Regeren is vooruitzien. Altijd bedacht zijn op het onvoorziene. Maar alleen al het schrijnend gebrek in veel landen aan zoiets relatief simpels – in deze hoogtechnologische tijden – als mondmaskers, toont dat overheden wereldwijd de nationale gezondheidszorgen verwaarloosd hebben.
Zoals aan alle wereldproblemen zijn er aan de corona-pandemie talloos veel facetten: ecologische, economische, psychologische … Noem maar op. Een politiek antwoord op de pandemie moet met al die facetten rekening houden, en dat maakt dat antwoord dan ook zo bijzonder moeilijk.
Hoe kon het allemaal zo ontsporen?
De ‘problemen’ begonnen op een ‘natte markt’ in China. Op dat soort markten worden wilde dieren verhandeld en geslacht in omstandigheden die ver van hygiënisch zijn. Wilde dieren worden niet alleen tot uitsterven toe bejaagd. Hun leefomgevingen (‘habitats’) worden in ijltempo vernietigd voor mijnbouw, houtwinning, palmolieplantages, sojavelden … Iconisch zijn de beelden van een luid krijsende en met de armen zwaaiende ‘orang oetan’ (Maleisisch voor ‘bosmens’) die een graafmachine die zijn bos vernielde, stoppen wou.
Ecologen wezen er de jongste weken op dat door het vernielen van tropische oerwouden, de mens een doos van Pandora opende: al de virussen die er in symbiose leefden met tal van dieren, komen nu tussen de mensen terecht. Ze treffen er ook gedomesticeerde dieren, al van toen de mens vee ging houden.
Voor hun wereldwijde verspreiding kunnen virussen en andere ziekteverwekkers zich nu echter als nooit voordien bedienen van de wereldomspannende handels- en mensenstromen. Per vliegtuig geraakt ieder reislustig virus tegenwoordig in enkele uren op eender welk continent.
En terwijl virussen ‘mondialiseren’, blijven politieke en gezondheidsorganisaties territoriaal gebonden. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO is een papieren tijger die niet kon voorkomen dat (lokale) Chinese overheden eind 2019 wekenlang de eerste berichten over een nieuw virus voor de eigen bevolking én de wereld achterhielden. Daardoor ging veel kostbare tijd verloren.
Maar ook nog toen de uitbraak van het virus in China al weken wereldwijd bekend was, lieten Belgische autoriteiten toe dat Belgische toeristen in het ook al getroffen Italië en de buurlanden Oostenrijk en Zwitserland (waar Bart De Wever naar toe trok) op skivakantie gingen.
Zelfs op rechtse websteks werd opgemerkt dat de politieke rechterzijde wereldwijd uitblonk door ontkenningsgedrag. Denk aan Donald Trump en Boris Johnson, maar ook aan NVA-kopstukken De Wever en Jambon. Nog op 8 maart riep Bart De Wever op VTM op vooral “geen draconische maatregelen” te nemen … “Je kan je de vraag stellen of onze reactie op het coronavirus op den duur niet erger wordt dan het virus zelf.” Hij weigerde als Antwerps burgemeester zelfs om de eerste nationale aanbevelingen uit te voeren. Een paar dagen later zag hij zich noodgedwongen van houding te veranderen en werd de aandacht afgeleid door het als vanouds ‘bashen’ van de PS.
Dat rechts ‘corona’ minimaliseerde heeft alles te maken met de voorrang die het geeft aan de grote economische belangen. Bij de NVA-top speelde specifiek de bezorgdheid over de Antwerpse diamantsector die zwaar te lijden kreeg onder de coronacrisis.
Uitslaande brand laten blussen door pyromanen?
De politieke verantwoordelijkheid voor de ‘corona-crisis’ begon veel vroeger dan de uitbraak van het virus. ‘Corona’ was een ‘incident waiting to happen’. Deskundigen hebben dit soort mondiale virusverspreidingen al langer voorspeld én ze hadden de huidige crisis kunnen voorkomen.
Op 14 maart stelde de internationaal vermaarde viroloog Johan Neyts dat er een veilig middel had kunnen bestaan tegen het nieuwe coronavirus, had men naar wetenschappers geluisterd. Neyts pleitte net als buitenlandse collega’s, bij de politici voor het ontwikkelen van virusremmers voor de verschillende families van virussen die nu rondwaren.
