Met honderdduizenden zijn ze al op straat gekomen, boze Roemenen die het ontslag van hun regering eisen. Die regering, gevormd door de socialistische PSD, heeft sinds de verkiezingen van 12 december 2016 een volstrekte meerderheid in het parlement. Pas anderhalve maand voor de betogingen begonnen, kreeg ze 46 % van de kiezers achter zich (bij een opkomst van 40 %!). Maar toen zeer snel bleek dat haar grootste prioriteit de spons was – om straffen voor corruptie uit te wegen- kwam de boosheid los. Roemenië heeft ineens een authentieke burgerbeweging die politici, op pad om te recupereren, ver weg wil houden.
De voorbije jaren kwam er na jaren apathie schot in de bestrijding van corruptie. Het drong door dat corruptie heel verlammend kan zijn, dat ze een sociale en economische gesel is die een hypotheek op ontwikkeling legt. De Roemenen leefden er al meer dan twintig jaar mee. Sinds de coup tegen nationaalcommunist Nicolae Ceausescu van eind 1989, onderging Roemenië hetzelfde als in vele andere gewezen ‘volksrepublieken’: de nomenklatura nam het roer over van zichzelf.
Ceausescu
De gebeurtenissen van december 1989 zijn vaak, meestal, voorgesteld als een “volksrevolutie” tegen een genadeloze dictatuur, die van Nicolae en Elena Ceausescu. Het echtpaar werd onmiddellijk nadat ze gevangen waren genomen, op een schijnproces ter dood veroordeeld en prompt geëxecuteerd. Niet door “het volk”, wel door hun eigen omgeving, mensen uit de Communistische Partij en de Securitate, de beruchte geheime dienst. Dit was een coup die uitging vanuit het regime zelf, met de zegen van Washington en Moskou. Er werd veel mist gespuid om die coup in te kleden.
De Communistische Partij, waarvan 4 miljoen van de 23 miljoen Roemenen lid waren, vormde zich om tot de sociaaldemocratische PSD, lid van de Socialistische Internationale. De eerste president, Ion Iliescu, was een oudgediende van Ceausescu’s bewind, en in alle geledingen van de staat en de economie trof met gewezen apparatsjiks van partij en Securitate aan. De PSD bleef de Roemeense politiek beheersen, ze wierp zich op als de verdedigster van enkele zekerheden uit de Ceausescu-periode. Veel kiezers zien haar als de verdedigster van hun koopkracht; de PSD beloofde vorig jaar onder meer het minimumloon te verhogenvan 275 euro maandelijks tot 320 euro.
DNA
Ondanks de repressieve en absurde kanten aan het Ceausescu-bewind, blijft er een nostalgie naar die tijd. De draai naar het kapitalisme ging voor veel Roemenen immers gepaard met onzekerheden en bedreigingen. Tussen de PSD-regeringen door kwamen er rechtse coalities, beheerst door de conservatieve Nationaal-Liberale partij (PNL). De corruptie zit in beide kampen. Het was de socialistische premier Victor Ponta die verantwoordelijk werd gesteld voor 64 doden in een discobrand op 30 oktober 2015 in Boekarest. De uitbater had niet de nodige vergunningen, maar daar had de overheid in ruil voor smeergeld, de ogen voor gesloten. Voor het grote publiek waren die doden te wijten aan de alomtegenwoordige corruptie.
Die corruptie was enkele jaren eerder eindelijk een heet onderwerp geworden. Er was een dienst opgericht ter bestrijding van corruptie, DNA, die vanaf 2013 onder leiding van Laura Kövesi en haar ploeg procureurs verrassend ernstig werk leverde. Meer dan 2500 politici en ambtenaren werden op het matje geroepen, 90 % werd schuldig bevonden. Onder hen Ponta zelf die na de discobrand met zijn regering ontslag nam. In 2014 had hij de presidentsverkiezingen verloren tegen de rechtse Johannis, nu nog altijd staatshoofd. Ook partijleider Liviu Dragnea van de PSD kreeg een veroordeling voor kiesfraude en een aanklacht voor fraude met fictieve jobs. Door de strenge anti-corruptiewet kon hij ondanks de verkiezingszege geen premier worden, zodat een van zijn vertrouwelingen, Sorin Grindeanu, eerste minister werd.
Spontaan
De regering Grindeanu was nog maar net samengesteld, of het lekte uit dat ze een wet klaar had om genade te verlenen aan al wie is veroordeeld voor bedragen minder dan 44.000 euro. Zo zou partijleider Dragnea ontkomen zijn, bij hem gaat het om 24.000 euro in een geval van fictieve jobs – hetzelfde vergrijp dat in Frankrijk de rechtse kandidaat François Fillon wordt aangewreven.
De wet was dus duidelijk bedoeld om veel beklaagden en veroordeelden uit de wind te zetten. De spontane protesten her en der kregen onmiddellijk massale bijval. In de afgelopen periode kregen de Roemenen bijna dagelijks beelden over het komen en gaan bij de DNA. Het volstond dat iemand de deur uitging, om in de schijnwerper te staan. Het leidde tot klachten over een ware hysterie. De stoep is vrij voor iedereen, zegt Kövesi, dus ook voor de cmaera’s die op slachtoffers uit zijn.
De “sociale media” zijn het belangrijkste middel geweest om de betogers tot vandaag massaal op straat te krijgen. De regering dacht dat de mobilisatie zou inzakken nadat ze de wet introk, maar de eis is nu het aftreden van de pas verkozen regering. Regeringsgezinde media stellen de betogers soms voor als betaald door buitenlandse belangen, alsof Roemenen niet in staat zijn uit zichzelf tegen corruptie op straat te komen. De PSD heeft van Ceausescu ook het nationalisme geërfd.
Uitweg
De rechtse oppositie hoopt bij de protesten garen te spinnen. Maar de betogers zien liever de hielen dan de tenen van politici van de PNL en aanverwanten, partijen die ook heel wat corrupte politici herbergen. De actievoerders laten wel de poort open voor de USR, de Unie Red-Roemenië. Die USR haalde bij de verkiezingen 9%, maar vooral dan in Boekarest waar veel jonge kiezers voor deze Unie stemden. Ze wordt vaak vergeleken met de populistische Italiaanse Vijfsterrenbeweging.
Dat was dan 9% van de 40 % die opdaagde. Het feit dat drie op vijf kiezers verstek geven, is op zijn minst een aanwijzing voor het gebrek aan vertrouwen in het politieke systeem. Voor hen leeft de politieke wereld in een vacuüm, ver van de dagelijkse werkelijkheid. De Roemeense economie doet het op de cijfertabellen betrekkelijk goed. Maar intussen leven meer dan drie miljoen Roemenen, vooral jongeren, buiten Roemenië. Emigratie is voor hen de enige uitweg. Het land heeft nu nog 19 miljoen inwoners en dat gaat de volgende jaren waarschijnlijk verder zakken. Die emigratie van veel geschoolden heeft nefaste gevolgen in onder meer de gezondheidszorg waar er een groot tekort aan artsen en verplegers is.
