Dat de oorlog in Oekraïne ook een geopolitiek mijnenveld is geworden, wie kan het nog ontkennen?
Naar wat voor wereld zijn we nu op weg? Hoe kunnen de risico’s worden afgewogen? Van een kernoorlog? Of komt er eerst een heuse milieuramp? Het zijn onzekere tijden, dat staat vast.
Precies in zulke onstabiele periodes, met verschuivende geopolitieke allianties, had de Europese Unie een unieke kans om haar nut en haar zin te bewijzen. Het mocht niet zijn. Ze ontliep haar verantwoordelijkheid en koos ondubbelzinnig voor de NAVO en de Noordamerikaanse paraplu. Dom.
Een Europa van de Stille tot de Atlantische Oceaan
In een recent artikel herinnert de ex Duitse diplomaat Michael von der Schulenburg aan het ‘Handvest voor een Nieuw Europa’ dat in 1990, bij het einde van de Koude Oorlog in Parijs werd ondertekend. Het is een schitterende tekst waarin voor het eerst een eengemaakt en vreedzaam Europa wordt mogelijk geacht, met inbegrip van Rusland!
Lang heeft dit echter niet geduurd. Bij de uitbreiding van de Europese Unie met de landen van Midden-Europa werd heel duidelijk dat er al aan een nieuwe scheidsmuur met Rusland werd gedacht. De NAVO werd opgenomen in het nieuwe Verdrag van Lissabon en begon aan een langzame uitbreiding naar het Oosten, ondanks de beloften die Rusland had gekregen.
Toch bleven velen geloven in de mogelijkheid van een autonoom Europa en een samenwerking met Rusland. Tot vandaag zijn velen ervan overtuigd dat mocht Nord Stream II zijn open gesteld, er nooit een oorlog zou zijn uitgebroken.
Het liep dus anders en vandaag zijn het de Europese landen die de meest gesofistikeerde wapens leveren aan Oekraïne. Zij zijn het die het sterkst aandringen op een verdere escalatie van het geweld, terwijl het President Biden is die op de jongste NAVO-Raad op de rem ging staan.
Er kan pas onderhandeld worden als Rusland is verslagen, zo luidt de stelling, maar beseft men wat dit betekent? Waarom zou Rusland zich laten verslaan zonder tot het uiterste te gaan? We zitten midden in een oorlog van de NAVO tegen Rusland en niets wijst erop dat dit snel kan eindigen.
De Europese Unie, die beweert te zijn ontstaan als een initiatief voor vrede na de Tweede Wereldoorlog, heeft geen enkel diplomatiek vredesinitiatief genomen.
Een politieke gemeenschap?
Toen in oktober vorig jaar een goede veertig landen samen kwamen in Praag als ‘politieke gemeenschap’ werd goed duidelijk hoe verdeeld dit Europa wel is. Dit heeft niets met de Europese Unie te maken, zeiden de enen. Maar waarom zijn Charles Michel en Ursula von der Leyen hier dan, riposteerden de anderen? En wat bindt deze landen? Met Hongarije en Polen erbij kan moeilijk over democratie of de rechtsstaat worden gepraat. En waarom is Belarus er niet bij? Omdat het pro-Rusland is?
Op deze manier wordt geleidelijk aan een nieuw gewapend gordijn opgetrokken tussen Europa en Rusland, een gordijn dat nu wel heel wat oostelijker hangt dan dat van vroeger. Wie kan verbaasd zijn dat Rusland zich zorgen maakt?
Oekraïne was en blijft een verdeeld land. Het was daarom beslist niet verstandig van Commissievoorzitter Barroso om in 2013 het land voor de keuze te stellen, of mét de Europese Unie of mét Rusland. Het heeft geleid tot een grote verscheurdheid en zonder meer tot het begin van de vernieling van het land. De V.S. heeft er enthousiast aan meegewerkt.
Men kan niet anders dan zich afvragen of er niemand aan de Europese belangen denkt? Aan de energietransitie op de eerste plaats – wie kan blij zijn met het dure V.S.-fracking gas? – en aan de noodzakelijke vrede op de tweede plaats?
Verkiezingen
Met de verkiezingen die zich voor 2024 aankondigen wordt die vraag bijzonder urgent.
Stel dat Trump opnieuw wordt verkozen, zo schrijft The Economist deze week. Hij wil met vijf minuten politieke moed de oorlog in Oekraïne beëindigen. Misschien maakt hij zelfs zijn dreiging waar om zich uit de NAVO terug te trekken.
Sowieso focust de V.S. veel meer op China dan op Rusland, dus de kans dat de Europese Unie er plots alleen voor staat is reëel.
Wat doet ze dan? De oorlog verder financieren? Zijn daar voldoende middelen voor, zonder de V.S.? Oekraïne laten vallen en vlug vlug dan toch maar onderhandelen met Rusland en een stuk grondgebied opgeven? Verraad aan Zelensky?
Bovendien zijn er ook verkiezingen voor het Europees Parlement en alles wijst er op dat rechtse en anti-Europese krachten een pak meer zetels zullen binnen halen. Kan er dan nog hoop zijn om in de Raad of een nieuwe Europese Commissie eensgezindheid te vinden?
De Franse President Macron pleitte bij het begin van de oorlog voor een ‘strategische autonomie’, in aansluiting bij zijn eerder ingenomen standpunten. Maar Duitsland volgt niet en Macron moest bakzeil halen.
De kloof tussen de twee grote landen die altijd ‘de as’ van de Europese Unie zijn geweest wordt elke dag groter.
Oekraïne en Moldavië zijn enkele maanden geleden ‘kandidaat-Lidstaten’ geworden. De Turkse President Erdogan beweerde op de NAVO-Raad vorige week dat in ruil voor de Zweedse toetreding er soepeler zou gekeken worden naar Turkijes toetreding tot de E.U. Kan iemand zich voorstellen wat een Europese Unie met deze twee landen erbij kan betekenen?
De toekomst ligt volledig open en niets wijst erop dat in het recente verleden verstandige keuzen zijn gemaakt. Het is zeer de vraag of de Europese Unie dit debacle kan overleven, met een grote interne verdeeldheid en een zeer diverse kijk op de buitenwereld. Met handen en voeten gebonden aan de V.S., een land dat binnenkort wellicht weinig interesse zal overhouden voor het oude continent.
De toekomst ligt in Azië. De landen van het Zuiden hebben dit zeer goed begrepen. De Europese landen zijn hun aloude arrogantie nog niet verloren en overschatten zichzelf. Bijten ze binnenkort in het zand?