Maar er werd niet naar de wetenschappers geluisterd. Integendeel. Dezelfde (neo-)liberale politici die nu de crisis pretenderen te ‘managen’, hebben jarenlang ‘bespaard’ op gezondheidsdiensten en wetenschappelijk onderzoek. Zowel in België als in andere landen waaronder met name Italië.
Meer nog dan door ‘besparingen’ laten neoliberale politici in het algemeen, het systeem ontsporen door in plaats van de samenleving te dienen, vooral de bedrijfsbelangen te behartigen van een kapitalistisch ontspoorde voedingsindustrie, alcoholmaffia, farmamaffia … Ter wille van al dat soort belangen vertikken ze het ook om een bevolkingsbeperkende en milieubeschermende politiek te voeren.
Maken we deze ‘verwijten’ eens concreet. Het maandblad ‘De Linkse Socialist’ van de Linkse Socialistische Partij vermeldt in zijn nummer van maart 2020 het bedrag van 172 miljard euro die in 2019 vanuit België naar belastingparadijzen werd weggesluisd. 172 miljard euro: dat is “172 keer het bedrag dat door de regering Michel werd bespaard in de gezondheidszorg!”
Nood aan ‘vooruitkijkend verzet’
Volkse woede over het door economisch winstbejag gedreven politiek geblunder is gerechtvaardigd. Vooruitkijkend verzet is nu nodig tegen het soort neoliberale politici dat ons zo ver bracht en dat nu beweert de crisis in ons aller belang te gaan oplossen.
In eigen land riep de liberale minister Alexander De Croo de banken ter hulp tegen de ‘coronacrisis’. De banken als redders in nood. We weten toch hoe dat gaat eindigen? Dat de ‘haute finance’ nog meer greep krijgt op overheid en samenleving. Laten we maar alles uit de kast halen om dat te voorkomen.
‘Ophokplicht voor mensen’ in steeds meer landen
In China werd de uitbraak (voorlopig?) blijkbaar succesvol aangepakt door enorm veel mensen te testen én door heel extreme quarantaine-maatregelen. Zag u de beelden ook van de totaal lege straten van het centraal-Chinese corona-epicentrum Wuhan? En hoe agenten, van besmetting verdachte mensen letterlijk uit hun huis wegsleepten/‘ontvoerden’ …
In de V.S. moet één op de drie van de zo’n 331 miljoen Amerikanen thuis blijven. Veel volk, maar toch klein bier vergeleken met India: daar werden het voorbije weekend de 1,3 miljard inwoners getroffen door een ‘lock down’. Deelstaten gingen ‘op slot’ en steden liggen er verlaten bij, meldden Al Jazeera, The Guardian en andere media. Een nationale ‘lock down’ kwam er bijvoorbeeld ook in Irak. Australië sloot alle niet-essentiële diensten. In Burkina Faso bleken vier ministers met corona besmet. In Kenya trad de politie hardhandig op tegen marktkramers die hun markt niet wilden sluiten. Wereldwijd worden ook meer en meer luchtvaartverbindingen geschrapt. De lucht boven veel landen is sinds lang niet meer zo zuiver én zo blauw geweest.
In Europa werden al talloze staatsgrenzen gesloten maar het opsluiten van de bevolking verliep hier toch minder drastisch dan in China. Tot Italië – waar al meer Corona-doden vielen dan in China – op zondag 22 maart noodgedwongen overschakelde op een ‘lock down in Wuhan-stijl’. Verboden werd het de Italianen ook om “nog langer enige fysieke activiteit te ondernemen buiten, en daar valt sporten onder. Ook sporten in je eentje mag niét.” Aldus een VRT-bericht.
In België zijn we zover nog niet. Op zaterdag 21 maart kon je bv. in het VRT-journaal zien hoe er in een zonovergoten Brussel veel volk buiten op straat en in de parken was. En op Radio 1 verklaarde Piet Vanthemsche, één van de co-voorzitters van de Economic Risk Management Group (ERMG), dat de Belgische bevolking zoveel mogelijk moet blijven werken om de economie draaiende te houden. De zogenaamde ‘werkgevers’ moeten voldoende voorzorgen nemen zodat mensen die niet kunnen telewerken op een veilige arbeidsomgeving kunnen rekenen.
