Eerder dit jaar hielden de westerse mogendheden in Berlijn een groot feest ter herdenking van de val van het IJzeren Gordijn en de ineenstorting van de Sovjet-Unie 20 jaar eerder. Zelfs de oudjes als gewezen Duitse bondskanselier Helmut Kohl, de Amerikaanse president George W. Bush Sr., de Russische partijleider Michail Gorbatsjov en de Poolse politicus Lech Walesa waren van de partij. Alleen de dode Franse president François Mitterand en de nu bijna seniel geworden vroegere Britse premier Margaret Thatcher ontbraken op dit groots gevierd feest.
Het was op Gorbatsjov na het feest van de winnaars en dus kon de champagne rijkelijk vloeien. En voor de media waren er alleen maar lachende gezichten voorhandig. Niets kon de pret bederven. De vele slachtoffers van deze ‘bevrijding’ ontbraken dan ook. De miljoenen doden die in die periode vielen konden er immers niet bij zijn. Aan hen werd niet gedacht, zelfs een minuutje stilte kon er niet af. Ook de klassieke Westerse media hadden als kon verwacht worden voor dit aspect praktisch geen interesse.
Schoktherapie
Een vorig jaar in het Britse medische tijdschrift The Lancet gepubliceerde studie van drie Britse professoren (1) en een kortelings in Groot-Brittannië te verschijnen boek van de in België wonende Britse landbouweconoom Michael Tracy (2) brengen die massaslachting – want dat was het – nog eens onder de aandacht.
Michael Tracey
In hun studie ontleden die professoren onder meer de sterftecijfers, de evolutie van de privatiseringen en de werkloosheid in een aantal Oost-Europese landen grotendeels aan de hand van gegevens van de Europese Bank voor Reconstructie en Ontwikkeling (EBRO), de Wereldbank, Unicef en andere internationale organisaties. Hun conclusie is vernietigend. Hoe sterker de economische schoktherapie op een land werd toegepast hoe meer doden er vielen. Vooral de Amerikaanse econoom professor Jeffrey Sachs (vroeger Harvard en nu Columbia Universiteit) die tot 1994 zowat de leiding had van de Russische economie komt in die studie en in het boek van Michael Tracy onder vuur. “De massale privatiseringsprogramma’s zorgden voor een stijging van de sterftecijfers voor volwassen mannen met een gemiddelde van 18%”, aldus die studie.Daarbij vergeleken zij o.a. ook de evolutie van Wit-Rusland met die van Rusland. “Tegen 1994 had Rusland zowat 50% van zijn bedrijven, ongeveer 112.000, geprivatiseerd terwijl in Wit-Rusland er dit maar 640 ondernemingen waren … Terwijl de werkloosheid in beide landen van bijna nul begon klom die in Rusland vier maal sneller dan in Wit-Rusland (Rusland: 0,8% in 1992 tot 7,5% in 1994, Wit-Rusland: 0,5% in 1992 tot 2,1% in 1994), verder stegen de sterftecijfers vier maal sneller dan in Wit-Rusland”, opperen de Britse professoren nog verder in hun werk.
Massale werkloosheid
Het probleem was vooral dat door de massale sluiting van niet-rendabele bedrijven en de enorme werkloosheid die daardoor ontstond mensen zonder enig vangnet op straat kwamen te staan. Met ernstige gevolgen want die dan failliete bedrijven zorgden in de praktijk voorheen ook voor vele sociale voorzieningen als de gezondheidszorg. Wat dus wegviel. En die massale werkloosheid veroorzaakte een enorm alcoholprobleem en zo nog meer gezondheidsproblemen. Dit terwijl de kwaliteit van die gezondheidszorg als gevolg van het beleid pijlsnel neerwaarts ging.
Zo stelt deze studie nog: “Mensen waren ook niet aangepast aan die nieuwe markteconomie. Maar voor de voorstanders van de schoktherapie was dit gewoon alleen een kwestie van een herverdeling van arbeidskrachten. De menselijke kost was echter enorm. Was het heroriënteren van de kapitaalstromen geen groot probleem dan was dat wel voor de mensen die moeilijkheden hadden om zich aan te passen. … Onze studie komt ook tot dezelfde resultaten als heel veel ander onderzoek rond sterftecijfers in de postcommunistische periode. Deze bewezen de effecten van een aantal factoren als psychosociale stress, verminderde toegang tot en een in kwaliteit dalende gezondheidszorg, armoede, snelle maatschappelijke veranderingen, toegenomen werkloosheid, een stijgende sociale ongelijkheid, sociale desorganisatie, een groeiende corruptie en de erosie van het sociaal kapitaal.”
