In deze tijd van economische crisis en recessie, die de meeste wereldburgers onmiddellijk in hun geldbeugel raken, is het voor de wapenhandel, wapenindustrie en militaire uitgaven kennelijk een gouden tijd. Het betreft natuurlijk dikwijls de uitvoering van contracten die al vroeger werden afgesloten. Toch werden er grote militaire transferts afgesproken na het uitbreken van de crisis. Een overzicht dat voornamelijk cijfers behandeld voor de periode 2004-2008.
Budgetten
Het onafhankelijke Zweedse vredesonderzoeksinstituut SIPRI heeft berekend dat in 2006 wereldwijd voor 1.204 miljard dollar werd uitgegeven aan bewapening. Dat was ruim 3,5 procent meer dan het jaar voordien. De globale militaire uitgaven voor 2007 staan op 1.339 miljard dollar, dat is een stijging van 6 procent en opzichte van het vorige jaar en 45 procent sinds 1998. Dit is 2,5 procent van het mondiale BBP of 202 dollar voor iedere wereldburger.
Over 10 jaar gespreid (1998-2007) is Oost-Europa de regio met de grootste verhoging in de militaire uitgaven, 162 procent. Rusland zit hier voor een groot deel tussen met zijn verhoging in 2007 met 13%, dat is voor dat specifieke jaar 86% van de totaal jaarstijging in deze regio. Noord-Amerika steeg in die 10 jaar met 65 procent, het Midden-Oosten met 62 procent, Zuid-Azië met 57 procent, Afrika en Oost-Azië met 51 procent. De laagste stijgingspercentages van de militaire budgetten waren voor West-Europa (6%) en Centraal-Amerika (14%)
De VS blijft koploper in de wereldranglijst, ze zijn goed voor 45 procent. De Verenigde Staten besteedden in 2007 351 miljard euro of 547 miljard dollar aan defensie, wat 3,4 procent meer is dan in 2006. Sinds de aanslagen van 11 september 2001 zijn de defensie-uitgaven van de VS met 59 procent gestegen, dit is vooral te wijten aan de Amerikaanse oorlogen in Irak, Afghanistan en de door Washington verklaarde tegen het terrorisme.
Groot-Brittannië komt op de tweede plaats met een defensiebedrag van 38,28 miljard euro of 59,7 miljard dollar, gevolgd door China met 37,4 miljard euro of 58,3 miljard dollar. Frankrijk vinden we op plaats vier van de wereldranglijst. De defensie-uitgaven van Rusland bedroegen 22,7 miljard euro of 35,4 miljard dollar, beduidend lager dan de landen die aan de top staan. Duitsland bekleedt in de wereldtabel plaats zes wat de defensie-uitgaven betreft voor een bedrag van 23,7 miljard euro of 36,6 miljard dollar. Volgens het International Konversionszentrum in Bonn zijn de globale militaire uitgaven voor de periode 2001 tot 2006 met ongeveer 30 procent gestegen, goed voor een bedrag van 762,8 miljard euro.
China heeft in de laatste 10 jaar zijn defensiebudget in reële waarde zien verdrievoudigen. Maar door de snelle economische groei in die periode is de verhouding tegenover het BNP gematigd te noemen: 2,1%.
Snelle groeiers vinden we ook in de Kaukasus: Armenië, Azerbeidjan en Georgië. Dat heeft alles van doen met de zogenaamde ‘bevroren’ conflicten en de betrokkenheid hierbij van externe actoren. De economische meerinkomsten door olie en gas financieren de hogere militaire uitgaven.
