen van nieuwe generische geneesmiddelen, enkel en alleen om ze langer uit de markt te houden. Het gaat om een enorme markt: per inwoner wordt in de EU jaarlijks 400 euro uitgegeven aan geneesmiddelen.
In februari wordt het ontwerp van de Europese Commissie verwacht van een richtlijn over het vrij verkeer in de binnenmarkt van gezondheidsdiensten.
Europees Commisaris Viviane Reding zet haar krachtmeting met de telecommunicatiebedrijven verder. Bovenop de reeds eerder bekend gemaakte plannen(9) wil zij nu prijsbeperkingen opleggen voor digitale berichten en voor de kosten die maatschappijen elkaar aanrekenen voor het doorgeven van verbindingen. Tegenstanders zeggen dat zij de competitiviteit van de Europese communicatiebedrijven bedreigt, terwijl de Commissaris zelf argumenteert dat lage communicatietarieven nodig zijn om de interneteconomie uit te bouwen.
Er kwamen in januari tegengestelde adviezen binnen over de vraag of de producten van gekloonde dieren toegelaten moeten worden op de Europese binnenmarkt. Volgens het ene adviesorgaan bevatten dergelijke producten geen risico’s voor de menselijke gezondheid, ook al moest worden toegegeven dat de beesten in de regel minder gezond zijn en dat de bevindingen berusten op en klein staal onderzoeksdata. Volgens het andere adviesorgaan is dergelijke productie hoe dan ook ethisch onverantwoord, omdat het gepaard gaat met veel lijden voor de dieren terwijl klonen nergens toe nodig is. Daarmee is een debat gelanceerd dat nog een hele tijd zal duren, en een interessante confrontatie beloofd te worden tussen economische belangen en ethische waarden.
Een soortgelijke confrontatie is aan de gang over online gokken in de Europese binnenmarkt. Staatsmonopolies op gokken zijn lange tijd een lucratieve bron van inkomsten geweest voor de nationale overheden, maar die worden nu bedreigd door internationale online gokmaatschappijen die vrije toegang eisen tot de Europese binnenmarkt in naam van het vrij verkeer van diensten. De lidstaten proberen hun monopolie te verdedigen als noodzakelijk tegen gokverslaving, maar zijn niet erg geloofwaardig. Duitsland heeft alle gokken via internet verboden, ongeacht of de site geëxploiteerd wordt door een openbare of een private firma, maar het wordt ervan beschuldigd zo de offline goktenten van de overheid een monopolie te willen geven. De Duitse overheid is des te minder geloofwaardig omdat de offline goktenten wel online gokken op paardenkoersen zouden mogen organiseren! Het hypokriete verhaal van de Duitse (en Franse) overheid doet denken aan Brussel, waar ondergronds de metro volhing met affiches tegen gokverslaving terwijl bovengronds naarstig werd verder gewerkt aan het nieuwe casino. Zo geeft de overheid uiteindelijk zelf vrij baan aan de private exploitanten van gokverslaafden.
Enkele maanden na het geruchtmakende Volkswagenarrest van het Europees Hof van Justitie(10), dat de bevoorrechte positie van de deelstaat Nedersaksen in het kapitaal van Volkswagen veroordeelde, heeft het Duits Ministerie van Justitie een nieuw wetsvoorstel bekendgemaakt. Belangrijke beslissingen zoals het sluiten of verplaatsen van een productiezetel van Volkswagen zouden de instemming vereisen van 80% van de aandelen, daar waar volgens de reguliere vennootschapswetgeving 75% volstaat. Nedersaksen bezit 20,3% van de aandelen. Daarmee ligt de bal opnieuw in het kamp van de Europese Commissie.
Klimaatbeleid en duurzame energie
In maart 2007 legden de regeringsleiders in de Europese Raad de grote lijnen vast van het Europees beleid op het gebied van klimaat en duurzame energie(11). De Duitse bondskanselier Angela Merkel speelde toen een hoofdrol in de aanloop naar de G8 in Rostock, waar Europa zich opwierp als wereldleider in de strijd tegen de opwarming van de planeet. De uitstoot van broeikasgassen moest tegen 2020 verminderen met 20%, en het aandeel van duurzame energie in het energieverbruik zou worden opgetrokken tot 20%. Ook moet de energieconsumptie dalen met 20% door een efficiënter gebruik. “20/20/20 tegen 2020” noemt Commissievoorzitter Manuel Barroso het plan. Het lijkt wel alsof de becijferde doelstellingen uitgewerkt werden door een reclamebureau.
