Het politieke, economische en sociale model van Chili, niets meer en niets minder, staat op het spel bij de verkiezingen van nu zondag 21 november.
Het worden boeiende verkiezingen. Niet enkel omdat er twee uitgesproken kandidaten boven de peilingen uitschieten, maar ook omdat die twee de afgelopen dagen in een storm van schandalen zijn terecht gekomen.
Zeven kandidaten
Er wordt zondag gekozen voor een President, een nieuwe Kamer van volksvertegenwoordigers en de helft van de Senaat.
Twee kandidaten kunnen volgens de peilingen rond de 30 % halen, wat betekent dat er zo goed als zeker een tweede ronde komt op 19 december.
José Antonio Kast is de kandidaat van de rechterzijde, 55 jaar, vader van negen kinderen, kleinzoon van een nazi-militair die in 1950 naar Chili kwam. Zijn broer Miguel was minister in een regering onder Pinochet, en Pinochet blijft voor Kast het grote voorbeeld. Mocht hij nog leven, hij zou zeer zeker voor mij stemmen, aldus zijn stelling. Men mag rustig stellen dat hij een gevaar is voor de democratie, hij wil meer ‘vrijheid’, bijvoorbeeld om zelf zijn pensioenfonds te kiezen en minder Staat. Het grote nationale koperbedrijf, Codelco, moet volgens hem geprivatiseerd worden. Hij wil dat Chili uit de VN-Mensenrechtenraad stapt. En uiteraard wil hij niet weten van een nieuwe Grondwet die nu wordt besproken in een verkozen Conventie. Men noemt hem de ‘Bolsonaro van Chili’.
Daartegenover staat Gabriel Boric, 35 jaar, tijdens de voorverkiezingen verrassend verkozen vóór Daniel Jadue van de Communistische Partij. Zijn programma is links sociaal-democratisch met meer sociale rechten, een hervorming van de belastingen, de-privatisering van het water, betere pensioenen, beter onderwijs, rechten voor vrouwen, en zo meer. Hij komt uit de studentenbeweging van 2011 en pleit duidelijk voor een model dat breekt met het neoliberalisme waar Chili al veertig jaar onder gebukt gaat.
De andere kandidaten zijn Yasna Provoste, de enige vrouw in het groepje, kandidaat van de ‘Concertación, christendemocraat, centrum links. Als voorzitter van de Senaat stond ze wel een aantal progressieve voorstellen in de weg. In de peilingen wordt haar aanhang op rond de 10 % geraamd.
Sebastian Sichel is de kandidaat van huidig President Pinera en leidt onder het groot gebrek aan populariteit van zijn leermeester. De rechterzijde heeft het tot nog toe meer begrepen op Kast en ook hij kan op niet meer dan 10 % in de peilingen rekenen.
Er zijn nog drie andere kandidaten: Franco Parisi, van de ‘Partido de la Gente’, rechts populistisch, Marco Enriquez Ominami, van de ‘Partido Progresista’ en Eduardo Artés, echt klein en orthodox links, ‘Union Patriotica’. Parisi kan moeilijk au serieux worden genomen, aangezien hij in de V.S. leeft. Alle drie waren ze al eerder kandidaat bij de Presidentsverkiezingen.
Plots wordt het moeilijk
Zowel Kast als Boric kregen het de afgelopen week plots heel moeilijk. Bij het laatste televisiedebat viel Kast door de mand door zich voortdurend tegen te spreken en zijn eigen programma nauwelijks concreet te kunnen maken.
Boric kreeg af te rekenen met een onderzoek waaruit blijkt dat één van zijn kandidaten voor de Senaat serieus heeft geknoeid met verkiezingsuitgaven. Dat komt hard aan voor iemand die borg wil staan voor meer transparantie en eerlijkheid.
Een bijkomend probleem voor Boric is dat zijn bondgenoten hem geen kadootjes geven. De Communistische Partij kan moeilijk verkroppen dat niet haar kandidaat mag aantreden, en stak voortdurend stokken in de wielen van de campagne. Ze stelden hem veel radikaler voor dan hij in werkelijkheid is en speelden mee in de kaart van rechts door te stellen dat het uit was met de stabiliteit in het land. Boric wordt verweten te veel voor de eigen kar te rijden en te weinig rekening te houden met zijn bondgenoten.
Huidig President Sebastián Piñera is de afgelopen weken nauwelijks ontsnapt aan een gerechtelijke vervolging wegens een schandaal dat door de Pandora Papers aan het licht werd gebracht. Bij de verkoop van een mijnbedrijf, via de Maagdeneilanden, zou er corruptie in het spel zijn geweest en zou de President beloofd hebben dat de spelregels voor de mijnbouw in Chili zeker niet gaan veranderen. Samen met de repressie van de sociale bewegingen heeft het er voor gezorgd dat zijn populariteit tot rond de 10 % is gezakt.
Een nieuwe grondwet?
Het spreekt voor zich dat de uitslag van deze verkiezingen bepalend zal zijn voor de besprekingen over de nieuwe Grondwet. De Conventie is aan het werk en heeft zich tot hier toe aan de agenda en het tijdsbestek kunnen houden. Het is een harde discussie tussen links en rechts en zoals kon verwacht worden blijkt radikaal links lang geen meerderheid te hebben. Volgens sommigen is de Conventie daarom nu al mislukt, maar het zou natuurlijk op grote weerstand bij de bevolking stuiten mochten alle radikale voorstellen worden aanvaard. De nieuwe Grondwet moet uiteindelijk door de helft van de kiezers worden goedgekeurd, en compromissen zijn daarom onvermijdelijk.
Met een overwinning van de linkse Presidentskandidaat kan er nog een goed en progressief resultaat verwacht worden, als is het verre van zeker dat Chili ook een plurinationale staat wordt. De rechten van de inheemse bevolking – de zeer strijdvaardige Mapuche – blijven een heel moeilijk punt in het land. Wint Kast, dan kan de nieuwe grondwet worden vergeten.
De grote vraag is voor wie de kiezers van de kleine kandidaten in de tweede ronde zullen kiezen. Kast kan op weinig succes rekenen, zo wordt gezegd. Maar of de centrum kiezers dan wel voor Boric zullen stemmen, blijft zeer de vraag. De participatiegraad is in Chili meestal zeer laag en verrassingen zijn daarom niet uitgesloten. De vraag is ook hoe zwaar de recente problemen van de twee grote kandidaten uiteindelijk zullen doorwegen in het resultaat van zondag. Niemand durft echt te wedden op de peilingen.
Het vernieuwingsproces in Chili werd op gang getrokken door de sociale bewegingen van oktober 2019. De regering heeft er zeer hard op ingebeukt. Er werden duizenden klachten ingediend wegens schendingen van mensenrechten. Mocht een kandidaat van rechts winnen zal de sociale vrede zeker niet terug keren.