Wat met de nieuwe president in de VS? Het Witte Huis gaat voor een Pentagon-budget 2009 van 533,7 miljard dollar, dit is 4% verhoging. Daarbij komt nog zo’n 130 miljard dollar voor de oorlogen in Irak en Afghanistan, wat het toaal budget dus op 664 miljard dollar. De totale militaire uitgaven vertegenwoordigen dan 4,2% van het BNP, hetzelfde percentage als in 2007. Obama heeft het Pentagaon niet gevolgd in de vraag om 6,7% budgetverhoging te voorzien. De Generale Staf wil 584 miljard in 2010 en een minimumdrempel van 4% van het BNP voor de Pentagon begroting, zonder Irak en Afghanistan te rekenen. Het Witte Huis gaat voor 3,7%, en de planning op halflange termijn voorziet eerst een vermindering (614 miljard in 2011) en nadien een stagnatie. Republikeinse criticasters van president Obama wijzen erop dat de VS ondervonden hebben met nine-eleven dat 3% absoluut te weinig is om de Amerikaanse engagementen en de oorlog tegen het terrorisme te financieren.
Florerende wapenhandel
Gekoppeld aan de nationale stijging voor bewapening kent ook de internationale handel in wapens en militaire uitrustingen een merkelijk toename.
In de door Sipri onderzochte periode 2004-2008 steeg het handelsvolume met 7 procent. Ook in de wapenhandel domineert de VS met een marktaandeel in de globaal verhandelde wapenexport van 31 procent, gevolgd door Rusland met 25 procent, vervolgens komen Duitsland met 10%, Frankrijk met 8% en Groot-Brittannië staat vijfde in deze ranglijst van wapenexporteurs met 4%. Opvallend is dat voor het ene jaar 2007 Nederland Groot-Brittannië van de vijfde plaats had verdrongen door een grote toename van de tweedehands verkoop van surplus-materieel.
Duitsland wordt op deze markt een behoorlijk belangrijke medespeler. Voor de periode van 2003 tot 2007 steeg zijn marktaandeel van 7 naar 10 procent, en Duitsland komt zo op de derde plaats in de wereldranglijst van de grootste wapenexporteurs. De Duitse wapenexport is in de voorbije jaar met 70 procent gestegen. De totale waarde werd door SIPRI voor Duitsland berekend op 8,7 miljard euro.
In de lijst van grootste wapenimporteurs 2004-2008 op wereldniveau staat China bovenaan als verantwoordelijk voor 11% van de wereldaankopen. Vervolgens krijgen we India (7%), Verenigde Arabische Emiraten (6%), Zuid-Korea (6%), Griekenland (4%), Israël (4%), de VS (3%), Turkije (3%), Egypte (3%) en Australië (2%).
Meer dan een derde (37%) van de VS-exporten van zwaar militair materieel gaan naar het Midden-Oosten, o.a. 207 gevechtsvliegtuigen en meer dan 5000 geleide bommen. In 2008 werd er met de Verenigde Arabische Emiraten onderhandeld over Patriot-raketten, en andere afweerraketsystemen.
Ruslands uitvoer was in de periode 2004-2008 zo’n 14 procent hoger dan in 1999-2003, maar zijn wereldaandeel bleef gelijk. 71% van de Russische exporten gaan naar de regio Azië en Stille Oceaan, met geavanceerde gevechtsvliegtuigen, oorlogsschepen voor China en India. Rusland is de belangrijkste wapenleverancier voor China – 92 procent van de Chinese importen komen uit Rusland, 3% uit Frankrijk en 2% uit Oekraïne – en voor India – 71 procent uit Rusland, 9% uit Groot-Brittannië en 6% uit Israël. De Russische leveringen naar Afrika (vnl Algerije) stegen met zowat 200% en naar Latijns-Amerika (vnl Venezuela) met 900%.
