10.10.10 was een magische datum. Niet alleen voor trouwlustigen die met ronde getallen wilden beginnen, maar ook voor politieke afscheidnemers van de Nederlandse Antillen. Hierna een schets van de context.
Het Koninkrijk der Nederlanden was niet alleen dat lage polderland aan de Noordzee, maar bestond ook uit overzeese gebieden die het ‘moederland’ qua grootte en bevolking ver achter zich lieten. Dat is in de loop der jaren flink veranderd. Indonesië (1945-1948) en Suriname (1975), die ooit bij dat Koninkrijk hoorden, vertrokken helemaal. De Antillen en Aruba kozen voor een nieuwe weg in het Nederlandse Koninkrijk. Koningin Wilhelmina gaf op 7 december 1942 de eerste aanzet tot veranderingen in het Koninkrijk. Zij sprak in een radiotoespraak de wens uit dat de kolonies een zelfstandige positie zouden gaan innemen binnen het Rijksverband. “Terwijl zij ieder op zichzelf de eigen aangelegenheden zullen behartigen.” De vorstin sprak daarbij de woorden die later het autonomiemonument op Curaçao zouden sieren: “Steunend op eigen kracht, doch met de wil elkander bij te staan.” Het was het uitgangspunt van het Statuut dat in 1954 van kracht werd als basis voor het Koninkrijk met Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen. Indonesië was toen al onafhankelijk. Daarmee kwamen de koloniale verhoudingen tot een einde, zei koningin Juliana destijds.
Autonomiemonument op Curaçao (www.caribania.nl)
Het eenheidsmonument van de Nederlandse Antillen bestaat uit zes gestileerde vogels die opstijgen van een gemeenschappelijk nest. Deze gedenkplaat werd ingehuldigd door koningin Juliana als bekrachtiging van het Statuut van 1954. Als grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden regelde het Statuut de machtsverhoudingen tussen Nederland aan de ene kant en de Nederlandse Antillen – en toen nog Suriname – aan de andere. De benedenwindse eilanden Aruba (100.000 inwoners), Bonaire (10.000) en Curaçao (150.000) zijn in oppervlakte stuk voor stuk niet veel groter dan het Waddeneiland Texel. De bovenwindse Sint Maarten (45.000) en zeker Sint-Eustatius (2.300), en Saba (1.500) zijn niet meer dan molshopen in de Caribische Zee. Tussen de ABC-eilanden en de SSS-eilanden liggen negenhonderd kilometer Cariben en een zee van verschil.
Hoe goed voelden de eilanden zich in het Koninkrijk der Nederlanden? Hoe levensvatbaar zou deze nieuwe staatkundige constructie zijn die bestond uit zes eilandjes met ongeveer 250.000 inwoners? Het Statuut werd niet met grote feestvreugde onthaald. De creatie van het nieuwe land ging op de Antillen vanaf het eerste moment gepaard met veel ontevredenheid. Vijftig jaar later is ‘de wil om elkander bij te staan’ helemaal niet meer aanwezig. Een aantal gestileerde vogels hebben intussen het nest verlaten. In 1986 maakte Aruba zich los uit de Nederlandse Antillen en verkreeg het een autonome status als land dat toch deel bleef uitmaken van het Koninkrijk. Dit hield in dat Aruba de status van land binnen het Koninkrijk verkreeg. Tegelijk werd afgesproken dat Aruba op 1 januari 1996 onafhankelijk zou worden. In 1994 werd echter op verzoek van Aruba het vooruitzicht op onafhankelijkheid voor Aruba geschrapt. Dat was de eerste van de zes kleine negertjes. De bevolking van Sint-Maarten koos in 2000 voor een ‘status aparte’. Dat was de tweede domino die viel. “De Antillen bestaan niet meer,” constateerde VVD-leider van Aartsen tijdens een werkbezoek van de fractievoorzitters van de Tweede Kamer aan de Nederlandse Antillen op het einde van 2003. En dan moest dominosteen Bonaire nog volgen, want in september 2004 spraken ook de Bonaireanen zich uit voor