Toch wordt ook hier de bevolking aangemaand om thuis en binnen te blijven. Bij de krant Le Soir was op 20 maart deze oproep van premier Wilmés te vinden: «On ne flâne pas dans les parcs». Buiten een luchtje gaan scheppen stond ze toe, maar wel heel beperkt.
Cascade van onwenselijke ‘neveneffecten’
De vrijheidsbeperkende maatregelen gaan wel erg ver. Door zoveel mogelijk mensen te dwingen om in hun huis of in hun appartement te blijven, worden tal van andere problemen veroorzaakt:
– Mentale, psychologische problemen door het te lang in beperkte ruimtes moeten samenleven. Gevreesd wordt voor meer huiselijk (partner-)geweld en kindermisbruik.
– Vooral oudere mensen verzeilen in een sociaal isolement dat dodelijk kan zijn. Doordat ze niet tijdig hulp krijgen of door het gebrek aan levenszin gevende sociale contacten.
– Negatieve gezondheidseffecten zijn er met name door het moeten binnenblijven, door het gebrek aan beweging en immuniteitsopbouw in de frisse buitenlucht. Daardoor worden mensen nog meer vatbaar voor besmettingen. Aangezien heel ons lichaam nood heeft aan beweging – aan minstens 10.000 stappen per dag – dreigen er straks ook nog meer mensen te bezwijken aan hart- en bloedvaten-problemen (nu al de doodsoorzaak nummer 1).
Vooral voor arme mensen, die vaak klein behuisd wonen, stellen zich problemen. (Om van de daklozen nog niet te spreken: hoe moeten zij ‘in hun kot blijven’, Maggie De Block?). In een opiniestuk bij de VRT schetste Ikrame Kastit de problemen van kwetsbare jongeren. “Jeugdwelzijnswerkers vrezen dat duizenden kinderen en jongeren, in grootsteden én landelijk gebied, uit de boot vallen. Deze jeugd gaat vandaag gebukt onder een ongeziene stress door online-huiswerkopdrachten, veel te kleine huisvesting, gevoelens van isolement en GAS-boetes. In tijden waarin iedereen de mond vol heeft van gezondheid, blijft dus de vraag: wie is bezorgd om de gezondheid van de meest kwetsbare kinderen en jongeren?”
Ook allochtone Belgen moeten goed bewust gemaakt worden van de noodzaak tot afstand houden; ‘social distancing’ zoals dat nu natuurlijk in het Engels geheten moet worden.
Het Laatste Nieuws titelde op 21/3: “Meer dan de helft van coronapatiënten in Ziekenhuis Oost-Limburg in Genk is van Turkse origine”. Dat nieuws ontlokte ‘Vlaams’ minister van Omgeving Zuhal Demir (NVA en van Koerdische afkomst) de reactie dat “het coronavirus de eilanden in onze samenleving bloot legt. Eilanden die elk hun eigen benadering hebben van wat ons allen overkomt.” Eilanden ook waar de binnenlandse media minder gevolgd worden dan die uit het ‘thuisland’. Met alle gevolgen van dien.
Niet alleen allochtonen lopen extra risico’s, ook ‘inheemse gemeenschappen’. “Indigenous ‘at much greater risk’ amid coronavirus pandemic” titelde Al Jazeera op 21 maart. “Water shortages, insufficient healthcare, overcrowded housing make native groups especially susceptible to the virus.”
Enkele aanzetten tot een ‘volledigere’ aanpak
Het virus kan niet worden ingedijkt worden zonder ‘social distancing’. Maar moet je daarom ook noodzakelijk binnen blijven? Bij de VRT valt ondertussen te lezen hoe wetenschappers oproepen om te blijven sporten. “Vooral voor de geestelijke gezondheid zal dat in de komende periode zeer belangrijk zijn”, zegt Wim Derave, professor inspanningsfysiologie aan de Universiteit Gent.”
Is een alternatieve, verfijndere aanpak mogelijk dan het botte ‘blijf in uw kot’?