Sindsdien was het (bang) wachten op de Europese Commissie die de doelstellingen moest omzetten in concrete maatregelen. De Europese Commissie maakte deze voorstellen bekend op 23 januari. Nu volgt de discussie in het Europees Parlement en de Europese Raad.
De handel in emissierechten(12) wordt hervormd. Tot nog toe mocht elke lidstaat aan de eigen betrokken industrieën, de belangrijkste kooldioxide uitstotende bedrijven(13), een bepaalde hoeveelheid emissierechten toekennen. Nu komt er een voor de gehele Europese Unie geldend maximum, en wordt de verdeling van de rechten op Europees niveau bepaald, wat het voor bedrijven moeilijker moet maken via lobbywerk de dans te ontspringen. Waar tot nog toe bedrijven een hoeveelheid emissierechten gratis kregen, zullen de bedrijven geleidelijk aan verplicht worden deze rechten te kopen. Ook worden nieuwe vervuilende sectoren, zoals de luchtvaart, geleidelijk opgenomen in het systeem. Door emissierechten duurder te maken wil de Commissie het voor bedrijven interessanter te maken minder kooldioxide uit te stoten. Maar bedrijven die gevoelig zijn voor de concurrentie uit landen zonder analoge beperkingen op de uitstoot van kooldioxide zouden worden gespaard… Daarmee houdt de Commissie een belangrijke slag om de arm.
De uitstoot in sectoren die niet onder het systeem van de emissierechten vallen moet verminderen met 10%. Om dit te bereiken wordt per lidstaat een doelstelling vastgelegd, die voor de zwakkere economieën in de nieuwe lidstaten een stuk lager ligt.
Ook stelt de Commissie per lidstaat doelstellingen voor het aandeel van duurzame energie in de totale energievoorziening voor.
De Commissie stelt verder een minimumdoelstelling voor van 10% voor het gebruik van biobrandstoffen in het vervoer. Nochtans liggen biobrandstoffen onder vuur, omdat de teelt van deze gewassen ten koste gaat van ecologisch belangrijke gebieden of van de teelt van voedingswaren, met prijsstijgingen van voeding als gevolg. Ook zou de teelt van biobrandstoffen niet zo koolstofneutraal zijn als wordt beweerd, gelet op de energie die in de productie wordt verbruikt. Zeventien ngo’s schreven de Commissie een brief in die zin(14), en een studie van het Joint Research Center, het wetenschappelijk instituut van de Commissie zelf, bevestigde hun kritiek. De Commissie belooft nauwer toe te zien op de ecologische kwaliteit van biobrandstoffen, maar wil de 10%-doelstelling handhaven omdat de energieonafhankelijkheid van Europa belangrijk is in de wereldwijde krachtmeting tussen de grote economieën.
Bovendien werd de regeling voor staatssteun in sectoren die belangrijk zijn voor het milieu herzien.
Tenslotte wil de Commissie het opvangen en ondergronds opslaan van koolstof bevorderen.
De plannen zouden op termijn 0,5% van het bruto nationaal product kosten, in totaal 55 miljard euro per jaar of drie euro per week per inwoner.
De voorstellen van de Commissie kwamen onder vuur te liggen van industriële sectoren en ook van lidstaten die vrezen voor de competitiviteit van Europese ondernemingen. De Franse president Nicolas Sarkozy stuurde een brief waarin hij zijn bezorgdheid uit over de gevolgen van de plannen voor de concurrentiekracht van de Europese economie.
Het Europees Vakverbond vreest bij monde van voorzitter John Monks dat de Commissieplannen Europese jobs zullen kosten. Het EVV vraagt dat de opbrengst van de verkoop van emissierechten zou gebruikt worden voor een fonds om werknemers te steunen die ten gevolge van de maatregelen hun baan verliezen, en dat er een heffing zou komen op de import van vervuilende industrieën van buiten de EU. Er moet ook geld komen om arme gezinnen te helpen met investeringen in efficiënt energieverbruik. De Luikse staalarbeiders van ArcelorMittal gingen op maandag 21 januari zelfs in staking tegen de plannen, onder het motto dat het geen zin had productie te doen uitwijken naar landen waar lagere emissienormen gelden. Volgens de vakbonden was het de “eerste koolstofstaking” uit de geschiedenis. ArcelorMittal was blijkbaar niet ongelukkig met de staking, want desgevraagd bevestigde het dat dure emissierechten in de weg stonden van de beloofde heropening van één van de staalovens in Luik.
