Opgetogen kreetjes in Brussel en Londen: er is een akkoord over Noord-Ierland. Nou ja, een soort toenadering, die na de platvloerse afwijzingen en toezeggingsbreuken van Boris Johnson en Liz Truss, geen moment te vroeg komt. Maar dat de Brexit het meest stompzinnige is dat ooit in Europa is vertoond, wil maar niet doordringen bij de hardleerse Tories. Wel bij de bevolking die op groenten- en fruitrantsoen staat, geen doktersafspraken meer kan maken, met zeven miljoen op de wachtlijst staat voor een ziekenhuisbehandeling, lijdzaam toeziet dat negen op tien misdaden onopgelost blijven, en geen eieren meer vindt in de warenhuizen.
Spijt
Recente statistieken wijzen uit dat in februari 54 % van de Britten nu de uitstap uit Europa betreuren, en nog amper 33 % het een juiste beslissing vindt. Met een levenspeil dat pijlsnel zakt, (geprivatiseerde) treinen die onbetaalbaar worden, en een ongezien hoog handelstekort is er weinig reden tot hoop op beterschap. Het vorige jaar eindigde minabel: in december piekte het deficit tot 7,2 miljard pond (8,1 miljard euro), sinds 1998 blijft de handelsbalans in de rode cijfers zitten.
Het VK herstelt ook veel trager dan de EU van de pandemiegevolgen. De Nationale Gezondheidsdienst (NHS) zat al in slechte papieren, en dat is er niet beter op geworden. Slechte verloning, onderbezetting, veroudering van materieel, mislukte hervormingspogingen, ze leiden tot steeds meer stakingen en burn-outs bij het personeel van verpleegkundigen en hulpverleners. Van het luchtkasteel dat afscheuring van de EU tonnen geld zou opbrengen, waarmee de regering dan de openbare zorgverlening zou opvijzelen, is geen steen op een andere gebleven, integendeel. Stakingen zijn opnieuw schering en inslag, tussentijdse verkiezingen hebben al uitgewezen dat de doorbraak die de conservatieven konden maken in de rode burchten van de Midlands alweer verloren gaat.
Ook de landbouw zit in nood en is mistevreden. De opbrengsten gaan zienderogen achteruit, “een gevolg van de hoge energieprijzen waar de telers mee worstelen, en waardoor de serreproductie fel is teruggevallen”, aldus de grootste boerenbond NFU. Voorzitser Minette Batters wijst ook op de ongelijke behandeling: “De regering geeft wel flinke subsidies aan energie-intensieve industrietakken zoals de staalsector, maar laat de landbouw in de kou staan”. Dat belooft meteen ook een forse stijging van de voedselprijzen.
Bloomberg stelt vast dat het aantal verloren werkdagen door stakingen in 2022 (1,6 miljoen) het hoogste uitvalt sinds 1991. Thatcher mag dan de vakbonden geringeloord en onmachtig gemaakt hebben, het protest in de armere gebieden klinkt luider dan ooit. De niet meer te tellen schandalen die de opeenvolgende conservatieve regeringen, van May tot Sunak, teisteren, zijn niet van dien aard om het vertrouwen in de politiek te herstellen.
Eén voorbeeld heet van de naald. De voormalige staatssecretaris voor gezondheidszorg Matt Hancock ligt onder vuur. In The Telegraph is na een onderzoek van 100.000 WhatsApps gebleken dat hij schromelijk tekortschoot tijdens de pandemie: hij verwaarloosde de behandeling van rusthuis- en zorgcentrumbewoners ten voordele van zijn collega’s zoals de havik Jacob Rees-Mogg, en hij misbruikte een nieuwe Covidvariant om angst uit te lokken.
“Een kip zonder kop”, was het vernietigende oordeel van Clive Dix, de voorzitter van de Vaccines Taskforce. “Een stresskieken, dat niks verstond van wat er aan de hand was, rapporten niet las, een ongeleid projectiel”. Toen Astra-Zenica in productiemoeilijkheden geraakte, wendde hij zich tot het Serum Institute of India om zich te verzekeren van entstof die voor de plaatselijke bevolking bedoeld was. Intussen is hij van whip sinds november 2022 gedegradeerd tot een onafhankelijk parlementslid.
Extra kosten
De kopzorgen van de Britse regering beperken zich niet tot intern gerommel. Betogingen in Wales. Gehannes met Schotland, na de strakke afwijzing van een mogelijk onafhankelijkheidsreferendum én de déconfiture van Nicola Sturgeon, die zich misrekende in de steun voor haar transgenderwet.
En uiteindelijk draait heel veel rond de verliezen. Eind 2021 klaagde Douglas Frazer al over de ongerijmde kosten van de Brexit op BBC: “Scottish exporters of food have been among the firms most affected so far. They have found Brexit has been good for generating paperwork where none previously existed”. Bureaucratie verhoogt controles, wachttijden, en nadelen in mededinging, zeker voor bederfelijke waren als zalm, zuivel, kaas en vlees. Vorig jaar, klaagt de nationalistische regering, kreeg Schotland (dat vrijwel unaniem tegen de Brexit stemde) een onevenredig deel van de verliezen te verwerken, liefst 9 miljard pond.