Meer dan ooit moet een gezonde levensstijl gepromoot worden, met name gezonde voeding. Grootwarenhuizen mogen heelder rekken met alcohol, chips, snoep en andere ‘voedingsbrol’ sluiten. Maar hoort u iemand daarover?
Gezond leven houdt ook in: voldoende bewegen in de buitenlucht. Zeker nu is dit nodig om de bevolking haar weerstand tegen ziektes – haar immuniteit – op peil te houden:
– buiten de steden is buitensporten makkelijk te doen, zolang het op afstand van elkaar gebeurt;
– binnen de steden moet het georganiseerd worden, zeker als het ook hier zou komen tot een ‘lock down in Wuhan-stijl’. Dat kost dan veel organisatiewerk maar door bv. ieder van een nummer te voorzien, kan per wijk een beurtsysteem ontworpen worden zodat iedereen voldoende buiten kan, in de straat en waar mogelijk ook in het park om de hoek.
Een uiteraard streng te controleren spreiding van niet-besmette mensen over het grondgebied kan ook helpen. Een spreiding naar ‘buitengebieden’ valt aan te raden vanuit de waarneming in Italië en elders, dat virussen die zoals COVID-19 de luchtwegen aantasten, dodelijker zijn in streken met veel luchtvervuiling. Ook zonder corona-pandemie tekent de luchtvervuiling al voor zo’n 8,8 miljoen overlijdens wereldwijd! Waarmee luchtvervuiling dodelijker is dan roken, jaarlijks ‘goed’ voor ‘maar’ 7,2 miljoen doden. 8,8 miljoen doden door luchtvervuiling ! Ieder jaar opnieuw. En overheden laten betijen …
Economische catastrofe = ecologische zegen:
Minder luchtvervuiling, minder broeikasgassen …
Door het stilvallen van de economische activiteiten, kon midden maart genoteerd worden dat de lucht boven Wuhan en Milaan “in lange tijd niet zo schoon was”; aldus NRC Handelsblad. En De Morgen bracht op zaterdag 21/3 zelfs deze titel: “Corona redde mogelijk 77.000 levens in China”.
Barbara Debusschere schreef: “Berekeningen van onderzoeker Marshall Burke van de Stanford University tonen nu dat de verbeterde luchtkwaliteit mogelijk 77.000 levens redde in China. Het gaat dan alleen om de afname van de concentratie aan fijnstof. Die zorgde er naar schatting voor dat zo’n 4.000 kinderen jonger dan 5 jaar en 73.000 ouderen ouder dan 70 jaar een vroegtijdige dood bespaard bleef.”
In Duitsland kwamen ze dan weer tot deze vaststelling: “Corona-Krise: Deutschland schafft Klimaziel für 2020”. Onder die titel bracht de overheidssite Deutsche Welle een artikel dat stelde dat het stilvallen van het toeristisch en zakelijk reizen, van de luchtvaart, van het wegverkeer en van vele fabrieken ertoe leidt dat de CO2-uitstoot snel aan het dalen is. En zo kan Duitsland tot ieders verbazing zijn klimaatdoelstelling voor 2020 – maximaal nog ‘slechts’ 750 miljoen ton CO2 uitstoten – wel degelijk halen.
Nu de Corona-crisis aantoont dat het kan, dat de CO2-uitstoot wel degelijk snel en drastisch beperkt kan worden, moet dit overheden er toe aanzetten om na de pandemie, de economie niet weer op de oude wijze herop te starten maar de massale investeringen die er zullen komen, vooral richting energiebesparing, hernieuwbare energie en andere ecologisch positieve richtingen, te sturen.
Verlammend effect op volksprotest niet te onderschatten
2019 was een jaar van mondiaal straatprotest. Van Chili tot Hong Kong, van het sociale protest van de Gele Hesjes tot de planetaire jongerenmarsen voor het klimaat. Al dat protest verontrustte zozeer ’s werelds rijksten en machtigsten dat zelfs zij – zoals bv. in januari 2020 op het Wereld Economisch Forum in Davos – gingen pleiten voor eerlijkere sociale verhoudingen.
