‘Alleen God kan me tegen houden opnieuw President te worden’. Voor de zegezekere Jair Bolsonaro is het evident dat hij op 2 oktober opnieuw wordt verkozen. Hij blijft trouw aan zijn voorbeeld in het Noorden, Donald Trump. Verliest hij deze verkiezingen, dan is het door de fraude. Nu al stelt hij dat het verkiezingssysteem niet deugt. Het hele arsenaal ligt klaar om een overwinning van Lula te delegitimeren.
Maar kan het lukken? Maakt Bolsonaro echt een kans om te winnen? En als hij verliest en de resultaten aanvecht, volgt er dan een staatsgreep? Zal het leger hem volgen? Zullen de V.S. hem steunen?
Het zijn vragen waarop vandaag geen antwoord kan gegeven worden.
Volgens de peilingen ligt oud President Inacio Lula da Silva met ruim 10 % voor op Bolsonaro. De kloof wordt sinds meer dan een maand echter alsmaar kleiner. Bolsonaro heeft een wet laten goedkeuren die hem acht miljard Euro geeft om uit te geven aan sociale uitkeringen. ‘Asistencia Brasil’ vervangt de beroemde ‘Bolsa familia’ van Lula en is prompt met 33 % de hoogte ingegaan. Bovendien voert hij vooral campagne in de tuin van Lula: het arme Noord-Oosten van Brazilië waar ook een grootschalig programma voor sociale huisvesting is opgezet. Daar komt Lula vandaan en daar heeft men altijd links gestemd. En daar wordt nu aan geknabbeld.
Voor de PT van Lula is het glashelder: Sao Paulo en het Noord-Oosten en de overwinning staat vast. Alleen is Sao Paulo nooit of te nimmer links geweest. Lula heeft nu een oud-gouverneur van de stad tot zijn kandidaat vice-President gemaakt, Geraldo Alckmin. Het zou kunnen helpen. De man is verre van links, maar Lula mikt sowieso vooral op de centrum kiezers. Het is zoeken in zijn programma naar enig radikaal links voorstel en alle delicate thema’s zoals abortus worden angstvallig vermeden.
Fake news
Hoe dan ook, er wordt erg vuil gespeeld in deze campagne. Bolsonaro mikt op de goedgelovige en vaak zwak geschoolde lagere middenklasse. Op sociale media worden de gekste leugens verspreid. Lula zou alle kerken sluiten, hij is de anti-Christ, met hem gaat Brazilië de weg van Cuba en Venezuela op. Bolsanaro is goed, Lula is slecht. Zo simpel.
Eerder al was duidelijk dat de rechterzijde nergens voor terug schrikt. In 2014 begon een grootschalig onderzoek naar corruptie in de Braziliaanse politiek, ‘Lava Jato’. En corruptie was er, veel zelfs. Verschillende miljardairs kwamen in de gevangenis terecht. Ook oud-President Lula werd opgepakt en veroordeeld, hoewel er geen enkel bewijs tegen hem kon geleverd worden. Hij bleef anderhalf jaar in de gevangenis, zodat hij niet kon deelnemen aan de verkiezingen van 2018. Nadien bleek het proces geen correcte rechtsgrond te hebben volgens het Hooggerechtshof en Lula kwam weer vrij.
De voorzitter van het Parlement die de afgezette Dilma Roussef, na Lula tot tweemaal verkozen, als President opvolgde, kwam zelf in de gevangenis.
De rechter die vooralsnog door Bolsonaro werd beloond met een post als Minister van Justitie raakte volledig gedelegitimeerd toen bleek dat veel van de processen die hij gevoerd had een zuiver politieke beweegreden hadden.
En over corruptie gesproken, de drie zonen van President Bolsonaro zullen nog raar opkijken als hun vader zijn job verliest.
Extreem-rechts
Ook in Brazilië vraagt men zich af hoe het komt dat een verderfelijk figuur als de extreem-rechtse Bolsonaro een democratische verkiezing kan winnen.
Zo moeilijk is het niet uit te leggen.
In eerste instantie was er vier jaar geleden inderdaad een ernstig probleem met corruptie. Dat heeft de PT, de partij van Lula, veel schade berokkend en bij gebrek aan de lieveling van de kiezers, Lula zelf die in de gevangenis zat, moest Fernando Haddad in 2018 de honneurs waarnemen. Met 45 % van de stemmen bracht hij het er niet zo slecht van af maar moest de duimen leggen voor Bolsonaro.