Grote wapenklanten van Duitsland zijn bepaalde landen in het Midden-Oosten: de Verenigde Arabische Emiraten, Israël en Egypte. 57 procent van de Duitse wapenuitvoer ging in de voorbije vijf jaar naar Europese afnemers, hier is de wapenexport meer dan verdubbeld. De belangrijkste Duitse wapenkopers waren volgens SIPRI, Turkije met een aandeel van 15,2 procent en Griekenland 12,9 procent. Zuid-Afrika was goed voor 12,4 procent en Zuid-Korea 7,5 procent. De Duitse paradepaardjes in de wapenexport zijn vooral tanks van het type Leopard 2A4 en de onder licentie in buitenland gebouwde U-boten van het type 214. Volgens een bericht van de Duitse interkerkelijke conferentie GKKE, werd in 2007 wapenuitvoervergunningen afgeleverd voor en waarde van 8,7 miljard euro.
Voor de periode 2004-2008 ging 40% van de Franse wapenexport naar het Midden-Oosten. De Franse gevechtsvliegtuigen lijken minder goed in de markt te liggen, hoewel er naar verluidt ver gevorderde onderhandelingen zijn met Libië en de Verenigde Arabische Emiraten.
De voornaamste Britse klanten zijn dan de VS (goed voor 21%) en India (goed voor 14%). Er zijn leveringen aan de gang naar India van 68 Hawk-100 oefenvliegtuigen en 20 Jaguar jachtvliegtuigen. In 2009 zal Groot-Brittannië 72 Typhoon jachtvliegtuigen leveren aan Saoedi-Arabië.
Sinds het begin van de oorlog tegen het terrorisme (2001), is de wapenexport naar de conflictregio van het Midden-Oosten met 38 procent gestegen. De Verenigde Arabische Emiraten, een van de belangrijkste wapenimporteurs dekt zijn wapenbehoeftes door zijn bestellingen bij de drie belangrijkste wapenexporterende landen te plaatsen: VS 54 procent, Frankrijk 43 procent en Duitsland 1 procent. Het Aziatische Zuid-Korea, ook een grote wapenkoper, doet zijn inkopen bij dezelfde leveranciers: VS 73 procent, Duitsland 12 procent en Frankrijk 9 procent. Irak staat voor de periode 2004-2008 op de 28ste plaats van de importeurs: 40% van de Iraakse zware wapens komt uit de VS. In 2008 werd een bestelling geplaatst van 140 M1A1 tanks en er zijn plannen voor gevechtsvliegtuigen en pantservoertuigen. De voornaamste wapenaankoop van Israël betreft 102 F-161 gevechtsvliegtuigen en daarbijhorende wapens. De VS zijn de hoofdleverancier maar ook de EU-landen zijn aanwezig op de Israëlische wapenmarkt.
Turkije was nog de vierde grootste wapenaankoper in de periode 1999-2003, maar is nu gezakt naar de achtste plaats voor de jaren 2004-2008. In de loop van 2008 werden echter belangrijke contracten afgesloten, onder meer met Italië voor de productie-onder-licentie van 41 gevechtshelikopters A-129. Georgië wordt vooral bevoorraad door Oekraïne: voor de periode 2004-2008, waarin Georgië vier maal meer besteedde aan wapenaankopen dan voor 1993-2003, kwam 65% van de leveringen uit Oekraïne.
Algerije met 35 procent en Zuid-Afrika met 27% nemen het leeuwendeel van de Afrikaanse aankopen voor zich in 2004-2008. Sudan neemt 8% voor zijn rekening. Als we Zuid-Afrika niet mee rekenen dat is Sub-Sahara Afrika slechts verantwoordelijk voor 2% van de wereldaankopen, terwijl het gehele continent voor 7 procent tekent. Leveringen voor Algerije betroffen in 2008 de laatste T-90 tanks uit een contract van 180 stuks, en wellicht 18 van een totaal van 28 gevechtsvliegtuigen, beide met Rusland als leverancier. Ook in 2008 begon Marokko, Algerije’s buur en eeuwige rivaal, een belangrijk moderniseringsprogramma met de bestelling van 24 F-16C gevechtsvliegtuigen in de USA, een groot fregat in Frankrijk en 3 kleinere Sigma-fregatten in Nederland. Hoewel Tsjaad een kleine wapenimporteur blijft waren de cijfers voor 2004-2008 vijf maal hoger dan voor 1999-2003. In 2008 kwamen er vliegtuigen uit Oekraïne, pantservoertuigen uit België. Sudan kocht dan 10 gevechtsvliegtuigen in Wit-Rusland. Kenia kocht 110 T-72tanks en 11 raketlanceerders in Oekraïne. Een vracht van 33 tanks en 6 BM-21 lanceerders werd in september 2008 door Somalische piraten gekaapt. Er waren heel wat speculaties dat deze lading als eindbestemming de regering van Zuid-Sudan had, hoewel de Keniaanse en de Oekraïnse regering dit in alle toonaarden ontkenden.