2020 dreigt het jaar van de verlaten straten te worden. In tal van landen waaronder België werden door corona verregaande samenscholingsverboden van kracht. Hoe kan een bevolking dan betogen? Hoe kunnen vakbonden en andere sociale en ecologische organisaties mobiliseren en protesteren tegen de haast onvermijdelijk op ons afkomende anti-sociale ‘besparingsmaatregelen’ (die nu al bv. in Het Laatste Nieuws door ’his masters voice’ Jan Segers aangekondigd worden)?
De nu versterkte tendens naar steeds meer thuis-telewerk, zal het de vakorganisaties overigens steeds moeilijker maken om werkende mensen collectief te mobiliseren.
Maar als de huidige enorme verliezen voor de bedrijven en voor de inkomsten van de overheden straks nog eens leiden tot nieuwe ‘bezuinigingen’, zullen die zware gevolgen hebben. Het ‘Institute for Public Policy Research’ (IPPR) berekende dat in Groot-Brittannië 130.000 mensen vroegtijdig overleden door toedoen van de ‘bezuinigingsmaatregelen’ tussen 2012 en 2017 in het kielzog van de banken-crash van 2008. Zal dat zich na de coronacrisis herhalen?
Pandemieën: wegbereiders voor wereldwijd autoritarisme?
”Wir müssen Freiheiten aufgeben”: zo opende een bijdrage bij Deutsche Welle over de ‘Corona revolution”. Revolutie of contrarevolutie?
Maar aan wie staan we die vrijheid af? Aan wetenschappers? Aan politici? Aan farmaceutische bedrijfsbelangen? Hoe worden diegenen aan wie we vrijheid afstaan, zelf gecontroleerd?
Hoe en hoeveel vrijheid staan we af ? “Coronavirus: Jusqu’où mettre nos libertés entre parenthèses?” titelde een debat op 17 maart bij de RTBF.
Enkele voorbeelden.
– Bij de Brusselse brandweer is er nu een verbod op het dragen van een baard omdat die de efficiëntie van het dragen van mondmaskers zou hinderen. Moet straks ook iedereen een bril dragen? Besmetting kan ook via de ogen.
– Nog in Brussel ‘patrouilleert’ de politie met drones … Hoe heerlijk moet het zijn om ook vanuit de lucht waar vroeger alleen de vogels vlogen, bespioneerd én gecommandeerd te worden.
– Laten we om te kunnen telewerken, nu ook al het installeren van camera’s binnen in onze privéwoningen toe? Laten we ons thuis van op afstand in de gaten houden door ‘werkgevers? Zijn er straks nog tijdsgrenzen aan een werkdag of wordt het meer en meer ‘normaal’ dat we ook ’s avonds en in de weekends voor bedrijven aan het werk zijn?
– Gaan we bv. ook toelaten dat wij mensen, net als honden en katten ‘gechipt’ worden om nog te toegelaten te worden om te gaan werken/winkelen in als ‘gevoelig’ omschreven bedrijven/instellingen? Sommigen vrezen zelfs dat de huidige corona-epidemie gaat leiden tot grootschalige vaccinaties – bonanza voor de farmaceutische sector – waarbij mensen ook chips zouden ingespoten krijgen, zodat iedereen een ‘digitale identiteit’ heeft. In China en Hong Kong wordt alvast gewerkt met gepersonaliseerde polsbandjes met QR-codes. (QR: Quick Response)
Houden we er ook rekening mee dat veel van wat als tijdelijk wordt voorgesteld, permanent wordt. Want: niets zo blijvends als tijdelijke oplossingen … Krijg ze nog maar weg, eens ze geïnstalleerd zijn.
Vandaar nu ook de vrees in Israël voor een aantal maatregelen van de regering van Netanyahu zoals het besluit tot veralgemeende elektronische ‘surveillance’ van de bevolking (officieel om dragers van het virus en mogelijke besmette personen te traceren) alsook het sluiten van tribunalen en het parlement. De oppositie verwijt de premier dat hij de corona-crisis misbruikt om een dictatuur te installeren.
Ook in Duitsland maakt men zich zorgen over hoe ver de staat te ver kan gaan. Een artikel bij de Engelstalige editie van de overheidssite Deutsche Welle stelde deze vraag: “Coronavirus and basic rights: What is the German state allowed to do?”