The Economist manipuleert
Volgens de drie Britse professoren werd alleen in de Tsjechische republiek nog een dergelijke doorgedreven schoktherapie ingevoerd. Daar echter met veel minder sociale gevolgen. “Ongeveer 48% van de mensen behoorde er tot een of andere sociale organisatie als de kerk waardoor de menselijke catastrofe hier kon vermeden worden. In Rusland was maar 10% der bevolking lid van zo’n organisatie”, aldus nog verder die studie.
Voor de professoren staat het vast dat het door de Wereldbank en de EBRO onder leiding van Jeffrey Sachs in Rusland geïntroduceerd programma voor 1 miljoen extra doden zorgde. Doden die men simpel had kunnen vermijden door te opteren voor een meer geleidelijke aanpak van de herstructureringen. Maar dat deed men bewust niet met de nu gekende gevolgen.
De reactie in bepaalde Amerikaanse en Britse milieus op de studie was niet geheel onverwacht furieus. Volgens Jeffrey Sachs in een brief aan de Financial Times (3) bewees de studie niets en was het groot dodental toen het gevolg van het vroegere voedselbeleid toen men een dieet van vettig en rood vlees promootte. Ook het blad The Economist ging fel te keer (4) en beweerde dat het eveneens onzin was. En om dat te bewijzen produceerde het zelfs een statistiek over de gemiddelde mannelijke levensverwachting. In plaats van met jaarcijfers te werken vlakte men dit af door alleen vijfjaarlijkse cijfers te gebruiken. Waardoor de erg dramatische val in de mannelijke levensverwachting tussen 1991 en 1995 niet opviel (zie grafieken).
Het manipuleren van de feiten is dan ook een van de grote specialiteiten van dit blad. Ook bij de auteurs was men niet geheel verbaasd over dit sterk staaltje van bedrog. Toen ze in een brief aan The Economist (5) hen hiervan beschuldigden en vroegen om de correcte cijfers te publiceren werd dit deel uit hun brief weggelaten. Censuur dus.
Geen vangnet nodig
Ook de Brit Michael Tracy is scherp voor wat er in het begin der jaren negentig in Rusland gebeurde. Deze landbouweconoom werkte vroeger voor de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en ging nadien aan de slag bij de Europese Commissie. Hij arriveerde eind 1991 als hoofd van een Europese delegatie om samen met de toen nog Sovjetregering en de mensen van de Wereldbank de voedselsituatie en het algemeen economisch beleid onder de loep te nemen en nieuwe voorstellen te doen. Het werd voor de man een schok die hem bijna 20 jaar later duidelijk nog steeds sterk raakt.
In een brief aan de Financial Times (6) schreef hij: “Einde 1991 waarschuwde ik tijdens een missie in Moskou voor de gevolgen van een vroegtijdige liberalisatie van de voedselprijzen zonder dat een veiligheidsnet als dat in de VS met voedselbonnen was gecreëerd. Sommige Russen hadden daar oren naar maar de ‘experts’ van de Wereldbank, waarvan de meesten weinig of niets kenden van de Sovjet-Unie, hielden echter vast aan hun vrijemarktdoctrine. Waarbij zij zich gesteund wisten door het advies van allerlei westerse economisten waar Jeffrey Sachs een prominente rol speelde.”
Russen verloren controle
Voor Tracy was het duidelijk dat eind 1991 de Russen de controle over hun land voor een groot deel verloren hadden. “Je vond toen nog amper Russen die beslissingen konden nemen”, stelt hij in een gesprek. Het is volgens hem ook duidelijk dat deze politiek op het vlak van de voedselvoorziening een bewust beleid was van mensen als een Jeffrey Sachs. Het grote probleem eind 1991 op het vlak van voedselvoorziening was naar hij stelt vooral een scheef gelopen distributiesysteem met als gevolg lange rijen voor de voedselwinkels. En alhoewel Russen hem stelden dat het introduceren van zo’n veiligheidsnet geen probleem zou vormen werd dat bruutweg geweigerd door de westerse adviseurs die feitelijk de controle over Rusland hadden overgenomen.
