Het is precies één jaar geleden dat er zware rellen uitbraken in Chili naar aanleiding van de prijsverhoging voor de metro. Dat de 30 Pesos weinig te maken hadden met het openbaar vervoer werd snel duidelijk toen het protest zich over het hele land uitbreidde. Geen dertig pesos, zeiden de betogers, maar dertig jaar lang besparingen en soberheid, lage lonen, lage pensioenen, geprivatiseerde gezondheidszorg, en ga zo maar door. Chili heeft dan ook een harde geschiedenis achter de rug. Lang de eerste democratie van Latijns Amerika, dan zeventien jaar lang de harde militaire dictatuur van Pinochet, dan een versoepeling van het beleid met het herstel van de formele democratie, maar nog steeds een neoliberaal beleid en een grondwet die met mondjesmaat werd aangepast aan de roep naar meer participatie. De repressie tegen het protest was bijzonder hard: dertig doden, meer dan drieduizend gewonden, er werd gefolterd en nodeloos geweld gebruikt. Meer dan tienduizend mensen belandden in de gevangenis. De rechtse President Pinera zag een zware buitenlandse invloed, uiteindelijk zagen zijn inlichtingdiensten de invloed van … K-POP.
Het is de coronacrisis die het geweld heeft doen afnemen, maar sinds enkele weken is het weer in alle hevigheid los gebarsten. Een paar weken geleden werd een jongen van 16 door politiemensen over een brug in de ondiepe rivier gegooid. Hij overleefde het, met een schedelbreuk. Chili staat nu voor een moeilijke beslissing. Zal de Grondwet van 1980, opgesteld door de militaire dictatuur, eindelijk vervangen worden?
Een volksraadpleging
Er werd veel en lang onderhandeld en het resultaat is een akkoord dat met elf partijen werd afgesloten over ‘Sociale Vrede en voor een nieuwe Grondwet’. Er werd besloten een volksraadpleging te organiseren, maar volgens de bestaande grondwet kan dit zelfs niet. Het Parlement keurde daarom met een overweldigende meerderheid die eerste wijziging goed. Zondag 25 oktober mogen de Chilenen op twee vragen antwoorden:
1) Wil U een nieuwe Grondwet?
2) Wil U een grondwettelijke assemblee van het gemengde type (50 % rechtstreeks verkozenen en 50 % huidige parlementsleden) of een volledig nieuw en rechtstreeks verkozen assemblee. Wat de peilingen vandaag zeggen is dat zowat 70 % van de kiezers ja zullen antwoorden op vraag één, en dat zowat 60 % voor een volledig rechtstreeks verkozen assemblee zal kiezen. Die assemblee moet dan verkozen worden – door de coronacrisis zijn de data van alle geplande verkiezingen verschoven – en krijgt dan negen maanden om een nieuwe grondwet te schrijven. De termijn kan eventueel met drie maanden worden verlengd. Het resultaat wordt dan opnieuw voorgelegd aan de bevolking waarbij de stemming verplicht zal zijn en er een absolute meerderheid nodig is om de nieuwe grondwet goed te keuren.
De politieke krachten zijn verdeeld. Grosso modo zou je kunnen zeggen dat links ja zal stemmen en de oude rechtse partijen neen. Maar in beide kampen zijn er heel wat dissidenten. De communistische partij is tegen, maar zal wel oproepen om te gaan stemmen. Ook oude kameraden van Pinochet roepen op om ja te stemmen.
De ‘Unidad Social’, de coördinatie van de sociale bewegingen is tegen het akkoord omdat ze op geen enkele manier bij de uitwerking is betrokken.
De gebruikelijke addertjes
Het is de eerste keer sinds 1988 – voor of tegen het aanblijven van Pinochet – dat Chili een volksraadpleging organiseert. De roep om een nieuwe grondwet is zeer oud want het is toch onwaarschijnlijk dat het land nog steeds met een basistekst van de militaire dictatuur werkt! De afgelopen jaren werden kleine wijzigingen aangenomen, zodat de President nu tenminste de militaire gezagsdragers kan aanstellen en de Senaat volledig kan verkozen worden (vroeger werden 9 leden door het leger aangeduid). De autonomie van de centrale bank staat nog wel ingeschreven, maar de Raad voor Nationale Veiligheid heeft nu nog enkel een raadgevende rol. Toen Michelle Bachelet in haar tweede termijn een grondwetgevend proces op gang wou trekken, werd ze gehinderd door het feit dat de bestaande grondwet geen plebisciet toelaat! Dit keer wordt de eerste hinderpaal de participatiegraad. Die is in Chili gewoonlijk erg laag – slechts 46 % ging stemmen bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in 2017. Men verwacht nu wel meer belangstelling, maar een lage deelname kan de legitimiteit van het hele proces op de helling zetten.
Het grote probleem wordt echter de grondwetgevende vergadering zelf. Het akkoord stelt dat alle bepalingen met een tweederde meerderheid moeten goedgekeurd worden. Dat voorspelt niet veel goeds voor de mogelijks progressieve inhoud van de nieuwe grondwet. Dat de eindstemming in een nieuwe raadpleging een absolute meerderheid moet halen met een verplichte stemming, wordt al even moeilijk. Vandaar dat velen denken dat de rechterzijde nu met redelijk gemak voor een ja-stem
pleit, maar hoopt dat het nooit zover komt dat de linkerzijde toegevingen kan afdwingen. Voor de communistische partij is dit dan ook geen echte volksraadpleging. “Ja, natuurlijk, maar eigenlijk neen, liever niet”.
Wat dan?
De eisen zijn talrijk, bijna vijftig jaar na de coup van Pinochet. Velen hopen op een nieuw ideologisch paradigma, met meer mensenrechten, met milieubehoud, met regels voor de mijnbouw, met waardig werk, met rechten voor inheemse volken. En vooral met minder ongelijkheid. Met de coronacrisis is de situatie in Latijns Amerika en in Chili werkelijk schrijnend. Er wordt opnieuw over een ‘verloren decennium’ gepraat. In Chili gaat slechts 3,7 % van het bruto binnenlands product naar gezondheid, en één derde van de bevolking heeft er gewoon geen toegang tot de zorg. De huidige regering heeft voor zondag niet minder dan 23 duizend carabineros en 27 duizend
militairen opgeroepen om alles in goede banen te leiden. Het is niet uitgesloten dat er rellen uitbreken, want velen zijn het geloof in democratie wel verloren. Enkele maanden geleden was een algehele institutionele instorting niet veraf.
Zevenenveertig jaar geleden sprak Allende in zijn laatste toespraak over de brede boulevards die zich zouden openen en waarlangs vrije mensen aan een betere maatschappij kunnen werken. Nu, voor de tweede keer na 1973, bestaat die mogelijkheid. We moeten hopen dat de alamedas langer en breder worden dan die van de volksraadpleging van 1988.