Met name als de noodtoestand zou uitgeroepen worden – zoals bv. al in Spanje en Portugal gebeurde – krijgt de staat wel heel veel te zeggen. Iets waar ze in Duitsland nare herinneringen aan hebben, want in de jaren dertig van vorige eeuw maakte Hitler misbruik van de noodtoestand om alle macht naar zich toe te trekken. Tegenwoordig wordt de situatie in Duitsland echter meer nog dan in het al ingewikkelde België, gecompliceerd doordat de huidige deelstaten er veel bevoegdheden hebben. Of zoals een Duitse journalist het stelde: “De federale staat heeft over heel veel, heel weinig te zeggen.”
Is de toekomst aan techno-dictaturen zoals de Chinese die door middel van ‘artificiële intelligentie’, gezichtsherkenningstechnieken en het zogenaamd ‘Social Credit Systeem’ alle mogelijke vormen van ‘afwijkend/ongewenst’ gedrag in de kiem smoren nog voor het zich heeft voorgedaan? Dat kan zover gaan dat men mensen gevangen zet, omdat ze er nog maar van verdacht worden een misdaad te gaan plegen of tegen het beleid te zullen protesteren.
Evolueert ook het ‘liberale’ Westen door al de nieuwe technologie waarvan de impact ons voorstellingsvermogen vaak te boven gaat, naar een ‘surveillance-staat’. Een ‘bespiedingsstaat’ die ons continu in het oog houdt, uiteraard met de beste bedoelingen, voor onze eigen veiligheid, gezondheid …
In zijn opiniestuk “Coronavirus: techno-dictature chinoise ou démocratie libérale occidentale, la guerre des modèles”, bij de Franse krant Le Figaro besloot Olivier Babeau: “En fin de compte, la crise sanitaire du coronavirus ne fera probablement que poursuivre la lente métamorphose de notre État-providence en un État-surveillance se proposant, pour venir répondre à nos besoins, de régenter nos existences. La guerre des modèles politiques ne s’achèvera pas par une victoire de l’une d’eux, mais par leur fusion.”
Wereldcrisissen tonen nood aan meer persvrijheid en democratie
Op 19 maart waarschuwde in Washington het ‘Freedom House’ dat in de strijd tegen het coronavirus veel staten hun greep op de media versterken, de vrijheid van meningsuiting onderdrukken en de grondrechten van hun burgers inperken.
“Zelfs democratieën dreigen hun kernprincipes te negeren terwijl ze worstelen om de uitbraak te bestrijden” stelde Michael Abramowitz, voorzitter van de organisatie. Nochtans heeft “de wereld meer dan ooit de voordelen van democratisch bestuur nodig, waaronder een vrije pers, open en inclusieve beleidsdebatten en samenwerking ter goeder trouw tussen gekozen functionarissen in binnen- en buitenland om deze wereldwijde gezondheidscrisis effectief aan te pakken“.
Planetair er op of er onder
De Corona-crisis: “It’s the end of the world as we know it”; om het met een song van R.E.M. te zeggen. De keuzes die vandaag en morgen gemaakt worden, ook en vooral ecologisch, zullen beslissen of we verder ‘The road to hell’ op gaan zoals Chris Rea het bezong, of het nog meer ‘Flirting with disaster” wordt. Omdat het grote geld weer de doorslag zal geven. “Money talks” (J.J. Cale) Geld dat spreekt. Tot wie? “Words for the Dead”? (Marillion)
Van doden gesproken. Nog even een ‘relativering’ tot slot.
Aan het coronavirus overleden tot 22 maart 2020 meer dan 13.600 mensen. 96.000 mensen herstelden al. Voor een doorlopende teller: zie https://www.worldometers.info/coronavirus/
Maar elke dag sterven er op onze Planeet ook zo’n 25.000 mensen aan honger en honger-gerelateerde ziektes. Elke 10 seconden een kind. Per jaar in totaal zo’n 9 miljoen mensen! De bevolking bijna van een land zoals België. Vanwaar het enorme verschil in media- en politieke aandacht?
Deze bijdrage verscheen eerder in een langere versie in het ezine De Groene Belg. Voor informatie: mediadoc.diva@skynet.be
