Zondag moesten de Congolezen naar de stembus trekken, voor het eerst in zeven jaar. Om een nieuwe president te verkiezen, een opvolger van Joseph Kabila, die geen kandidaat meer is, en een nieuw parlement. Maar op de valreep, drie dagen voordien, heeft de CENI, de Congolese kiescommissie, de verkiezingen met een week uitgesteld.
De moeilijke stembusgang
Er was al lang voorbehoud te maken of de verkiezingen van zondag de stempel “eerlijk en rechtvaardig” zouden verdienen. Om verscheidene redenen. De kiezerslijsten b.v. Over miljoenen namen bestaat er onzekerheid. Sommige kiezers staan er twee keer op, anderen zijn minderjarig, van nog anderen zijn niet de vereiste vingerafdrukken genomen. Een betrouwbare bron maakt gewag van mogelijk 13,8 miljoen onterecht uitgereikte stemkaarten. Dat is meer dan een derde van het aantal stemgerechtigden !
Een ander punt zijn de stemcomputers. De CENI wou deze keer van de papieren stembrieven af en heeft het gebruik ervan opgelegd. In een land waar een groot aantal mensen nog nooit met een computer gewerkt hebben, een land waar op de meeste plaatsen geen stroom is, nodig om de batterijen op te laden. Als dat maar goed afloopt, is het minste wat je kunt zeggen. Tot enkele dagen voor het uitstel hebben protagonisten overigens geweigerd om zich bij die beslissing van de kiescommissie neer te leggen, vooraleer ze dan uiteindelijk ermee instemden.
In de nacht van 12 op 13 december ontstaat er brand in een opslagplaats in Kinshasa. Van de 10.300 stemcomputers die er opgeborgen zijn, gaan er ca. 8000 in vlammen op. Idem dito voor 15 auto’s, 800 motoren en bijna 4000 stemhokjes. De vraag rees onmiddellijk of de kiezers in de hoofdstad nog wel naar de stembus zouden kunnen.
Relevant zijn de onderlinge beschuldigingen die daarop volgen. Kabila’s kabinetschef beticht in een communiqué Martin Fayulu van sabotage. Hij is een van de twee kandidaten uit de rangen van de oppositie die Emmanuel Ramazani, de gedoodverfde opvolger van Kabila, het vuur aan de schenen leggen. Fayulu heeft zich immers lang fervent verzet tegen de inzet van de computers en heeft ten slotte de grove middelen bovengehaald, is de onderliggende redenering. Fayulu reageert fors en stelt dat de brand een manoeuvre is van de machthebbers, dat hij hen een voorwendsel aan de hand doet om de verkiezingen uit te stellen.
Die woordenwisseling op het scherp van de snee geeft aan hoe gespannen in de laatste dagen van de campagne de verhoudingen wel zijn. Enkele dagen later legt de overheid in Kinshasa de kandidaten verbod op om nog meetings te houden. Precies op het moment dat Fayulu op weg is naar de hoofdstad. Zijn hypothese is dus nu bewaarheid. Is de brand een ongeluk of is misdadig opzet ermee gemoeid, wie zal het zeggen. Maar hoe dan ook is het een argument in handen van de CENI om het uitstel te rechtvaardigen.
Daar bovenop komt het politieke geweld. Dat is schering en inslag in de slotfase van de campagne. Her en der vallen er doden, het kunnen er tientallen zijn. Fayulu’s vliegtuig krijgt geen toestemming om te landen in Kindu, Ramazani’s bolwerk. Legervliegtuigen staan geparkeerd op de landingsbaan. Op de dag van Fayulu’s aankomst in de Katangese hoofdstad Lubumbashi verhindert de politie met het waterkanon en traangas zijn aanhangers om hem te verwelkomen. Ramazani zegt een bezoek af aan Tshikapa in de Kasaï, waar in 1909 voor het eerst in Congo diamanten gevonden zijn. Nog voor hij voet aan de grond zet, is er al een dode gevallen. De Kasaï is het bolwerk van Felix Tshisekedi, zoon van Etienne, Congo’s legendarische opposant die verleden jaar in Brussel overleden is. In een peiling van de Congo Research Group van de Universiteit van New York komt hij als onbetwiste overwinnaar uit de verkiezingen, met 36% van de stemmen. In de Kasaï stemt 80% en meer van de kiezers op hem, in Katanga bijna de helft.
De inzet
Het heeft voeten in de aarde gehad voor de verkiezingen een feit waren. Volgens de grondwet moest dat twee jaar terug gebeurd zijn. Maar Kabila heeft zich laten kennen als een meester in Stratego. Hij mag zich de uitvinder van een nieuw begrip in de Congolese politiek noemen, le glissement. Het houdt in dat je niets doet om verkiezingen te organiseren, alle data stilzwijgend aan je voorbij laat gaan, je nooit uitspreekt en als dan het Grondwettelijke Hof het verdict velt dat bij gebrek aan verkiezingen de president blijft zitten… klaar is kees ! Een moeizaam akkoord dat onder de auspiciën van de bisschoppen tot stand komt, veegt Kabila zonder meer van tafel. Het is zonneklaar dat hem veel eraan gelegen is om aan de macht te blijven. Dat moeten we in het achterhoofd houden : Kabila wil deze verkiezingen niet verliezen, ook al doet hij zelf niet mee.
De reden daarvoor ? Eigenbelang. Politieke macht geeft toegang in Congo tot economisch gewin. Dat was onder Mobutu zo en dat is onder Kabila niet veranderd. Ook op dat vlak heeft Joseph zijn meesterschap laten zien. Het imperium van zijn familie reikt tot Niue, een zelfstandig gebied, geassocieerd met Nieuw-Zeeland, dat minder dan 1500 inwoners telt. De Kabila’s zijn actief in de media en de banksector, de diamant en de luchtvaart, de communicatiesector en reisagentschappen, de wegenbouw en de horeca, de farmaceutica, de olie en de landbouw. Een grotere verscheidenheid is haast niet denkbaar. Ze pikken meer dan hun graantje mee.
Het hoeft dus niet te verbazen dat de president politiek een vinger in de pap wil houden. Zijn fortuin verplicht hem daartoe, een kwestie van lijfsbehoud. Het is hem zeker niet ontgaan dat in het buurland Angola Joao Lourenço, de opvolger van president Dos Santos, de machtspositie van diens dochter vrijwel meteen na zijn aantreden aangepakt heeft. Ook al behoren ze allemaal tot dezelfde politieke familie. Oppassen is dus de boodschap.
Een alerte reactie is dan om stokken in de wielen steken, wanneer het ernaar uitziet dat je droomscenario niet te realiseren valt. Door de verkiezingen uit te stellen b.v. De aan Kabila schatplichtige CENI doet wat je van haar kan verwachten. De vraag is nu waarop dit uitmondt, uitstel van executie voor Kabila of een nieuwe fase in le glissement ? De politieke elite in Congo bespaart je geen enkele verrassing en verbaast telkens weer.