Toen in januari 1992 de voedselprijzen dan werden vrijgelaten stegen die dezelfde dag nog met 250%. In de steden stegen de prijzen in de daarop volgende periode met 500 tot zelfs 700%. De lange rijen wachten verdwenen dan ook onmiddellijk aan de voedselwinkels. De levenstandaard klapte met 50% in elkaar. Het land ging door zijn ergste crisis en verdween de rijen wachten aan de voedselwinkels, dan had de begrafenissector het een pak drukker. Hoeveel doden er in het decennium tussen 1991 en 2000 zijn gevallen is alleen te schatten maar ze lopen in de vele miljoenen.
Sociaal bloedbad
De gemiddelde levensverwachting voor mannen viel tussen 1991 en 1994 van 64 jaar naar 58. Volgens Unicef koste dit beleid de dood aan zeker 3 miljoen mensen terwijl de UNDP, de ontwikkelingsorganisatie van de VN het cijfer van 10 miljoen hanteert. Een getal dat dichter bij de realiteit lijkt. Zo steeg de Russische bevolking in de jaren voor 1990 jaarlijks gemiddeld met iets meer dan 1 miljoen. In 1989 had Rusland een bevolking van 147,4 miljoen wat in 2000 ‘gestegen’ was tot 147,976 miljoen, een groei dus van 500.000 op 11 jaar tijd. Dit terwijl er in die jaren normaal een stijging met in totaal meer dan 14 miljoen mensen had moeten zijn. Dit beleid, geïntroduceerd door Jeffrey Sachs & Co koste Rusland met andere woorden ongeveer 14 miljoen mensenlevens. Was de levensverwachting in Rusland voor mannen in 1990 65,1 jaar dan is die in 2000 nog maar 61,8. Voor vrouwen daalde die van 73,8 naar 72,7. Duidelijke cijfers. En dan hebben we het maar alleen over wat gebeurde in Rusland en niet over elders in de vroegere Sovjet-Unie of bij de vroegere vazalstaten in Oost-Europa. (7)
De maffia heerst met zegen van de VS
Het land werd ook overgeleverd aan allerlei maffiabazen die via een bijna steevast dronken president Boris Jeltsin en met steun van de EU en de VS het land verder de dieperik induwden. Rusland werd door het Westen dan ook zwaar aangepakt. Het land werd na de feitelijke verovering door de VS en de EU in stukken gekapt en verloor bijna 24% van zijn grondgebied en meer dan 47% van zijn bevolking. Het verloor ook de totale controle over haar vazalstaten die een buffer moesten vormen tegen een nieuwe aanval vanuit Europa zoals die van Napoleon en Hitler op Rusland. Waarbij de VS in de voormalige Sovjetstaten overal poogde haar vazallen aan de macht te brengen, niet zelden ultranationalisten als de Georgische president Michail Saakashvili of de nu verdreven Oekraïense president Viktor Joesjtsjenko wier politiek vooral gericht was op het verder destabiliseren van Rusland.
“De mensen in Rusland willen het woord markteconomie niet meer horen. Het heeft er door die gebeurtenissen een heel slechte naam gekregen”, oppert Michael Tracy in zijn boek nog verder. Politici als een Michail Gorbatsjov of de overleden Jeltsin worden in Rusland begrijpelijk dan ook uitgespuwd. Het is pas onder Poetin dat het land zich van die rampzalige periode geleidelijk aan het herstellen is en zijn onafhankelijkheid herwon. De negatieve gevolgen ervan zijn echter nog dagelijks te zien en zullen zich nog heel lang laten voelen. Maar het is geen toeval dat Gorbatsjov en Jeltsin in het Westen gezien worden als grote Russische politici en Poetin als een smeerlap. Nog vorig jaar verscheen er in de VS een lovend boek over Jeltsin.
(Uitpers nr. 120, 11de jg., mei 2010)
Voetnoten
1) Mass privatisation and the post-communist mortality crisis: a cross-national analysis – The Lancet, januari 2009. Een studie van David Stuckler, Lawrence King (beiden van de University of Cambridge, Department of sociology, Faculty of Social and Political Sciences) en Martin McKee, London School of Hygiene and Tropical Medicine.
2) Michael Tracy, “A European life – from war to peace”; Hermitage Books.
Te verschijnen later dit jaar. Info op www.HermitageBook.net.3) ‘Shock Therapy had no adverse effect on life expectancy in eastern Europe’, Jeffrey Sachs, Financial Times, letters.
19 januari 2009.4) The Economist, editoriaal.
22 januari 2009.5) The Economist, letters. 7 februari 2009.
6) ‘Freeing of Russian food prices increased hardship’, Michael Tracy, Financial Times, letters.
21 januari 2009.7) Gebaseerd op cijfers komende uit de Britannica jaarboeken.
