Volgens het ‘Wereldrapport van Drugs 2019′ vermeerderde de oppervlakte voor cocateelt van 26.000 hectaren in 2013 naar 171.000 in 2017. Colombia staat bekend als de grootste producent van cocaïne ter wereld. Deze onwettige teelt is een antwoord om te overleven voor arme gezinnen, uitgesloten van de maatschappij en gevolg van de weinige of zero aanwezigheid van de diensten van de staat in die regio’s.
Een van de afspraken van de vredesakkoorden, ondertekend in 2016, tussen de regering en de guerrillabeweging FARC was de oprichting van een Nationaal Programma voor de Vervanging van Onwettelijke Teelten (PNIS.) In 2017 werd het bekrachtigd. Dit betekende een van de belangrijkste uitdagingen in de naoorlogse periode, naast een mogelijke landhervorming. Dat plan werd mede ondersteund door de Stichting Ideeën voor de Vrede (FIP). Concreet gaat het over drieëntwintig afspraken gericht op 81.849 families, waarbij 63.542 hectaren coca moesten vervangen worden.
De vorige regering van president Juan Manuel Santos was gehaast om zo vlug als mogelijk, na vele decennia van gewapend conflict, eindelijk de wapens te doen zwijgen. Dat had voor gevolg dat ze niet eens kon rekenen op de nodige middelen, planning en capaciteiten om het programma uit te voeren. Maar de huidige regering is ondertussen geen stap vooruit gegaan. Zo gebeurde het dat in zones die tevoren onder de controle van de FARC stonden, nu door afwezigheid van de staat bevolkt werden met allerlei paramilitairen en criminele groepen. Anderzijds kwam er dan toch een antwoord van de staat, een militair strategisch Plan voor Stabiliteit en Consolidatie.’
97.084 families hadden zich ingeschreven om mee te doen met het programma Vervanging van Onwettelijke Teelten. Het programma ging van start in voorkeurszones waar de meest uitgestrekte zaaivelden van coca gevestigd zijn. Maar de afgesproken uitkeringen om hen toe te laten te overleven en hun landelijke activiteiten over een andere boeg te gooien bleken beschamend laag te zijn. Nochtans werd geschat dat 90 procent van de gezinnen effectief tot de afspraken waren overgegaan.
Het plan voor Vervanging van Onwettelijke Teelten schoot in het verkeerde keelgat bij paramilitaire benden en drugshandelaars. Leiders van gemeenschappen die bij de bevolking ijverden om het plan uit te voeren werden bedreigd en zelfs uit de weg geruimd. Tussen 2016 en 2018 werden 285 sociale leiders vermoord in de voorkeurzones.
Verdeeldheid onder de boeren
De Nationale Coördinatie van Telers van Coca, Papaver en Marihuana (COCCAM) stelde dat de lokale gemeenschappen die coca telen slachtoffers zijn van de verwaarlozing door de staat en van gewapende drugshandelaars die misbruik maken van de noden van die mensen.
‘De gemeenschappen telen uit nooddruft, maar ook omdat velen bedreigd worden en voor de keuze gesteld worden, of telen of omgebracht worden. Maar nooit om er rijk van te worden. Geplaatst voor de niet-nakoming door de staat van het akkoord, heeft de gemeenschap zich verschanst achter die illegale groepen die hen beschermen.’
In de praktijk kwam het Plan voor Stabiliteit en Consolidatie van de militairen erop neer de boeren te verplichten onvoorwaardelijk en zonder alternatieven de oogsten te vernietigen. Geen vervanging door iets anders. Er kwamen van overal protesten tegen de invallen van de militairen in de lokale gemeenschappen. Bovendien riepen nationale en internationale mensenrechtenorganisaties op om te stoppen met de gedwongen uitroeiing van de aanplantingen en daarentegen het Nationaal Programma voor de Vervanging van Onwettelijke Teelten effectief toe te passen. Ondertussen worden de confrontaties almaar erger onder gewapende illegale groepen om beslag te leggen op de zogenaamde ‘drugstransportroutes.’ Daarnaast mobiliseren de gemeenschappen zich om het geweld in hun grondgebied te stoppen. En daarop reageert het leger dan met nog meer geweld.
Risicofactoren
In het programma ‘Otra Mirada’ op 11 juni van Contagio Radio van de Interkerkelijke Commissie voor Gerechtigheid en Vrede (een verzameling van religieuze congregaties en kerkelijke instituten) greep een interview plaats met Deivin Hurtado, woordvoerder van de Nationale Coördinatie van Telers van Coca, Papaver en Marihuana (COCCAM). In verband met de situatie van de vrijwillige vervanging van de teelt van onwettelijke producten wees hij op drie risicofactoren.
Gedurende de maanden maart, april en mei dit jaar vielen speciale legertroepen ‘Tarea Vulcano’ binnen in verschillende gemeenschappen om aanplantingen te vernietigen. De gemeenschappen organiseren zich op vreedzame wijze om de teelten te verdedigen. Het leger bedreigde, schoot in de lucht en doodde zelfs enkele inwoners.
Daarbovenop komt nog dat sinds kort Amerikaanse troepen aangeland zijn in Colombia, officieel om de strijd tegen de drugshandel te ondersteunen. In feite is hun aanwezigheid vooral bedoeld om de druk op buurland Venezuela extra te vergroten.
Naast het leger betekenen de gewapende illegale groepen een groot gevaar voor de lokale bevolking.
‘De regering laat op een manier toe dat illegale groepen zones inpalmen, ze laat het gebeuren op zijn beloop en de verantwoordelijkheid voor de vrede in handen van de leiders,’ zei de geïnterviewde. Met als gevolg verdwijningen, bedreigingen en vijandelijkheden tegenover de verdedigers van de vrijwillige vervanging van onwettelijke teelten.
Meer verplichte uitroeiing, minder vervanging
Deivin Hurtado legde verder uit dat er in de regio’s een duidelijke intentie bestaat om het akkoord uit te voeren. Maar tevens dat het onmogelijk is een rendabele economie gericht op andere teelten te verwezenlijken, wanneer het niet mogelijk is om de oogsten tenminste uit het gebied te krijgen. ‘Vandaag kan men alvast de teelt vervangen door tomaten, maar indien er geen routes zijn om ze weg te krijgen, indien niemand ze opkoopt, dan wordt het wel zeer moeilijk. En de geschiedenis in ons land heeft ons aangetoond dat er geen garanties geboden worden na zoveel jaren van vrijwillige vervanging.’
‘Toch blijven de gemeenschappen zich verder organiseren en mogelijkheden zoeken voor een leefbare vrijwillige vervanging,’ besloot hij. Zij worden daarbij ondermeer gesteund door de Defensoría del Pueblo (de Ombudsman voor de Mensenrechten).
Die zei: ‘Er moet kunnen gerekend worden op routes om de dringende socio-economische stabiliteit van de families te verzekeren die door de operaties van verplichte vervanging schade oplopen,’
Ook steun kwam er vanuit een honderdtal organisaties die zich verzetten tegen de heropstart van de besproeiingen vanuit de lucht met glyfosaat. Dit mondde uit in een verordening van het gerecht om te stoppen met dit product. ‘Voor ons is het een kwestie van leven en dood, maar voor de regering is deze werkwijze de goedkoopste en meest vlugge manier voor de uitroeiing,’ eindigde Deivin Hurtado zijn verhaal.
