Drie mei is jaarlijks de internationale dag van de persvrijheid, maar valt er, zeker in tijden van corona, wel wat te vieren? Obstructies en intimidaties. Bedreigde journalisten, vaak aangehouden en een gemuilkorfde pers. Loonsverlagingen, inkomstenverliezen, inhouden van premies en ga zo maar door. Het is duidelijk: deze pandemie besmet ook de persvrijheid. Covid-19 raakt aan de arbeidsomstandigheden van journalisten over de hele wereld. De RTBF verwijst naar een enquête van de Internationale Federatie van Journalisten bij 1308 journalisten in 77 landen. (1) 75 procent onder de bevraagden verklaart dat zij in hun reportages over Covid-19 beperkt en in vele gevallen geïntimideerd worden. Twee derde onder hen hebben moeten inleveren op hun salaris. Een Griekse journalist die anoniem wilde blijven, getuigt: ‘Ik werk meer, maar verdien minder en de eigenaar van de krant voor wie ik werk moet aan mij en aan mijn collega nog zeven maanden achterstallig loon betalen.’ Daarnaast ondervindt een op de vier journalisten moeilijkheden om aan informatie van de overheid te geraken. Velen onder hen verklaren dat zij zwaar geïntimideerd zijn geworden door politici. Alle nieuws moet wijken voor het coronavirus. Dat is onder meer het geval in Brazilië. Een journalist verklaart: ‘De federale overheid kijkt met misprijzen naar ons. Alle dagen worden wij in ons werk aangevallen en vernederd.’
Turkije is een triest voorbeeld van wat er met journalisten gebeurt. Volgens Amnesty International is de toestand er dramatisch: ‘Turkije is één van de landen waar het grootste aantal journalisten gevangen zit en die situatie is sinds Covid-19 nog verergerd. Journalisten worden er als schietschijf gebruikt in de zogenaamde strijd tegen de ‘desinformatie’. Amnesty International: ‘De oud-hoofdredacteur van Halk TV, Hakan Aygün, is op 4 april in hechtenis genomen omdat hij op Facebook en Twitter kritiek leverde op het feit dat president Erdogan een bankrekening opende voor giften om ‘de strijd tegen de pandemie aan te gaan’. Aygün is niet de enige journalist die zich zorgen moet maken: ‘De presentator van Fox TV, Faith Portakal, wordt ervan beschuldigd dat hij president Erdogan zou beledigd hebben en de reputatie van banken zou aangetast hebben door in een tweet de hulp tegen Covid 19 te vergelijken met supplementaire taksen zoals ze geheven werden tijdens de onafhankelijkheidstrijd op het einde van de Eerste Wereldoorlog. Op 18 maart, zegt Amnesty International, werd de hoofdredacteur van SES Kocaeli gearresteerd omdat hij een artikel had gepubliceerd over twee overlijdens aan Covid-19 in een lokaal ziekenhuis. Ook de directeur van de krant werd de dag daarop aangehouden door de autoriteiten en allebei werden ze onder druk gezet om de reportages over corona stop te zetten. Op 13 april werd in Turkije een nieuwe wet goedgekeurd waardoor 90.000 gevangenen voorwaardelijk zouden vrijgelaten kunnen worden, maar dat geldt zeker niet voor wie veroordeeld is voor terrorisme of misdaden tegen de staat, wat betekent dat de meeste journalisten daar niet zullen bij horen. Ook de UNO, bij monde van haar Hoge Commissaris Michelle Bachelet voor de Rechten van de Mens, wijst erop dat ‘betrouwbare informatie voor iedereen als regel moet gelden’. Bachelet verwijst naar een studie van het IPI (International Press Institute) waaruit blijkt dat sinds het uitbreken van het coronavirus in China 130 gevallen van inbreuken op de persvrijheid ( vormen van censuur, beperkte toegang tot bronnen en desinformatie) gemeld werden. Zeker veertig journalisten werden aangehouden omdat zij vragen hebben gesteld bij de officiële cijfers van het aantal besmette personen en overledenen aan het coronavirus. Het Hoog Commissariaat betreurt dat bepaalde politieke leiders op die manier een vijandige sfeer gecreëerd hebben ten aanzien van journalisten waardoor hun veiligheid en werkvoorwaarden in het gedrang komen.
De World Press Freedom Index 2020 meldt dat we ‘een beslissend decennium voor de journalistiek ingaan, versterkt door het coronavirus’. Dat virus sluipt overal binnen, niet alleen in het lichaam, maar ook in de geesten van mensen die door het aan banden leggen van de vierde macht vernauwd worden in hun denken. Ook dat is een gevaarlijke ziekte.
(1) Quand le coronavirus infecte aussi la liberté de la presse dans le monde. www.rtbf.be van 3 mei 2020
