Politiek in tijden van corona. Belangrijker of gevaarlijker dan ooit? We moeten niet alleen op onze hoede zijn voor een dodelijk virus, maar ook voor dat andere virus dat politieke instrumentalisering heet en dat langs de achterdeur dreigt binnen te glippen. De roepers om een coronaregering in eigen land, maar ook de aangekondigde verkiezingen in – ik noem maar wat: landen als Bolivia en Suriname – kunnen het virus aangrijpen om door verkiezingen af te lasten of, omgekeerd, precies te laten doorgaan stiekem eigen partijpolitieke belangen binnen smokkelen. Dat kan leiden tot zeer bizarre toestanden.
Verwarring
Neem nu Frankrijk als voorbeeld waar om de zes jaar gemeenteraadsverkiezingen plaats vinden die in twee rondes beslecht worden. (1) Dit jaar vond de eerste ronde in volle coronaperiode plaats, namelijk op zondag 15 maart. Even een terugblik: op donderdag 12 maart stuurde de Franse regering een behoorlijk dubbelzinnige boodschap uit. President Emmanuel Macron besloot die dag om de gemeenteraadsverkiezingen gewoon te laten doorgaan, maar gaf tegelijk opdracht om alle scholen te sluiten. De dag voor de verkiezingen kwam premier Édouard Philippe met een gelijkaardige dubbelzinnige boodschap: alle restaurants moesten dicht, maar tegelijk riep hij de 47 miljoen Fransen op om hun burgerplicht te gaan vervullen. Op hetzelfde ogenblik gaf de vertegenwoordiger van de publieke gezondheidsdienst van Parijs echter als advies mee om niet te gaan stemmen. De stem van de politicus en die van de medische wereld zorgde voor de nodige verwarring. De militanten van partijen werden voor een dilemma geplaatst: ofwel hun campagne afmaken en een stem uitbrengen ofwel hun maatschappelijke verantwoordelijkheid opnemen door in tijden van coronavirus thuis te blijven. In Mediapart van 23 maart zegt Hervé Menchon, kandidaat van de Europese Groenen in Marseille: ‘Wij voelden ons gepakt door die nationale beslissing die zeker genomen werd om politieke redenen. Wat moesten wij doen? Wij hebben eraan gedacht om als ordewoord te geven niet aan de stemming deel te nemen, maar dat zou ongetwijfeld in het voordeel geweest zijn van onze politieke tegenstrevers.’ (2)
Slachtoffers
Intussen is de eerste ronde achter de rug, gekenmerkt door een historisch lage opkomst – 44,64 procent – waarbij de lijsten van La République en Marche (LRM) van Macron het ronduit slecht deden in tegenstelling tot de Groenen (EELV) die overwegend goed scoorden. Op de uitslag van de burgerlijsten ga ik later nog uitvoerig in. (zie ook Uitpers van 16 maart, Frankrijk de eerste ronde) Eén ding is zeker: Macron en zijn regering hebben een barslechte beurt gemaakt.
Wat gevreesd werd is ook uitgekomen: op 15 maart heeft het virus haar werk gedaan. Médiapart is op onderzoek uitgegaan en constateert dat in alle hoeken van het land tientallen verkozenen, maar ook militanten en gewone burgers getroffen werden door het virus: ‘In Billom (Puy-de-Dôme), werden verscheidene verkozenen en hun familie, en ook de burgemeester als positief gediagnosticeerd. Dezelfde situatie in Franconville of in Montmagny (Val-d’Oise), in Saint-Ouen (Seine-Saint-Denis), in Paris en in Marseille… Hoe meer het virus toeslaat, hoe meer dat blijkt dat de verkiezingsdag daarin een nefaste rol gespeeld heeft.’ (3)
En nu?
Wat nu met die tweede ronde en hoe legitiem zijn de uitslagen van de eerste ronde? Het ziet er naar uit dat een tweede ronde zal worden gehouden op het einde van de maand juni. Daarover bestaat alvast een consensus bij de meeste politieke formaties, maar een aantal juristen en politicologen zijn het daarmee niet eens. De code électoral kan daarin ook geen uitsluitsel brengen, want er wordt geen procedure voorzien in geval van uitzonderlijke omstandigheden.
Dominique Rousseau, hoogleraar grondwettelijk recht aan de universiteit van Paris 1 Panthéon-Sorbonne, vindt dat des raisons politiciennes meer gespeeld hebben dan overwegingen van algemeen belang. ‘De twee stemrondes voor de gemeenteraadsverkiezingen vormen één blok. Het is daarom dat er slechts één week voorzien is tussen de twee ronden met strikte procedureregels daaraan verbonden. Door de tweede ronde met drie maanden uit te stellen wordt de periode van 48 uur die voorzien is om te onderhandelen tussen het samengaan van partijen gevoelig verlengd. Dat kan leiden tot nieuwe en zeer onverwachte afspraken die de legitimiteit van de lokale democratie wel eens in het gedrang zou kunnen brengen.’(4)
Wat is dan het alternatief ? Het volledig supprimeren van de uitslagen van de eerste stemronde? Ook dat stelt een aantal problemen. ‘Wat moet er dan gebeuren met de resultaten van 15 maart indien men de twee stemronden einde juni zou groeperen?’ Die vraag stelt Frédéric Sawicki, politicoloog verbonden aan de universiteit van Paris 1 Panthéon-Sorbonne, zich: ‘Dat zou politiek problematisch zijn want miljoenen kiezers hebben op 15 maart het risico genomen om hun stem uit te brengen. Indien de overheid toch tot annuleren zou overgaan zou dat onvermijdelijk een democratisch schandaal betekenen.’ (5)
————–
(1)De stemmethode is het twee-ronde proportionele lijstensysteem met een meerderheidsbonus. Als een lijst een absolute meerderheid van de uitgebrachte stemmen krijgt, wordt in de eerste ronde de helft van de zetels toegewezen. Dit wordt de prime majoritair genoemd. De andere helft van de zetels wordt verhoudingsgewijs verdeeld over alle lijsten die meer dan 5% van de uitgebrachte stemmen hebben gekregen.Als geen enkele lijst een absolute meerderheid behaalt, wordt een tweede ronde gehouden. Alleen de lijsten die ten minste 10% van de in de eerste ronde uitgebrachte stemmen hebben behaald, kunnen zich herverkiesbaar stellen. Kandidaten die ten minste 5% en minder dan 10% hebben behaald, mogen zich bij een andere lijst aansluiten.
(2)Pauline Graulle, Municipales: «On a fait prendre des risques inconsidérés aux gens»
Mediapart 24 mars 2020
(3)Pauline Graulle, Municipales: «On a fait prendre des risques inconsidérés aux gens»
Mediapart 24 mars 2020
(4)Idem als voorgaaande
(5)Idem als voorgaande