De Commissie wil pas in 2011 kijken of en welke maatregelen nodig zijn om sociale gevolgen van het plan op te vangen. De Commissie hoopt dat er tegen dan schot zit in de wereldwijde onderhandelingen over de opwarming van de planeet, en wil importheffingen vermijden die botsen met de regels van de Wereld Handels Organisatie. De liberalisering van de wereldhandel is immers een topprioriteit voor de Commissie. De Commissie ziet groeikansen in de voorstellen. Milieucommissaris Stavros Dimas formuleert het zo: “Dankzij dit pakket start Europa meteen met een voorsprong in de wedloop naar een wereldeconomie met een lage koolstofuitstoot, die een golf van innovatie en nieuwe banen op het gebied van schone technologieën zal teweegbrengen.”
Ook de Commissie blijft dus inzetten op groei, alleen wil ze nog extra groei vinden in de ontwikkeling van milieuvriendelijke technologieën. Het doet denken aan mensen die hopen te vermageren door extra hoeveelheden cola light te drinken.
Sociaal Europa
Nadat het Europees Parlement en de Ministerraad de Europese Commissie wat teruggefloten lijken te hebben in het debat over flexicurity, lijkt deze even de weg kwijt(15). In december vorig jaar zou de Commissie al met een nieuwe mededeling moeten komen, maar eind januari 2008 is die nog steeds niet verschenen. De uitspraken van het Europees Hof van Justitie rond Laval en Viking spelen hierin naar verluidt ook een rol. Of laten ze het erbij hangen in dit laatste jaar van de regeerperiode van deze Commissie en zien we nieuwe initiatieven pas in het najaar van 2009 tegemoet?(16)
Migratiebeleid
Een Europese campagne werd opgestart om de sluiting te eisen van alle tijdelijke detentiecentra voor migranten in Europa. De website van de campagne bevat veel informatie over deze detentiecentra(17). Er zijn er in totaal 174.
Politie en justitie
Europees Commissaris Franco Fratini bevestigde nogmaals de plannen op Amerikaanse leest een plan in te voeren om data van vliegtuigpassagiers die geen EU-burgers zijn en die Europa binnen vliegen te registreren en 13 jaar lang bij te houden. Ondermeer vingerafdrukken en biometrische gegevens zullen worden opgeslagen. Op 13 maart bediscussiëren de bevoegde ministers de plannen. Met het Verdrag van Lissabon krijgt de EU op dit domein uitgebreide bevoegdheden.
De Europese Unie werd andermaal terecht gewezen voor het feit dat de wijze waarop zij zwarte lijsten van terroristen aanlegt de mensenrechten schendt. Ditmaal gebeurde dit door de parlementaire assemblee van de Raad van Europa die hierover op 23 januari een persverklaring publiceerde.
Buitenlands- en veiligheidsbeleid
De violen in de Europese Unie lijken gelijkgestemd om de onafhankelijkheid van Kosovo te erkennen, eenmaal de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Servië in februari achter de rug zal zijn. Een erkenning door de EU impliceert niet dat iedere individuele lidstaat verplicht is onmiddellijk die stap te zetten. Een aantal lidstaten hebben moeite met die stap om redenen van binnenlandse politiek: het zou een slecht voorbeeld kunnen zijn voor de eigen nationale minderheden.
Voor de Europese Unie is Kosovo een belangrijke test voor de vooruitgang die werd gemaakt met het ontwikkelen van een gemeenschapelijk buitenlands beleid, na het fiasco ten tijde van de Navo-bombardementen op Servië toen de EU niet in staat bleek tot een krachtig gemeenschappelijk optreden in wat als de eigen achtertuin wordt beschouwd.
Een ander symbolisch succes voor het buitenlands beleid van de EU is de Europese vredesmacht in Tsjaad die begin februari operationeel zou zijn. De vredesmacht zal opereren onder de vlag van de VN. Frankrijk, de oude koloniale heerser die nog steeds militair aanwezig is in Tsjaad, levert 2.000 van de 3.600 militairen, en leidt de missie. Ook Finland, Ierland, Roemenië, Zweden, Italië, Polen en België (twee vliegtuigen) doen mee. In het Oosten van Tsjaad verblijven 450.000 mensen uit Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Tsjaad in kampen, verdreven door het geweld in de Soedanese regio Darfur.