Het Internationaal Muntfonds kondigt geen echte verbetering aan. Voor dit jaar stelt het IMF globaal een (terugvallende) groei aan van 2,3 %. Maar. De enige belangrijke economie die nog gaat krimpen is die van VK, met min 0,6 %. Voor Schotland is dat het dubbele, ondanks goede cijfers voor tewerkstelling. Het is de inflatie die Schotland parten speelt, want zij drijft de lonen omhoog met 5,5 %.
Belfast
Lang zag het er naar uit dat ook Noord-Ierland in de klappen zou delen, vanwege de politieke impasse en de strakke handelscontroles om Noord-Ierland op het pad te houden van de Goede-Vrijdag akkoorden (1998) met de Ierse republiek.
De impasse is nog niet opgelost. De DUP, protestanten van de harde lijn die niet willen weten van verdere toenadering tot Ierland, heeft voor het eerst in de geschiedenis van de zes graafschappen zijn status als grootste partij moeten inleveren bij de verkiezingen van mei 2022. Door demografische wijzigingen en het terugdringen van geweld slaagde de hoofdzakelijk katholieke Sinn Féin erin om als grootste uit de bus te komen. Dat is niet onbelangrijk: volgens het vredesverdrag van Belfast levert de grootste partij de regeringsleider, en de grootste oppositiepartij de vicepremier. Dat was een gruwel voor de Oranjeklanten: een katholiek aan het hoofd, én van een partij die als hoogste doelstelling de hereniging van heel Ierland belijdt. De DUP (nog opgericht door de onverzoenlijke dominee Ian Paisley zaliger) blokkeert sindsdien de vorming van een eigen bestuur, van de Stormont.
DUP-leider Jeffrey Donaldson liet er geen twijfel over bestaan: “Wij stappen nooit in de regering als de grens met het moederland niet verdwijnt”. De grens is na heel wat bakkeleien tussen de EU en het VK nog door Johnson aanvaard, en ligt midden in de Ierse Zee. Voor de EU was dat vanzelfsprekend: de Brexit is totaal, het VK (en dus ook Noord-Ierland) is een buitenlandse staat geworden, en behoort niet langer tot de interne markt van de EU. Johnson, die eerder al zijn onbetrouwbaarheid toonde als journalist én als politicus, aanvaardde dat wel, maar wou achteraf toch weer wijzigingen.
Het was wachten op de derde eerste minister in één jaar, Rishi Sunak, om de vastgelopen boot weer recht te trekken. De oplossing is op korte tijd gevonden, en werd door Ursula von der Leyen van de Europese Commissie samen met Sunak op 27 februari beklonken. Er komt groen licht voor warenvervoer tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland, producten dus die daar verbruikt of gemaakt worden. Daar heft de EU de geëiste controles op. Rood licht geldt wel voor doorvoerproducten van of naar de Ierse Republiek. Daarvoor moest de EU inzage krijgen in dat goederenverkeer. Dat komt er.
In ruil krijgt Stormont een “brake”, een remmende beveiligingsprocedure die ze aanwendt in Londen om bij voorbeeld een veto te stellen bij nieuwe Europese goederenwetten. Oorspronkelijk was die “Stormont Brake” in het Goede Vrijdagakkoord bedoeld om de rechten van minderheden te beschermen. Het grote voordeel van de nieuwe overeenkomst, het “Windsorkader”, is dat ze liefst 1.700 Europese wetten vervangt. Het nadeel is navenant. Voor Europa: wie kan die stromen echt controleren ? Voor de Britten: het verfoeide Europees Hof van Justitie blijft bevoegd bij geschillen. Voor de Noord-Ieren: de vorming van een regering. De DUP dreigt de dupe van de hele zaak te worden.
Referendum?
Er beweegt wel wat. Sinn Féin vraagt uitdrukkelijk om het nieuwe kader niet te misbruiken als uitstelstrategie. “Negotiations are over, the deal has been made”, verklaarde John Finucane op BBC Radio Ulster. Stop de boycot van de deelstaatregering. De gematigde linkse partij SDLP is gesprekken begonnen met de protestanten om de weg vrij te maken. De DUP houdt de boot nog af. Ze heeft zich altijd radikaal verzet tegen ook maar enige inspraak van Europa. Maar eerste minister Sunak laat er geen twijfel over bestaan. Hij is ter plekke duidelijk gaan maken dat het vergelijk geen keuze toelaat, Westminster beslist. De eerste horde had hij al genomen: een mogelijke opstand van radicale Tory-Brexiteers is in de kiem gesmoord. Daarmee heeft hij heel wat krediet gekocht in de EU. Het vertrouwen is opnieuw wederzijds.
De volgende stap is nog hachelijker. Al geruime tijd wijzen peilingen uit dat Sinn Féin in de Ierse Republiek volgend jaar de verkiezingen zal winnen. Als ook Belfast in handen komt van Sinn Féin zal de roep tot hereniging niet uitblijven. Een volksraadpleging daarover kan het Hooggerechtshof in Londen niet verbieden: zij staat in het Goede Vrijdagakkoord, als er een meerderheid is om tot een referendum over te gaan. Dan gaan de poppen pas echt aan het dansen.