Noord- en Zuid-Amerika tekenen in 2004-2008 voor 11 procent van de mondiale wapenimporten. Zuid-Amerika gaf in deze periode 94 procent meer uit dan voor de jaren 1999-2003. Chili was de grootste wapenimporteur van Zuid-Amerika in 2004-2008 en 11de op de wereldranglijst voor dezelfde periode. De militaire uitgaven van Zuid-Amerika zullen wellicht hoog blijven omdat verschillende landen belangrijke moderniseringsprogramma’s realiseren. In december 2008 tekende Brazilië een contract voor 11,3 milard dollar (8,6 miljard euro) met Frankrijk voor de productie onder licentie van 50 EC-725 helikopters, 4 conventionele duikboten en een duikboot aangedreven door kernenergie. Voor de periode 2004-2008 staat Venezuela op de 18de plaats in de wereldranglijst. In 2008 werden bestellingen bij Rusland uit 2006 en 2007 geleverd, o.m. 24 Su-30MK gevechtsvliegtuigen. Een kleine helft van de Zuid-Amerikaanse wapenimporten komt uit de EU. Verschillende contracten (helikopters en transportvliegtuigen) werden van VS-leveranciers afgesnoept.
Wanneer we de wapenexport voor de economische ruimte van de Europese Unie bekijken, dan ziet de verdeling van het aandeel in de wapenexport er als volgt uit: Duitsland 10 procent, Frankrijk 8 procent, Groot-Brittannië 4 procent, Nederland 3 procent, Spanje 2 procent, Italië en Zweden ieder voor 2 procent.
Bijgevolg is het duidelijk dat op de internationale wapenmarkt de dominantie van de westerse industrielanden kenmerkend is. Wie eenmaal wapensystemen uit bepaalde landen invoert is vervolgens op de technische ondersteuning van deze landen aangewezen. Dat als consequentie met zich brengt dat men op technisch vlak jarenlang afhankelijk is van de wapenproducenten.
De top van de 15 landen met de hoogste defensie-uitgaven
Rang Land Uitgaven milard $ globaal aandeel (%). $ per capita % tov BNP 2006
1 VS 547 45 1.799 4,0
2 GB 59,7 5 995 2,6
3 China (58,3) (5) (44) 2,1
4 Frankrijk 53,6 4 880 2,4
5 Japan 43,6 4 339 1,0
Sub. Tot. Top 5 762,0 63
6 Duitsland 36,9 3 447 1,3
7 Rusland (35,4) 3 (249) 3,6
8 Saoedi-Arabië 33,8 3 1.310 8,5
9 Italië 33,1 3 568 1,8
10 India 24,2 2 21 2,7
Sub. Tot. Top 10 925,0 76
11 Zuid-Korea 22,6 2 470 2,5
12 Brazilië 15,3 1 80 1,5
13 Canada 15,2 1 461 1,2
14 Australië 15,1 1 733 1,9
15 Spanje 14,6 1 336 1,2
Sub. Tot.top. 15 1.008 83
Wereld 1.214 100 183 2,5
bronnen
www.sipri.org
http://online.wsj.com/article/SB123595811964905929.htm
(Uitpers, nr. 110, 10de jg., juni 2009)