De Russische president Poetin blijft punten scoren in de strijd met de Europese Unie om de controle over de energiestromen. Bulgarije stapt in het project van de South Stream pijplijn die Russisch gas naar Europa moet aanvoeren via een pijlijn onder de Zwarte Zee (waardoor Turkije kan worden overgeslagen)(18). Ook Hongarije zou in South Stream stappen. South Stream is een gemeenschappelijk project van het Russische Gazprom en het Italiaanse Eni, en staat in directe concurrentie met de Europese Nabucco pijplijn die maar niet van de grond komt. De Nabuccopijplijn moet gas leveren uit Centraal Azië en Iran om de EU minder afhankelijk van Russisch gas te maken.
Eerder al tekende Putin akkoorden met de energierijke landen in Centraal-Azië en gaf er de EU het nakijken.
Enkele dagen na de deal in Bulgarije nam Gazprom een meerderheidbelang in de Servische oliemaatschappij, waardoor de Russische greep op energie in de Balkan nog sterker wordt, en Putin beloond wordt voor zijn steun aan Servië tegen het onafhankelijkheidsstreven van Kosovo.
(Uitpers, nr 94, 9de jg., februari 2008)
Dit artikel werd afgesloten op 27 januari 2008. Het is de achtste aflevering van onze kroniek over de Europese Unie. Sinds juni 2007 vatten we maandelijks in Uitpers de belangrijkste actualiteit van de Europese Unie samen. De informatie steunt op www.euobserver.com, de websites van de Europese instellingen, de kranten en de activiteit van de Europese sociale bewegingen.
Voetnoten:
(1) De Deense sociaaldemocraat Poul Nyrup Rasmussen die de Europese Socialistische Partij voorzit schreef aan zijn sociaaldemocratische kameraden in de Commissie: “Indien de Commissie de richtlijn voorstelt in zijn huidige vorm zal dit politieke chaos scheppen in enkele lidstaten tijdens de zeer delicate periode van de ratificering van het Verdrag en in de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2009”. Of hoe de sociaal-democratie nooit te beroerd is om wat goede taktische raad te geven.
(2) En het zal zijn handen vol hebben met Kosovo wanneer na de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in februari in Servië Kosovo eenzijdig de onafhankelijkheid uitroept.
(3) Ook Jean-Claude Juncker van Luxemburg en de Deense premier Anders Fogh Rasmussen zijn echter in de running voor de job.
(4) Third country nationals, in het jargon
(5) De keuze voor de nieuwe topfuncties in Europa gebeurt volledig achter de schermen.
(6) Onze Guy Verhofstadt uitte openlijk zijn ongenoegen over het onderonsje van grote lidstaten. Verhofstadt is destijds gebuisd voor de post van Commissievoorzitter wegens te federalistisch, en haalt nu zijn gram door regelmatig uit te halen tegen een intergouvernementele visie op de Europese instellingen.
(7) Een aanleiding was ondermeer het debat over de import van lampen. Zie de kroniek in Uitpers nr. 89 van September 2007.
(8) Enorme fondsen in handen van de overheden van landen als China, Rusland, de Arabische oliestaten enz. In de Verenigde Staten en Europa woedt een discussie over de bedreiging die deze fondsen kunnen vormen wanneer ze belangrijke bedrijven in het Westen overnemen als onderdeel van de politieke strategie van die landen.
(9) Zie de Europese kroniek in Uitpers nr. 92 van december 2007
(10) Zie de Europese Kroniek in Uitpers nr. 91 van november 2007
(11) Voor een uitgebreide bespreking van het beleid dat op de Europese Raad van maart 2007 werd uitgewerkt, zie Uitpers nr 84 van maart 2007
(12) Emissierechten geven een bedrijf het recht een bepaalde hoeveelheid broeikasgassen uit te stoten. Bedrijven kunnen deze rechten onderling verhandelen.
(13) Het betreft onder meer elektriciteitscentrales, olieraffinaderijen en staalfabrieken, in totaal ongeveer 10.000 bedrijven die verantwoordelijk zijn voor ongeveer de helft van de uitstoot van koolgas in de EU.
(14) Zie
http://www.oxfamsol.be/nl/article.php3?id_article=1237(15) Zie ook de vorige aflevering van deze kroniek.
(16) Volgens de Europese nieuwsbrief van de Nederlandse vakbond FNV
(17) Zie
www.non-europe-forteresse.eu/showPage.jsp(18) Rusland controleert de Bulgaarse energiemarkt, en gaat er ook een kerncentrale bouwen, de eerste Russische kerncentrale in de EU!
