Een kwart eeuw geleden bracht het akkoord van Dayton vrede in Bosnië-Herzegovina (BH), voormalige republiek van Joegoslavië. Toch wordt er dezer dagen niet gefeest, want BH is ondanks die ‘vrede’ geen volwaardige staat geworden. Het blijft een kunstmatig samenraapsel van etnische deelgebieden. Toch is er hoop, in hoofdstad Sarajevo hebben de nationalisten bij recente verkiezingen het onderspit gedolven.
Propaganda
Bosnië was het epicentrum van de oorlogen die op de ontbinding van de Joegoslavische Federatie volgden. Oorlogen, want er waren er verscheidene. De Servische ultra’s kregen in de westerse pers de meeste aandacht, zij werden van alle kwaad beschuldigd.
Er was de moordpartij in Srebrenica op minstens 7000 ‘Moslims’, de jarenlange omsingeling van Sarajevo die in de westerse media zeer eenzijdig werd belicht.Veel journalisten in Sarajevo slikten zonder meer de propaganda in woord en beeld die werd aangebracht door o.m. VS-reklamefirma’s. Hoe de Servische bevolking uit enkele wijken was verdreven door de ultra’s van de Bosnische ‘Moslim’-leider Ilija Izetbegovic, werd nauwelijks of meestal niet vermeld.
Tussendoor was er ook oorlog tussen Kroatische en Bosnische Moslim-nationalisten, vooral in en rond Mostar. Aan de andere kant van de grens, in het gebied Krajina, verdreven de Kroatische ultra’s, buiten het oog van de internationale camera’s, de Serviërs de grens over. Wie niet rap genoeg weg was, werd afgemaakt.
Opdeling
Tot daar deze korte inleiding tot het akkoord van Dayton, eind 1995. De oplossing bestond erin grenzen binnen de nieuwe staat te trekken: aan de ene kant de Republika Srpska, aan de andere de “Kroatisch-Bosnische Federatie” die echter ook maar met haken en ogen aan elkaar hangt.
Zo is bij voorbeeld de stad Mostar nog altijd verdeeld tussen een Moslim- en een Kroatisch deel. De brug over de rivier is na de verwoestingen van de oorlog wel hersteld, maar dat is voor toeristen, onder wie veel Turkse. Turkije spaart geen moeite om zijn invloed bij de Bosnische Moslims te vergroten.
Moslims met hoofdletter, een creatie uit Tito’s tijd. Om de confrontatie tussen Kroaten en Serviërs uit de weg te gaan, werd bij de oprichting van de Joegoslavische Federatie een republiek Bosnië-Herzegovina in het leven geroepen. De moslims, de helft, werden tot apart volk verklaard, met hoofdletter. Nu worden ze vaak aangeduid als ‘Bosniaken’, te onderscheiden dus van Bosniërs.
Apartheid
Moslim met M stond dus voor een min of meer etnisch begrip, om ze te onderscheiden van de katholieke Kroaten en de orthodoxe Serviërs. Met alle drie ongeveer dezelfde taal, indertijd Servo-Kroatisch genoemd. Na het uiteenvallen van de Federatie spaarden ze, elk van zijn kant, geen moeite om een aparte taal te creëren, met nadruk op termen die verschillend zijn van de anderen. De leerstof verschilt sterk in de respectieve scholen, en ook justitie is opgesplitst.
Zich duidelijk afbakenen tegenover de anderen, is wat in BH is gebeurd. De centrale overheid is deels een fictie. Het staatshoofd is een Drievuldigheid: van elk onderdeel een vertegenwoordiger.
Van de Republika Srpska is dat tegenwoordig Milorad Dodik, de chef van de Servische nationalistische SNSD. Die zou het liefst Bosnië opblazen en met de Servische Republiek bij Servië aansluiten. Zijn SNSD leed bij de lokale verkiezingen van 15 november de nederlaag in Banja Luka, de hoofdstad van die republiek. Drasko Stanivukovic, een jonge zakenman uit een rijke familie, vergsloeg er de SNSD van Dodik.
De jonge burgemeester en zijn Democratische Partij voor Vooruitgang zijn echter minstens even nationalistisch als Dodik wiens partij vooral werd afgestraft voor de enorme corruptie die met de corona pandemie niet is stilgevallen.
Die corruptie is even erg bij de andere groepen, wat mee uitlegt waarom de opkomst nauwelijks de helft bedroeg. In de kwarteeuw sinds Dayton is BH niet alleen een institutionele maar ook economische puinhoop. Dat heeft tot een massale uittocht van vooral jongeren geleid, waardoor de bevolking van BH teruggelopen is tot 3 miljoen.
Sarajevo
Ook de twee andere nationalistische partijen, de SDA (Bosnische Partij voor Democratische Actie) en de Bosnische tak van de nationalistische Kroatische Democratische Unie (HDZ) kregen klappen. De SDA vooral in Sarajevo waar een coalitie Cetvorka met zowel Serviërs, Kroaten als ‘Bosniaken’ succes boekte. Het valt op dat kiezers geen rekening hielden met etnie, Serviërs werden gekozen in districten waar ze niet talrijk zijn. In januari wordt een Servische sociaaldemocraat burgemeester van de stad.
Bij de Kroatische HDZ zitten zowel in Kroatië als in BH leden met heimwee naar de Oestaji’s die met steun van de nazi’s over een onafhankelijk Kroatië heersten.
De SDA, opgericht als de partij van de Moslims, presenteerde zich tijdens de oorlog met succes als slachtoffer, terwijl ze even verantwoordelijk was als de andere nationalisten voor de oorlogen. Stichter Ilija Izetbegovic werd in 1992 de eerste president van de nieuwe staat. Hij werd na zijn dood in 2003 opgevolgd door zoon Bakir Izetbegovic.
Vader Izetbegovic werd door tegenstanders beschuldigd dat hij als lid van de “Jonge Moslims” tijdens de tweede wereldoorlogzoals veel andere moslims aansloot bij de Waffen-SS Handschar divisie. Hij werd na de oorlog tot drie jaar cel veroordeeld wegens collaboratie met de nazi’s. Tijdens Tito schreef hij pleidooien voor een islamitische staat. Toen hij president was, kreeg Osama Ben Laden een Bosnisch paspoort en bracht hij verscheidene bezoeken aan Sarajevo.
Partners
Sarajevo is nu een lichtpunt, maar de balans een kwarteeuw na Dayton is somber. Bosnië-Herzegovina is nu even verdeeld als het in 1995 was tussen drie ‘etnische’ groepen die alleen door de geschiedenis – en de godsdienst – uit elkaar zijn geraakt. Met elk zijn eigen partners. Twee van de drie leden van het presidentschap weigerden deze week de bezoekende Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov te ontmoeten. Ze waren boos omdat hij eerst naar Banja Luka was gegaan waar hun Servische collega Doldik had gezegd dat Bosnië nooit lid kan worden van de Navo.
De Kroaten van BH gaan dan prat op het feit dat “hun natie”, Kroatië, deel uitmaakt van de Europese Unie. En de ‘Bosniaken’ kunnen rekenen op steun van monarchieën uit het Midden Oosten en vooral van Turkije dat de Bosniakse moslims als een erfenis van het Ottomaanse rijk ziet.
Bosnië-Herzegovina, een actuele illustratie van de term ‘balkanisering’
Zie ook:
