De Commune: Le temps des cerises

Er valt nog altijd iets te leren uit de Commune van Parijs, 1871, 150 jaar geleden.

De vijfde strofe

Misschien ken jij het in de versie van Geike Arnaert en Bobbejaan Schoepen, zelf hoor ik het al langer zingen en dat voor ’t eerst in Lissabon, tijdens de nadagen van de Anjerrevolutie. Op het Rossio verzeil ik in 1975 in een groep Fransen die ’t plots, zichtbaar ontroerd, en mede geïnspireerd door de rode wijn, aanvatten. Ook omdat ik in die tijd van toeten noch blazen weet, legt een tafelgenoot me uit dat Le temps des cerises met voorsprong het mooiste lied is dat men ter linkerzijde zingt. Het is direct verbonden met de Commune van Parijs (1871), zegt hij, en tekstdichter Jean-Baptiste Clément mag een echte communard genoemd worden. 

Op de laatste dag van de strijd ontmoet die Clément op de barricaden Louise. Zij komt er gewonden verzorgen. Hij draagt zijn gedicht Cerises (1866) aan haar op en het groeit uit tot een lied dat weemoedig aan de barricadentijd herinnert.

Zeer geschikt om naar te luisteren nadat je Mélancholie de gauche gelezen hebt, over ‘de melancholie van Blanqui en van Louise Michelna de bloedige repressie van de Commune van Parijs; van Rosa Luxemburg die, in haar gevangenis van Wronke, mediteert over het bloedbad van de Grote Oorlog en de capitulatie van het Duitse socialisme; van Gramsci die na het mislukken van de Europese revoluties, in een fascistische gevangenis, opnieuw nadenkt over de verhouding tussen ‘stellingenoorlog’ en ‘bewegingsoorlog’; vanTrotskitijdens zijn laatste ballingschap in Mexico, opgesloten achter de muren van een huis-bunker in Coyoacan: van Walter Benjamin die, verbannen in Parijs, de geschiedenis herwerkt vanuit het standpunt van de ‘geknechte voorouders’: vanC.L.R. Jamesdie over Melville schrijft, op Ellis Island waar hij in quarantaine verblijft, als vijandelijke vreemdeling in de Verenigde Staten van het maccarthisme; van de Indonesische communisten die het grote bloedbad van 1965 overleven; van Che Guevara die er zich in de bergen van Bolivië bewust van wordt dat de Cubaanse weg in een impasse terechtgekomen is.’ 

Mij inspireert dat lied veel later tot een gedicht dat die melancholie aan een daadkrachtige meid koppelt. Ook omdat we een kameraad gekend hebben, Willy Goval, die in Cuba ging werken, daar verliefd werd en er ging wonen, verplaats ik de gebeurtenissen van Parijs naar Havana. Tijdens die omvorming leer ik de strofen van het lied beter kennen. Daardoor verwondert het me dat Walter De Buck hier in zijn Gentse vertaling een mij onbekende vijfde strofe zingt. Ik ga ernaar op zoek en ontdek een verhaal.

Twintig jaar na de Commune is oud-communard Clément actief in de Parti ouvrier socialiste révolutionnaire. Daar kunnen ze in Frankrijk niet mee lachen en hij wordt gearresteerd. Zijn maat, Adolphe Willette, maakt er een cartoon van, ik plaats hem rechts in bovenstaande fotomontage : we zien de vrijheid aan banden gelegd, de gendarmen nemen de mand kersen in beslag en het meisje wordt geketend.

De tekenaar schrijft er enkele zelfbedachte verzen bij: de vijfde strofe van Le temps des cerises! In ’t Frans eindigt die strofe, vrij vertaald, erg wraakzuchtig: Maar wanneer de kersentijd weerkomt / zullen de kogels hen rond de oren fluiten. In ’t Gents van Walter De Buck gaat het er vreedzamer aan toe: En in die schaduw schrijft de dichter voort / aan de tekst van het lied dat je hier hebt gehoord. En wil het nu net dit zijn, wat ik hier aan ’t doen ben.

Flor Vandekerckhove

(*) Enzo Traverso. Mélancolie de gauche. La force d’une tradition cachée (XIXe – XXIe siècle). Paris 2016. Editions La découverte.

LE TEMPS DES CERISES

Quand nous chanterons le temps des cerises,
Et gai rossignol, et merle moqueur
Seront tous en fête !
Les belles auront la folie en tête
Et les amoureux, du soleil au cœur !
Quand nous chanterons le temps des cerises,
Sifflera bien mieux le merle moqueur !

Mais il est bien court, le temps des cerises
Où l’on s’en va deux, cueillir en rêvant
Des pendants d’oreilles…
Cerises d’amour aux roses pareilles,
Tombant sous la feuille en gouttes de sang…
Mais il est bien court, le temps des cerises,
Pendants de corail qu’on cueille en rêvant !

Quand vous en serez au temps des cerises,
Si vous avez peur des chagrins d’amour,
  Évitez les belles !
Moi qui ne crains pas les peines cruelles,
Je ne vivrai point sans souffrir un jour…
Quand vous en serez au temps des cerises,
Vous aurez aussi des peines d’amour !

J’aimerai toujours le temps des cerises :
C’est de ce temps-là que je garde au cœur
  Une plaie ouverte !
Et dame Fortune, en m’étant offerte,
Ne pourra jamais fermer ma douleur…
J’aimerai toujours le temps des cerises
Et le souvenir que je garde au cœur !

J.-B. Clément.