BRICS: een nieuwe internationale gemeenschap?

Ze vertegenwoordigen 18% van het bruto wereldproduct ; zowat een kwart van de wereldoppervlakte; 45% van de wereldbevolking en driekwart van ’s werelds financiële reserves, en ze beginnen steeds meer met elkaar te overleggen over de ontwikkeling van hun economieën, over het mondiale financiële systeem en over bepaalde politieke aandachtspunten. Wie vandaag de wereld overschouwt kan hen niet negeren: China, Rusland, India, Brazilië en Zuid-Afrika spreken met luidere stem. Moeten we ons binnenkort iets nieuws beginnen voorstellen bij de benaming ‘internationale gemeenschap’?

We kenden hen totnogtoe onder de afkorting BRIC maar op 13 april 2011 werd de roepnaam officieel BRICS. Zuid-Afrika werd inderdaad eind vorig jaar door Bejing uitgenodigd om tijdens de derde top op het Chinese eiland Hainan, officieel de BRIC-landen te vervoegen. Er wordt over het algemeen gemakkelijk gezegd dat het hoofddoel van deze groep losse economische samenwerking is onder landen die erg verschillen. Grondstoffenleveranciers en verwerkingslanden hebben niet noodzakelijk dezelfde belangen, heet het in die benadering. Deze waarnemers wijzen er ook op dat de keuze om Zuid-Afrika op te nemen economisch niet zo sterk onderbouwd is. In vergelijking met Mexico, Zuid-Korea of Turkije hinkt Zuid-Afrika toch wel achterop.

De opkomst van de BRIC-groep is wel ‘speciaal’. Eigenlijk betrof het oorspronkelijk een beleggingsadvies om in deze vier landen te investeren. Het ging dus jarenlang om een benaming die een louter fictieve samenhang veronderstelde: met name landen die op de korte en middellange termijn elk op hun beurt behoorlijke economische groeicijfers zouden neerzetten. Maar gaandeweg zijn deze groeilanden met elkaar beginnen overleggen om in 2009 voor het eerst een officiële top te organiseren in het Russische Jekatarinaburg. Nu wordt deze club dus uitgebreid met Zuid-Afrika; dat trouwens een groot economisch hinterland heeft met de SADC (South African Development Cooperation) waar 15 Afrikaanse landen onder de evenaar deel van uit maken.(1) Daarnaast is Zuid-Afrika wel ’s werelds vierde grootste bron voor goud en diamanten, en het heeft meer dan driekwart van de wereldvoorraad aan platina. Bijzonder verrassend is deze stap ook niet omdat naast BRIC ook al het informele IBSA bestond: India, Brazilië, Zuid-Afrika. De samensmelting is dus eerder een logische stap. Maar wat dit vooral wil zeggen is dat deze groep Afrika wil betrekken in haar planning en afspraken.

Niet dat alles rozengeur en maneschijn zou zijn; er heerst inderdaad wel wat spanning tussen deze landen. China is op zoek naar grondstoffen en voert in ruil afgewerkte producten uit. Door de ‘goedkope’ Chinese munt vormt de invoer uit China een belangrijke concurrentie voor de lokale producenten van gelijkaardige goederen. Dat is een thema dat zeker van toepassing op de relaties tussen China en Brazilië en tussen China en Zuid-Afrika – voor beide landen is China de eerste handelspartner -, en eigenlijk ook op de betrekkingen met India.

