De tweede ronde van de presidentsverkiezingen die nu zondag 19 december plaats vinden in Chili bevestigen de oude, vast waarden.
Neen, de opdeling tussen links en rechts is niet achterhaald. Net zoals in Peru enkele maanden geleden en in Honduras nog recenter is de keuze hier zeer duidelijk: José Antonio Kast is een klassieke man van de harde rechterzijde, aanhanger van Pinochet en zijn ultra-neoliberaal beleid, negationist van mensenrechtenschendingen. Gabriel Boric is een man van links, ex-leider van de studentenbeweging, verdediger van sociale en economische rechten, tegenstander van alle privatiseringen in de sociale sector zoals onderwijs, pensioenen en gezondheid.
Vandaar dat de verkiezingen erg belangrijk zijn. José Antonio Kast kwam als eerste uit de eerste ronde, met 27,91 %. Gabriel Boric volgde met 25,82 % maar stond in de peilingen nadien wel lang op de eerste plaats. De jongste peilingen wijzen op een nek-aan-nek race. Het kan vriezen, het kan dooien.
Het resultaat is in de eerste plaats belangrijk voor het grondwettelijk proces dat nu aan de gang is. Kast is er een tegenstander van en zal alles doen om het op een dwaalspoor te krijgen. Boric zal het aanmoedigen en dit maakt de kans groter dat er inderdaad een progressief resultaat uit de bus komt.
Ook voor de rest van Latijns Amerika is deze verkiezing superbelangrijk. Stel dat Pedro Castillo het in Peru nog even kan uithouden – de aanvallen van de rechtse oppositie zijn zeer hard – en dat Lula de presidentsverkiezingen in Brazilië kan winnen, dan pas zou inderdaad van een nieuwe ‘pink tide’ kunnen sprake zijn. Daarop is het wel nog even wachten en niets is zeker.
De twee kandidaten voor de verkiezing in Chili hebben beide hun ‘radicaal’ geachte programma al wat bijgeschaafd. Alles hangt nu af van hoe de kiezers van met name grote verrassing Franco Parisi (12,81 %), Yasna Provoste (11,6 %) hun stem zullen overdragen. Op de 7,6 % van Marco Enriquez Ominami en de 1,46 % van Eduardo Arès zou Boric normaal gezien moeten kunnen rekenen, maar samen is dit niet meer dan 9 %.
Voor wie verbaasd is dat een Pinochet-aanhanger zo veel stemmen kan trekken, moet eraan herinnerd worden dat bij het referendum in 1988 toen het voor of tegen Pinochet ging, de militaire dictator toch nog 43,01 % haalde, en de ‘neen’ slechts 54,71 %. De rechterzijde en zeer veel mensen die niet rechtstreeks met het conflict en met mensenrechten te maken hadden, vonden het makkelijk om er gewoon naast te kijken. Het was toch allemaal niet zo erg? En er was toch ‘law and order’?
Tenslotte zijn er nog twee elementen die best voor ogen gehouden worden.
Ten eerste is het neoliberalisme nog lang niet begraven. Een meerderheid is misschien niet langer overtuigd van het economische nut ervan, maar er heerst een neoliberale cultuur van egoïsme en afwijzen van solidariteit. Ook in Europa is dat het geval en het laat zich in deze COVID-19 crisis duidelijk zien. Daartegenover staat dat de linkerzijde een groot gebrek heeft aan een dergelijke cultuur. Volgens García Linera, ex-vice-president van Evo Morales in Bolivië is dat het grote probleem. Er zijn veranderingen opgetreden in Latijns Amerika, zeer zeker. In eerste instantie zijn ex-guerrilleros aan de macht gekomen, in Centraal Amerika maar ook in Brazilië (Dilma Rousseff), Uruguay (Pepe Mujica) en Chili (Michelle Bachelet). Mensen die in kerkers hadden gezeten en gefolterd werden, werden president! Met Lula kwam een syndicalist aan de macht, al even opmerkelijk! Met de verkiezing van Evo Morales in Bolivië kwamen indios in de regering en met Chavez zelfs afro-amerikanen. Onlangs werd in Peru een boer tot het hoogste ambt verkozen. Dit zijn duidelijk ongeziene vernieuwingen, maar het heeft nog niet geleid tot een nieuwe linkse cultuur die de hele bevolking kan overtuigen dat er alternatieven zijn. Bovendien laat Chili duidelijk zien dat er een breuk kan ontstaan tussen de partijcultuur van een geradicaliseerde linkse middenklasse en de nieuwe sociale bewegingen die de lagere klassen bijeenbrengen. Ook dat zal een rol spelen bij de verkiezingen van zondag.
Tenslotte mag niet onderschat worden hoe extreem-rechts zich ook in dit continent organiseert, onder invloed van Europa – met de Spaanse partij Vox, maar ook de Duitse Alternative fuer Deutschland, en nog meer door de V.S., met Steve Bannon in de hoofdrol. En helemaal in de stijl van ex-VS-President Trump stelt Kast nu al, vóór de verkiezingen, dat het proces wellicht niet echt transparant is. Kwestie van zich in te dekken in geval van verlies.
Het wordt spannend volgende zondag en het lijdt geen twijfel dat dit niet enkel van invloed is op Latijns Amerika, maar ook op de V.S. en Europa.
