Terwijl onze minister van Buitenlandse Zaken Wilmès waarschuwde dat IS (Daesh) nog niet uitgespeeld is en ook hier kan toeslaan, snelden Portugese en Britse militairen naar het noorden van Mozambique. Want daar had het lokale filiaal van IS de stad Palma ingenomen en tientallen, misschien honderden, mensen afgemaakt. De dag nadat het Franse Total daar de onderbroken werkzaamheden zou hervatten.
Syrisch bolwerk
De aanval op Palma is in alle opzichten spectaculair, niet in het minst omdat IS daarmee erg ver van zijn vertrouwde actieterreinen ageert. Maar ook op die terreinen is IS nog springlevend. Vorige week pakten
De ‘Syrische Democratische Krachten’ (SDK, vooral bestaande uit Koerden) in het kamp Al-Hol 125 vermoedelijke militanten van IS op.
Bijna dagelijks kom je berichten uit Syrië tegen over acties van IS in de buurt van Deir Er Zor, aan de Eufraat. Op een dag zijn 7 soldaten van het Syrische regeringsleger in een hinderlaag van IS gevallen, een andere dag zijn er gevechten tussen Koerden en IS. Maar zoals ook gewezen VS-minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo onlangs zei: IS is in Syrië en Irak verre van verslagen.
Pompeo mag een mea culpa slaan. Terwijl de SDK zware vergliezen leden in hun strijd om IS uit te schakelen, zette de regering Trump de poorten open voor de Turkse troepen en hun jihadistische milities om de Koerden te bestrijden. De Koerden zijn alvast niet beloond geworden voor de vele offers die ze in hun strijd tegen IS brachten, en brengen.
Soennieten
Ook in Irak is IS nog lang niet uitgeteld in de soennitische gebieden ten noordwesten van Bagdad. Het soms brutale optreden van sjiïtische milities die zich als bezetters gedragen, speelt IS, de grote voorvechter van de soennieten, in de kaart. Het Iraakse regeringsleger slaagt er niet in ze uit hun bolwerken in de bergen te verdrijven. Er worden af en toe wel successen geboekt, eind januari werd kopstuk Yasir Abu uitgeschakeld. Maar een andere dag valt dan weer een groep soldaten in een hinderlaag of is er een aanlag in Bagdad, getekend IS.
Zoals ook talrijke aanslagen in Kaboel en andere Afghaanse steden het werk zijn van IS. De Taliban voelen de hete adem van die concurrentie dagelijks in de nek, wat hen nog meer aanspoort tot onverzettelijkheid in de gesprekken met de VS en Kaboel. IS heeft meestal de hand in aanslagen op de overwegend sjiïtische Hazara’s, ook hier dus als verdediger van het ware geloof tegen de ketters.
IS bewees trouwens ook al dat het kan toeslaan in het hart van de sjiïtische republiek Iran met de aanslag van juni 2017 op het parlement en het monument voor Khomeini. IS werpt zich hier, met beperkt succes, op als de verdediger van de soennitische minderheden, bij o.a. Arabieren en Koerden.
Op de achtergrond speelt telkens ook de rivaliteit met concurrent Al Qaida. In Afghanistan staan de Taliban ondanks alle beloften aan Washington, op goede voet met Al Qaida. De Syrische vertakking, officieel los van het moederhuis, speelt de baas in de regio Idlib – onder Turkse bescherming. In Jemen hebben beide klappen gekregen, maar Al Qaida is toch iets minder gehavend dan de rivaal.
Sahel
Maar het is vooral in Afrika dat de filialen van IS bloeien. In Libië is IS wel uit zijn tijdelijk bolwerk verdreven, maar de strijders zijn niet opgepakt, ze zijn “verzwonden”, opgegaan in enkele van de talrijke islamistische milities. Via Libië kunnen ze trouwens diensten verlenen of aansluiten bij de groepen van IS in de Sahel.
Vooral in deze enorm uigestrekte regio wedijvert IS met Al Qaida en andere groepen om de suprematie. Al Qaida zit er al langer, heeft meer lokale bewegingen kunnen binnenhalen. Dat is zeker het geval in Mali waar Al Qaida op medeplichtigheid bij de overheden kan rekenen. In Mali zouden de huidige regeerders liefst van al politieke afspraken met Al Qaida willen maken, iets wat veel lokale bestuurders ook willen. Maar het is vooral Parijs dat hen de arm omwringt om dat niet te doen, dat zou de grote operatie Barkhane in het gedrang brengen.