Ten tweede kon Bolsonaro volop rekenen op de steun van de evangelische kerken. Bolsonaro zelf is katholiek maar liet zich in 2018 ‘dopen’ in de Jordaan, onder grote mediabelangstelling. Die kerken steunden hem en zijn conservatieve maatschappelijke thema’s voor de volle honderd procent. Zijn derde huwelijk liet hij inzegenen door een beroemd pastor.
Lula kan er dit keer niet beter op bedenken dan zelf te gaan hengelen naar de zeldzame ‘progressieve’ kerken om te proberen wat gelovige stemmen naar zich toe te trekken.
De linkerzijde waarschuwt telkens opnieuw voor het gevaar voor de democratie met een extreem-rechts kandidaat. Dat helpt niet altijd want wat gewone mensen willen, is niet zozeer een abstract aanvoelend ideaal, dan wel veiligheid en brood op de plank. Elke peiling in Latijns Amerika geeft aan dat als mensen moeten kiezen tussen democratie en hun sociaal-economische rechten, ze voor dat tweede gaan.
Een balans
Of de verkiezingstoespraken en beloften veel uithalen blijft zeer de vraag. Het fake news over Lula heeft maar een zeer beperkte houdbaarheid. De man is acht jaar President geweest en men kent hem dus. Lula verwijst veelvuldig naar de ‘gouden tijd’ van toen, met inderdaad dalende armoede en ongelijkheid, met een schitterend internationaal imago, met economische groei.
De PT blijft ook de grootste partij, hoewel de aanhang flink is gezakt.
Bolsonaro kan enkel een negatieve balans voorleggen, voor hen die het willen zien uiteraard. Een beperkte economische groei, privatisering van o.m. Elektrobras en hervorming van het arbeidsrecht, verdergaande vernietiging van het amazonewoud met ontbossing en illegale goudwinning, de invasie van inheems grondgebied.
Wat mensen zich wel degelijk herinneren is zijn rampzalige aanpak van de COVID-crisis. Hij had het lang over een ‘griepje’, over de ‘hysterie’ want ‘mensen gaan nu eenmaal dood’. In Brazilië zijn het er 685.000 geweest op een bevolking van 215 miljoen. Het heeft Bolsonaro een klacht voor volkerenmoord opgeleverd in het Internationale Strafhof in Den Haag.
En dan?
De belangrijkste vraag blijft wat er kan gebeuren als Lula inderdaad de verkiezingen wint. Het staat vast dat het resultaat zal worden ontkend. Maar wat kan er gebeuren?
Alles hangt af van hoe het leger reageert. Bolsonaro was zelf legerkapitein en heeft diverse militairen in zijn regering opgenomen. Maar zoals tijdens zijn mandaat al bleek, heeft hij weliswaar een grote aanhang maar is het lang niet zeker dat het leger ook een actieve rol wil spelen in de Braziliaanse politiek. Men verkiest er veruit een invloed achter de schermen. Een staatsgreep zal men wellicht willen vermijden.
Bovendien kan ook op de langere termijn worden gemikt. De drie zonen van Bolsonaro zitten allen in de politiek. Ze hoeven maar vier jaar te wachten om het terrein verder voor te bereiden en één van hen in 2026 tot President te laten verkiezen.
Het bedrijfsleven aarzelt. Men houdt er hoegenaamd niet van Lula en is bang voor té hoge overheidsuitgaven en een duur sociaal beleid. Maar ook Bolsonaro valt niet langer in de smaak, want als er één ding is waar ondernemingen belang aan hechten, dan wel stabiliteit. Militaire avonturen of dictaturen die ook het internationaal imago van het land in gevaar kunnen brengen, wil men zeker vermijden.
Versplintering
Er moet op zondag 2 oktober gekozen worden voor een President, een vice-President, 27 senatoren en 513 leden van de Kamer, nieuwe deelstaatgoeverneurs en leden van de deelstaatparlementen.
Er zijn elf kandidaten voor het presidentschap, waarvan de twee die echt meetellen, Bolsonaro en Lula, en nog twee andere die vooral stemmen kunnen afpakken van Lula: Ciro Gomes, momenteel goed voor 6 tot 8 % van de stemmen, en centrumkandidaat Simone Tebet, goed voor 5 %. Alle andere kandidaten komen nauwelijks boven de 1 % uit. Er wordt nu druk uitgeoefend op Ciro Gomes om zich terug te trekken en meer stemmen voor Lula te behouden.
Een waarschijnlijke tweede ronde wordt op 30 oktober gehouden.
Het staat vast dat met een verkiezing van Bolsonaro zowel de democratie als de scheiding tussen Kerk en Staat in gevaar zijn. Of deze argumenten kunnen doorwegen is zeer twijfelachtig. Wint Lula, dan komt er zeker een periode van onzekerheid en misschien erger. Duimen dus.
