In Brazilië isoleert Bolsonaro zichzelf politiek

Jair Bolsonaro, de Braziliaanse president, keert zijn kar. Nadat hij het Covid-19 virus wekenlang “weinig meer dan een griep” heeft genoemd, liet hij nu in een toespraak tot de natie weten: “Brazilië wordt geconfronteerd met de grootste uitdaging van onze generatie”. Tegelijkertijd dringt hij er echter op aan dat een lockdown voor de economie erger is dan het kwaad. De bescherming van de economie heeft voor hem voorrang op sociale afstandsmaatregelen om de verspreiding van het virus tegen te gaan.
Verleden week vrijdag nog uitte hij zijn twijfels over het dodental van Sao Paulo door het coronavirus en beschuldigde hij de gouverneur van de staat ervan de cijfers voor politieke doeleinden te manipuleren. Bewijzen voor zijn beschuldigingen leverde hij niet, maar dat is niet uitzonderlijk, Bolsonaro wordt in zijn beweringen haast nooit gehinderd door feiten. Het ministerie van Volksgezondheid had nochtans 201 doden bevestigd – waarvan meer dan de helft in de stad São Paulo – en 5812 positieve gevallen. Ondertussen zijn het op 3 april respectievelijk 399 doden en 7910 geworden. De cijfers lijken op het eerste zicht niet zo dramatisch voor een land van 200 miljoen inwoners maar wat vooral verontrust is de versnelling van de besmetting. Terwijl de eerste duizend gevallen zich in ongeveer 25 dagen (van 26 februari tot 21 maart) hebben ontwikkeld, zijn de volgende 2000 in slechts zes dagen (van 21 tot 27 maart) aangegroeid.
De schrik zit erin. Wat gaat er gebeuren als het virus zich verspreid in de favela’s van de grote steden zoals bijvoorbeeld Rio de Janeiro? Daar leven ongeveer 2 miljoen mensen in extreme omstandigheden, zonder toiletten of stromend water. De bendes die de favela’s controleren proberen er de bewoners met geweld een soort quarantaine op te leggen. Maar zelfs de gangs slagen daar niet volledig in. Covid-19 wordt er door velen als een rijkeluis’ ziekte gezien die door Europeanen en Noord-Amerikanen is meegebracht. Bovendien leeft de meeerderheid van de bevolking hier van de hand in de tand. Een dag niet werken betekent al te vaal een dag niet eten.

De controverse

In de grote steden werd de toespraak van Bolsonaro begroet door concerten van potten en pannen, de zogenaamde ‘panelaços’, van de vecolking die op zijn ontslag aandringen. De laatste keer dat de ‘panelaços’ regelmatig werden gehoord, was in 2016, toen ze gericht waren tegen de toenmalige president Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij. Bolsonaro is ook in botsing gekomen met ministers van zijn eigen regering en in het bijzonder met de minister van Volksgezondheid, Luiz Henrique Mendetta, die de Brazilianen had opgeroepen om aan ‘social distancing’ te doen om de besmetting in te dammen.
Bolsonaro’s aanpak van de crisis heeft geleid tot commotie in de hele politieke wereld van het land. Brazilië is in de unieke situatie geraakt waar parlementsleden, de media en de voorzitter van het Hooggerechtshof de Brazilianen in wezen hebben gesmeekt hun president te negeren. Een beweging om Bolsonaro af te zetten krijgt steeds meer steun van de bevolking, waarbij elke avond ‘panelaços’ gericht tegen de president worden georganiseerd.
Terwijl het virus zich over de hele wereld verspreidt wordt in het grootste land van Latijns-Amerika een ongekende campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid opgezet. Religieuze leiders, de media en lokale bestuurders steunen de campagne. Op dit moment volgen slechts drie van de 26 staten, Rondônia, Roraima en Mato Grosso, waar samen ongeveer 5 miljoen Brazilianen op een totaal van meer dan 200 miljoen wonen, nog de president en passen ze de lockdown en andere maatregelen niet toe. Weliswaar een minderheid die niet kan worden genegeerd maar volgens de rechts-populistische krant O Globo blijft 60% van de Braziliaanse bevolking, ondanks de propaganda van de president, thuis.
Het verzet van de deelstaten en de gemeentelijke autoriteiten is gegroeid nadat Bolsonaro de bevolking opriep om de lijn van massa-isolatie, transportbeperkingen en winkelsluitingen op te geven. João Doria, de gouverneur van de dichtstbevolkte en economisch belangrijkste staat van Brazilië, São Paulo, handhaafde een strikte quarantaine en daagde Bolsonaro openlijk uit door de 44 miljoen inwoners van zijn deelstaat te vertellen: “Volg zijn aanwijzingen niet op”. De gouverneur van de staat Rio de Janeiro, een voormalig bondgenoot van de president, Wilson Witzel, gaf zelfs aan dat Bolsonaro aangeklaagd zou moeten worden bij het Internationaal Strafhof in Den Haag.

Een stagnerende economie

Hoewel hij nog steeds kan rekenen op een sterke electorale basis en de steun van de werkgevers, is de populariteit van Bolsonaro sinds begin februari al tot een historisch dieptepunt gezakt. Hij slaagt er met zijn regering niet in de vastgelopen economie terug op te krikken. 2020 had het jaar moeten zijn van een groei van 2% na de economische (en politieke) crisis van 2015-2016, de ergste in 50 jaar. Brazilië kampt met een torenhoog begrotingstekort en de staatsschuld is opgelopen tot boven de 90% van het bbp. De werkloosheid bedraagt vandaag bijna 11% en er zijn, naar schatting, nagenoeg 40 miljoen mensen bedrijvig in de informele economie. Nagenoeg niemand van hen heeft ook maar een centavo spaargeld om de crisis door te komen.
Het coronavirus zal de bevolking hard treffen en de staatskas nog meer belasten. Het negationisme van Bolsonaro zal daar niets aan veranderen.