Zowel Al Qaida als IS teren er op lokale conflicten tussen stammen en op de onvrede van Touaregs met de diverse regeringen, vooral dan in Mali. Al Qaida heeft in 2018 de Peul, die talrijk zijn in de Sahellanden, opgeroepen deel te nemen aan de jihad omdat de Franse ongelovigen het vooral op dit moslimvolk zouden hebben gemunt. In talrijke van die landen liggen de Peul in conflict met andere volkeren , waarbij het vaak gaat om geschillen tussen nomaden (de meeste Peul) en sedentaire volkeren.
Ook IS blaast volop dat etnisch vuur aan. IS is de jongste tijd vooral actief in een gebeid dat een deel van Mali, Niger en Burkina Fasso omvat. Zoals Al Qaida haalt IS veel geld uit afpersing van dorpen en bedrijven, smokkel in wapens, drugs en mensen. Volgens Parijs heeft IS er zware klappen gekregen, maar dat belet IS niet telkens weer dodelijke aanvallen, vaak met tientallen slachtoffers, uit te voeren en honderdduizenden mensen op de vlucht te jagen.
Filialen
IS heeft ook wat verderop een “filiaal” – Boko Haram dat zich als een deel van IS beschouwt – dat in een deel van Nigeria en Tsjaad stevig ingeplant blijft. Ze zijn onder meer erg actief in de noordelijke, zeer arme, regio vanwaar president Buhari komt; telkens ze daar toeslaan, illustreren ze de onmacht van de centrale regering in een groot deel van het land.
Maar IS zit de jongste tijd ook steeds zuidelijker. Ze lieten dat spectaculair zien toen een sinds 2017 bij IS aan gesloten groep, ADF (Allied Democratic Forces), in oktober vorig jaar de gevangenis van Beni, Congo, leeghaalde. Meer dan 1300 gevangenen, onder wie enkele jihadisten, namen de benen. Die groep is al enkele jaren actief in het grensgebied met Oeganda vanwaar de leiders afkomstig zijn. VN-bronnen zeggen te vermoeden dat deze ADF op medeplichtigen bij de Congolese strijdkrachten kunnen rekenen.
Zuidwaarts opereren IS-groepen in Tanzania en vooral dus in het noorden van Mozambique. De aanval op Palma liet zien dat ‘Ahlu Sunna wal Jamaa’, meestal aan geduid als “Al-Chabab” (de jongeren) niet langer een bende amateurs zijn, maar daarentegen goed opgeleid en bewapend zijn en een efficiënt commando hebben.
Deze noordelijke provincie Cabo Delgado is nochtans strategisch erg belangrijk voor Mozambique, en voor de Franse Total dat er grote plannen heeft om de gas onder de zeeboden te exploiteren en in Pemba, in de buurt van Palma vloeibaar te maken. Edoch, de Chabab hebben met hun terreuraanval (met wellicht honderden doden) alle inlichtingendiensten, de regering en Total een neus gezet. Het project van Total, en van de regering die op grote inkomsten rekent, komt in het gedrang.
Armoede
Ook hier teert IS op grote onvrede over de zeer povere levensomstandigheden. Zware investeringen in het gasproject, maar zeer weinig in onderwijs en gezondheid in de armste regio van het land. Althans, de inwoners zijn erg arm, maar de regio is niet alleen rijk aan gas, maar ook aan hout, robijnen, goud en …heroïne. Het is dus een streek waar fortuinen worden geraapt, waar de lokale bevolking niets van ziet.
Het is in Afrika zowat overal hetzelfde stramien. IS (zoals Al Qaida) bloeit er vooral op in regio’s waar de lokale bevolking de staat alleen ziet opduiken in de vorm van soldaten, belastingen en corruptie. Veel mensen leven in een uitzichtloze situatie, ze voelen zich volledig verwaarloosd door corrupte regeerders. In West-Afrika steunt Parijs zonder enige schroom enkele corrupte regimes; al 30 jaar is de brutale dictator Idriss Déby van Tsjaad een goede vriend van Frankrijk. Parijs steunt zelfs vooral op diens troepen om de operatie Barkhane te ondersteunen.
Nochtans wordt er zo vaak gezegd dat men ook de harten van de mensen moet winnen, maar in de praktijk is dat anders. De urgentie is militair, de rest zal later wel komen…
Intussen kan een beweging als IS op minstens drie continenten rekenen op de verdere verspreiding van een radicale islam, zowel in de hand gewerkt en soms gefinancierd door Qatar, de Saoedi’s, de Emiraten. De begrafenis van de moordenaar van Samuel Paty, Abdoullakh Anzorov in Tsjetsjenië, illustreerde niet zolang geleden dat jihadisten niet zo geïsoleerd staan.