Maar waar deze groep landen een steeds belangrijker rol zal gaan spelen is het politiek toneel op wereldvlak. En in deze optiek is de keuze voor Zuid-Afrika als vertegenwoordiger van het continent niet verwonderlijk. In de slottekst van hun topbijeenkomst herhalen ze hun oproep voor een algemene hervorming van de VN, met inbegrip van de Veiligheidsraad, in de hoop deze internationale organisatie doeltreffender en representatiever te maken, om efficiënter de globale uitdagingen aan te kunnen pakken. “China en Rusland herhalen het belang dat zij toeschrijven aan de status van India, Brazilië en Zuid-Afrika in de internationale politiek; ze begrijpen en ondersteunen hun aspiratie om een grotere rol te spelen binnen de VN.” Dezelfde boodschap had Obama al meegekregen tijdens zijn drielandenreis naar Zuid-Amerika (Brazilië, Chili, el Salvador) toen hij op 19 maart in Brazilië aankondigde dat de USA zouden deelnemen aan de militaire operaties tegen Libië.

De BRICS-landen zetelen vandaag alle vijf in de VN-Veiligheidsraad en het is menig waarnemer opgevallen dat vier van hen – de ‘oorspronkelijke BRIC – zich samen met Duitsland hebben onthouden over de VN-resoluties die de no-fly-zone en de bescherming van de Libische burgerbevolking behandelde. Zuid-Afrika stemde voor, maar had net voor de afreis naar China een bemiddelingspoging ondernomen samen met de Afrikaanse Unie om de wapens in Libië te trachten te doen zwijgen. Het officiële communiqué van de topbijeenkomst spreekt over de samenwerking die deze landen ontwikkelden binnen de Veiligheidsraad over de kwestie Libië. “We zijn van mening dat alle partijen hun geschillen op vreedzame wijze moeten beslechten via dialoog waarbij de VN en regionale organisaties hun rol zoals het hoort zouden moeten spelen. Wij ondersteunen ook het High-Level Panel van de Arikaanse Unie voor Libië.”

Bepaalde zaken die werden afgesproken op de vorige BRIC-top in Brasilia 2010 kregen intussen meer diepgang en een begin van uitwerking. De voorzitters van de vijf nationale banken van deze landen maakten concrete maatregelen klaar om de onderlinge handel in de eigen munten te laten verrekenen en dus de dollar hiervoor niet langer te gebruiken.

De positie van de dollar als reservemunt voor de wereldeconomie kwam ook al op de vorige topbijeenkomsten van de BRIC-landen aan bod, maar intussen is een en ander toch al behoorlijk opgeschoven. Inderdaad, de laatste tijd was de actieve consensus onder de BRIC-landen steeds duidelijker om de dollar bij internationale betalingen te willen vervangen door een andere rekeneenheid binnen het IMF. Zelf de Franse voorzitter van het IMF lijkt nu dit idee niet langer weg te wuiven. Er komt een tijd, aldus Strauss-Kahn, dat er een belangrijkere rol is weggelegd voor de internationale reserves van het IMF, de Speciale Trekkingsrechten (SDR, special drawing rights), bij de stabiliteit van het internationaal monetair systeem. “Een grotere voorraad SDR kan de mondiale ongelijkheden verzachten door de noodzaak te verkleinen om eigen reserves te moeten aanleggen”, aldus de Fransman en wellicht toekomstige presidentskandidaat bij onze zuiderburen Strauss-Kahn(2). SDR zijn door het IMF toegekende onvoorwaardelijke rechten aan centrale banken op het verkrijgen van deviezen. De valutawaarde van deze SDR is een optelsom in dollarwaarde van een korf van munten, met name de US dollar zelf, de euro, de Japanse yen en het pond sterling. De BRICS-landen zouden dit willen veranderen en deze muntenkorf uitbreiden. Volgens de IMF reglementering kan de samenstelling van de muntenkorf pas in 2015(3) opnieuw behandeld worden…

Als de westerse mogendheden doorgaan met alleen zichzelf als de internationale gemeenschap te beschouwen zouden ze binnenkort wel ’s raar kunnen opkijken als ze vaststellen dat een grote meerderheid van de landen in de wereld effectief actief neen gaan zeggen tegen hun beleid zowel op economisch als op politiek vlak.

(Uitpers nr. 131, 12^de jg., mei 2011)