De Ledrastraat in Nicosia, hoofdstad van EU-lidstaat Cyprus, is een aangename drukke winkelwandelstraat, mooie winkels, terrasjes bij de vleet. Tot je ineens niet zomaar verder kunt, de straat is versperd door controleposten. Een van de internationaal erkende staat Cyprus waar je identiteitsdocumenten moet voorleggen, om even verder hetzelfde te doen aan de post van Noord-Cyrpus, een staat die alleen Turkije wordt erkend. Alles is verder peis en vree, blauwhelmen en VN-waarnemers houden de grens in de gaten.
Scheiding
Peis en vree, met soms wat oprispingen sinds Turkse troepen in 1974 een deel van het eiland, rond 40 % van het grondgebied, bezetten. In 1983 werd daar de Turkse Republiek van Noord-Cyprus uitgeroepen, nadat minstens 200.000 Griekse Cyprioten uit dat gebied waren verdreven en vervangen door migranten uit Turkije. Sindsdien zijn de vele door de VN georganiseerde pogingen om de eenheid te herstellen, grandioos mislukt. Het conflict is nu al 45 jaar bevroren, onder internationaal toezicht.
De Turkse regering beriep zich in 1974 op het in 1959 gesloten akkoord van Zürich tussen de koloniale heerser Groot-Brittannië, Turkije en Griekenland waarmee Cyprus in 1960 onafhankelijk kon worden. Die drie landen zouden borg staan voor de onafhankelijkheid en neutraliteit van Cyprus. Turkije werd toen geleid door Ecevit van de CHP (vaak sociaaldemocratisch genoemd) die regeerde met de islam-nationalisten van Erbakan. Op Cyprus werd een regeling getroffen ter bescherming van de Turkse Cyprioten; met 18 % van de bevolking kregen ze 30 % van het gezag en de gezagsposten toegewezen. Naast een Griekse president kwam er een Turkse v ice-president.
Coup
Turkije had toen wel een goed excuus voor de invasie. Op 15 juli 1974 hadden Grieks-Cyprische nationalisten met hulp van Griekse militairen president (en aartsbisschop) Makarios afgezet met als doel de enosis, de aansluiting bij Griekenland. In Athene was toen al zeven jaar een militaire junta aan de macht. De Turkse invasie en het verzet van de Cyprioten zelf, deed de coup mislukken en leidde in Athene tot de val van de junta.
De coupplegers in Nicosia waren de erfgenamen van de EOKA, de beweging die vanaf 1950 zowel de Britten als de communisten bevocht en streefde naar Enosis. Sinds het avontuur van 1974 lijkt dat idee begraven, Cyprus werd in 2004, 23 jaar na Griekenland, lid van de EU. Onder meer toerisme en de banken hebben voor grotere welvaart gezorgd, in de hand gewerkt door de komst van tienduizenden Russen, Libanezen en anderen die er onder meer genieten van de fiscale voordelen en vaak ook de Cyprische nationaliteit (gekocht) hebben.
Eindeloze rust?
De Groene Lijn die Ledrastraat en Nicosia scheidt, bestaat in feite al sinds gewelddadige botsingen tussen Griekse en Turkse bewoners in 1960. Aanvankelijk bewaakten Britse militairen die deze lijn – de Britse militairen zijn niet ver, ze hebben nog altijd twee grote extraterritoriale basissen op het eiland. Die eigenden ze zich toe bij het akkoord over de onafhankelijkheid – de Republiek Cyprus heeft dus geen controle over zowel de Turkse als de Britse gebieden op het eiland.
Niemand heeft er nu belang bij om de rust aan de Groene Lijn te verstoren. Aan beide zijden lijkt men zich te nestelen in de bestaande scheiding, zolang men daar wel bij vaart. De Verenigde Naties zouden dus nog generaties de kalmte moeten garanderen.
Een bevroren conflict is en blijft wel een onopgelost probleem. In een wereld, en zeker in deze regio, waar bondgenootschappen uit elkaar vallen en waar nationalismen sterk heropleven, is niets zeker. In Turkije regeert een Erdogan met Ottomaanse ambities. De pas gekozen burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, moest tijdens de campagne de bewering ontkrachten dat hij Grieks bloed in de aderen had. In Griekenland is zopas een regering geïnstalleerd die in de kwestie Macedonië veel olie op het vuur heeft gegoten. Het is voor nationalisten van dat allooi altijd erg verleidelijk om andere problemen te smoren in nationalistisch opbod.
Internationalisering
Zo zijn er nu in de buurt van Cyprus Turkse boringen naar gas, wat niet alleen de regering van Cyprus doet steigeren. De EU nam onlangs op verzoek van Cyprus sancties tegen Turkije dat in de Economische Zone van Cyprus boringen doet. Cyprus tekende contracten met Total, ENI en ExxonMobil voor de ontginning van die velden, maar Ankara zegt daar niet door gebonden te zijn.
Intussen staat Cyprus onder druk van Washington dat een einde wil zien aan havenfaciliteiten voor Russische marineschapen. De VS vinden ook dat Russische oligarchen al te veel gebruik kunnen maken van Cyprus als fiscaal paradijs om ongestoord in de EU te opereren. Nu Turkije toch doorzet met de aankoop van Russische S-400 raketten, wordt Washington milder. Maar het vindt wel dat Cyprus moet kiezen tussen de VS en Rusland.
Ook bevroren
Het wemelt van de bevroren conflict in de wereld, van voorlopige bestandslijnen. Zoals die in Kasjmir tussen India en Pakistan. Zoals de constructie Bosnië-Herzegovina. Of Kosovo. Of de bestandslijn tussen Armenië en Azerbeidzjan. En de feitelijke ministaten Abchazië, Zuid-Ossetië en Transnistrië. De bestandslijn tussen de twee Koreaanse staten. Enkele grensconflicten in Afrika met ‘feitelijke staten’ als Somaliland en Puntland… Op veel van die plekken staan de VN in voor bevriezing, soms al sinds de VN bestaan. Intussen komen er bij, er verdwijnen er weinig. Krijgen we binnenkort blauwhelmen die de grens tussen de Republiek Ierland en Noord-Ierland bewaken nu ook dat probleem blijkbaar niet opgelost raakt?