opheffing van de Antillen en directe banden met Nederland. Na een voorafgaande volksraadpleging werd op 2 november 2006 tussen Nederland, Curaçao en Sint-Maarten een akkoord gesloten, op grond waarvan deze twee eilanden een status aparte binnen het Koninkrijk zouden krijgen, vergelijkbaar met die van Aruba. Eerder waren al afspraken gemaakt waarbij Saba, Sint Eustatius en Bonaire de status van openbaar lichaam zouden krijgen, vergelijkbaar met die van een Nederlandse gemeente. De Nederlandse wetgeving zal daar onder voorwaarden in de plaats komen van de Antilliaanse. De inwoners mogen stemmen voor de Tweede Kamer en het Europees Parlement. Curaçao en Sint Maarten behouden hun eigen wetgeving. Er komt een Gemeenschappelijk Hof van Justitie voor Nederland, Curaçao en Sint Maarten. Nederland neemt de schulden van de Antillen (4 miljard Antilliaanse guldens) over. In ruil daarvoor mogen de eilanden geen leningen meer afsluiten. De Nederlandse Antillen zouden als land binnen het Koninkrijk eerst op één juli 2007 en nadien op 15 december 2008 worden ontbonden, maar die data werden niet gehaald. Het werd dus 10.10.10. Voor de laatste keer klonk op 9 oktober het volkslied van de Nederlandse Antillen door de Statenzaal tijdens de laatste plechtige Statenvergadering, bijgewoond door vele gasten, waaronder prins Willem-Alexander en prinses Máxima. En nu?
Op de kleine eilandjes die nu een Nederlandse gemeente zijn geworden, verwacht men weinig problemen. Alleen op Curaçao, het grootste eiland en notoire dwarsligger, reageerde men met gemengde gevoelens. De laatste minister-president van de Nederlandse Antillen Emily de Jongh-Elhage zei tegen de Curaçaose krant Amigoe: “Het is inderdaad moeilijk om afscheid te nemen van de Antillen, en dat hebben we de afgelopen week met alle eilanden gedaan. Het was heel mooi maar ook heel moeilijk, er komt natuurlijk een stuk nostalgie bij kijken. We gaan nu helemaal uit elkaar. Na 1954 is dit toch weer een hoogtepunt. De Antillen houden nu op te bestaan, en soms voel je je goed en dan wordt je weer weemoedig … het is moeilijk, maar het is de wil van de bevolking. Ik denk wel dat de samenwerking nu juist hechter zal worden binnen het Koninkrijk, alle eilanden en Nederland. De zes eilanden zijn verschillend en ondanks de verschillen denk ik dat men nu gaat kijken naar wat ons bindt en niet naar wat ons scheidt,” aldus de afscheidnemende premier. Er bestaat op Curaçao echter ook een strekking die zich volledig wil afscheiden van Nederland. Carlos Monk van de NPA (Lista Niun Paso Atras), de naam van deze linkse partij is gebaseerd op de strijdkreet van Che Guevara ‘Geen stap terug!’, sprak vanaf het sprekersgestoelte onder het staatsportret van koningin Beatrix over het streven naar ‘echte soevereiniteit’. Monk richtte zich als enige spreker volledig in het Papiaments tot zijn toehoorders. De anderen kozen voor een Nederlandse toespraak of Papiaments met Nederlandse vertaling. “Wij moeten uit het verleden kiezen. Kiezen we voor de onderdrukking of de vrijheidsstrijd?”, aldus Monk, die de staatkundige veranderingen ziet als een nieuwe fase richting onafhankelijkheid. Ook volgens Helmin Wiels van Pueblo Soberano (PS) begint vanaf 10.10.10 een andere fase. “De taak is om in de volgende cycli gelijkheid te behalen. Geen gelijkwaardigheid, maar gelijkheid, wat er in het Koninkrijk nooit zal zijn. Totale vrijheid. Volle, echte, volwassen onafhankelijkheid.”
De Nederlandse Antillen bestaan dus niet meer, maar alle politieke plooien zijn daardoor nog niet gladgestreken, zeker niet tussen Nederland en Curaçao.
(Uitpers nr. 125, 12de jg., november 2010)
