De gastheer van COP 29, Ilham Alijev, is een belangrijk figuur in de overzichten van Amnesty International en Human Rights Watch. Azerbeidzjan mag dan formeel een “democratie” zijn, dan wel een erg
“illiberale” waar democratische rechten en vrijheden alleen theorie zijn. Ook milieuprotesten worden zeer brutaal onderdrukt door de gastheer van COP 29. Ilham Alijev is de waardige opvolger van zijn vader Geidar Alijev, ooit – in Sovjettijd- KGB- en partijchef van Azerbeidzjan.
KGB
Vader Alijev werd in 1969, na 28 jaar dienst in de KGB, de grote communistische baas van de Sovjetrepubliek Azerbeidzjan. In 1982 werd hij eerste vice-premier van de Sovjet-Unie, tot de nieuwe Sovjetleider Michail Gorbatsjov hem in 1987 wegens “ziekte” de laan uitstuurde. Daarop verschenen in de media – dat was de tijd van de perestrojka, de openheid – reportages over de uitgebreide corruptie in Azerbeidzjan onder Alijev.
In de zomer van 1991 riep Azerbeidzjan net als zovele andere Sovjetrepublieken de onafhankelijkheid uit. Geidar Alijev zag een nieuwe kans, hij had nog de controle over het machtsapparaat en greep in 1993 de macht in een coup tegen de gekozen president Eltsjibey, een vroegere dissident. Daarop organiseerde hij verkiezingen die hij won met 99 %. Azerbeidzjan is sindsdien een politiestaat.
Het Rusland van Boris Jeltsin dacht op deze oudgediende te kunnen rekenen, maar hij verraste Moskou in 1994 door een grote deal te sluiten met een internationaal olieconcern. De Azerbeidzjaanse olie zou van Bakoe niet langer naar de Russische haven Novorossiisk gaan, maar via Georgië naar de Turkse haven Ceyhan.
Karabach
Azerbeidzjan had intussen wel een bittere pil moeten slikken door zijn nederlagen tegen de Armeniërs uit de regio Nagorno Karabach en Armenië zelf. Bitter, omdat de vijandschap tussen Armeniërs en Azeri, een verturkst volk, zeer diep zit en ook binnen het tsarenrijk al tot zware botsingen had geleid. Ook op het einde van de Sovjettijd waren er in Bakoe moordpartijen op Armeniërs geweest. Niet onbelangrijk: Geidar Aliyev kwam uit het gebied Nachitsjevan, een Azerbeidzjaanse enclave tussen Turkije en Armenië.
Dat gebied werd tot een eeuw geleden uitsluitend bewoond door Armeniërs, maar om op goede voet te staan met de Turkse wereld kenden de nieuwe Sovjetleiders dat gebied toe aan Azerbeidzjan; 50.000 Armeniërs werden gedeporteerd om plaats te maken voor Azeri’s, verwanten van de Ottomaanse Turken die verantwoordelijk waren voor de genocide van 2015 op Armeniërs. Nachitsjevan is een bolwerk geworden van Azeri-nationalisme.
Geidar Alijev werd in 2003 eeuw zwaar ziek en stierf in de VS na kort daarvoor een dynastie te hebben gevestigd door de macht over te dragen aan zoon Ilham. Die organiseerde dan maar presidentsverkiezingen die hij naar vaders voorbeeld zeer ruim won.
Het conflict met de Armeniërs over Nagorno Karabach en het feit dat Armeniërs een groot deel van het Azerbeidzjaanse grondgebied bezet hielden, werd mee aangegrepen om kritiek het zwijgen op te leggen. Intussen smeedde hij zeer nauwe banden met het Turkije van Recep Erdogan en met Israël. Dat laatste is erg geïnteresseerd in Azerbeidzjan dat een lange grens heeft met Iran – waar meer Azeri’s wonen dan in Azerbeidzjan zelf.
Turkije en Israël hebben Alijev enorme militaire steun verleend bij zijn zwaar offensief vorig jaar tegen Armenië. Azerbeidzjan verjaagde na zijn zege de 120.000 Armeense inwoners van Artsach (Nagorno Karabach) en eist nu een corridor dwars door Armenië met Nachitsjevan.
EU ruikt gas
Met de oorlog in Oekraïne is Alijev intussen een chouchou geworden bij de EU. Om Russische gas en olie niet langer uit Rusland te moeten betrekken, zochten EU-kringen die producten bij andere autoritaire regimes, zoals Qatar en Azerbeidzjan. Zowel “EU-president” Charles Michel als Commissievoorzitster Ursula von der Leyen zagen er geen graten in de dictator van Bakoe ter plaatse te gaan omhelzen voor een slok gas.
Nochtans verlopen de verkiezingen in Azerbeidzjan niet eerlijker dan in Rusland, worden critici door een medeplichtige justitie de mond gesnoerd, worden media gemuilband, wordt een gans gebied drastisch etnisch gezuiverd…
Alijev heeft dus wel enkele goede contacten bij en in de EU. Onder meer ook bij lidstaat Malta waartegen nu bij het Europese Hof van Justitie een klacht loopt wegens royale verkoop van staatsburgerschap. Malta kwam de voorbije jaren vaak in het nieuws met verhalen over het witwassen van Azerbeidzjaanse kapitalen en over dubieuze contracten met de Azerbeidzjaanse staatsfirma Socar (olie).
In Parijs heeft Alijev een grote fan, minister van Cultuur Rachida Dati. Die moet weerwerk leveren tegen de traditionele pro-Armeense houding van Frankrijk. Toen eerder dit jaar het bericht in Franse regeringskringen opdook dat Azerbeidzjaanse agenten betrokken waren bij de onrust in Nieuw-Caledonië, “Frans” gebied aan de overkant van de wereld, leek me dat te gek voor woorden. Tot bleek dat het niet verzonnen was. Men had het wel over agenten die mogelijk op eigen houtje werkten in het kader van een “Initiatiefgroep van Bakoe”. Maar dat is diplomatieke verbloeming. Alijev stuurde op zijn manier, via een verre omweg, een boodschap naar Parijs. Dichterbij was er een andere boodschap: op 1 oktober is in Mulhouse een Azerbeidzjaanse politieke vluchteling vermoord. Vidadi Isgandarli is de vierde politieke vluchteling uit dat land die is vermoord. Dat het om meer dan vermoedens gaat, wordt nu bevestigd door een felle campagne in Azerbeidzjaanse media tegen het Franse kolonialisme op Nieuw-Caledonië en op de Antillen.
Franse burgers krijgen van Parijs al een tijdje het advies niet naar Azerbeidzjan te reizen als het niet echt moet. De Franse president Emmanuel Macron, die het wereldtoneel nochtans zoekt, gaat niet naar Bakoe. Voor één keer: dat verdiende navolging.
Over democratische vrijheden en mensenrechten
Zie recent rapport Human Rights Watch:
https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/azerbaijan
Zie rapport 2023 Amnesty International:
https://www.amnesty.org/en/location/europe-and-central-asia/eastern-europe-and-central-asia/azerbaijan/report-azerbaijan/
