Biologische wapens, het grootste Israëlische geheim

Door de klacht van een voormalige werknemer, dreigt een van de meest geheime defensie-instellingen van Israël in de publieke aandacht te komen. Rond het Israëlisch Instituut voor Biologisch Onderzoek hangt een enge mysterieuze sfeer met gebeurtenissen en speculaties die draaien rond een vermoedelijk programma naar biologische en chemische wapens.

In de afgelopen maand mei kwam het Israëlische Instituut voor Biologisch Onderzoek (IIBR) in de media-aandacht omwille van een klacht die Avisha Klein indiende tegen directeur Dr. Avigdor Schafferman en Yossi Melman, de veiligheidsdirecteur op het ministerie van Defensie. Klein was ooit een rijzende ster in het instituut en onder meer betrokken bij de ontwikkeling van een zalf die de huid moest beschermen tegen mosterdgas. De man viel in ongenade omdat hij zijn medewerking verleende aan het kweken van apen voor experimentele doeleinden, een project dat niet verbonden was aan het instituut. Dat is tenminste de uitleg die in de pers valt te lezen. Nadien zou Klein er ook van beschuldigd worden informatie te hebben gelekt naar de krant Haaretz. Volgens sommige berichten zou er ook een verband kunnen zijn met het schandaal rond de testen met een anthrax-vaccin die directeur Schafferman liet uitvoeren op 716 soldaten in de periode 1998 en 2006. Anthrax (miltvuur) is een dodelijke bacteriële infectieziekte waarrond in verschillende landen testen en programma’s zijn uitgevoerd vanwege het potentieel als biologisch wapen. Bij de testen werden verschillende soldaten ziek met permanente fysieke schade. Wat het schandaal in Israël nog groter maakte was dat het leven van Israëlische soldaten in gevaar werd gebracht voor de veiligheid van een andere staat. De opdracht en financiering met 200 miljoen dollar kwamen uit de VS dat een Anthrax-vaccin wilde voor zijn soldaten na de Golfoorlog van 1991 – Irak werd er ook van verdacht een biologisch wapenprogramma te hebben – en na een aanval door een lokale terreurgroep met sporen van Anthrax in het najaar van 2001.

Het IIBR is ten zuidoosten van Tel Aviv in Nes Tziona gevestigd en oogt als een versterkte vesting, met beton, camera’s en sensoren. Om veiligheidsredenen is deze faciliteit niet terug te vinden op luchtfoto’s, noch op de plannen van de stad Nes Tziona. Voor de naar verluidt 370 wetenschappers en technici bestaat er een strikt verbod om te spreken met de media. Dat geldt ook voor de directie van het instituut.

Wat is de reden voor die geheimdoenerij? Op de website van de IIBR lezen we dat het instituut zich onder andere bezighoudt met medische vaccins en het ontwikkelen van tests voor diagnose. Weinig van de vrijgegeven informatie laat vermoeden dat het bedrijf zich ook toelegt op het ontwikkelen van een biologische en chemische capaciteit voor militaire doeleinden. De meeste specialisten en journalisten die onderzoek deden naar het instituut zijn het er over eens dat in het IIBR niet louter middelen worden geproduceerd voor de verdediging tegen biologische en chemische aanvallen, zoals de ontwikkeling van antidota, maar dat het ook heel actief is in de productie van chemische en biologische wapens. In 1974 getuigden hoge militaire officieren van het Amerikaans leger in het Congres dat ze uit conversaties met Israëlische officieren konden vaststellen dat Israël over een offensieve chemische wapencapaciteit beschikte. Rond de biologische wapencapaciteit hangt een veel grotere geheimzinnigheid. Een Russisch rapport uit 1993 stelde dat het labo in elk geval de capaciteit heeft om biologische wapens te produceren.

In april 1948, een maand voor de Nakba – de uitroeping van de staat Israël in mei van dat jaar wordt door de Palestijnen ‘catastrofe’ genoemd – schrijft de latere premier Ben-Goerion een brief aan een vertegenwoordiger van het Joods Agentschap in Europa om een zoektocht te starten naar joodse wetenschappers in Oost-Europa die “ofwel de capaciteit om massa’s te doden ofwel om massa’s te genezen zouden kunnen vergroten.” Ben-Goerion hechtte bijzonder veel waarde aan de rol van wetenschap en technologie voor zijn droom van een joodse staat. Naar analogie van de idee van het uitverkoren volk stelde Ben-Goerion “dat geen enkel volk superieur is tegenover ons voor wat betreft intellectuele moed.” Ben-Goerion vond dat Israël nood had aan massavernietigingswapens om het fysieke voortbestaan van de zionistische staat te garanderen. Maar uit de praktijk zal blijken dat het Israëlische leger niet zou aarzelen om deze ook in te zetten voor andere, meer offensieve doeleinden.

In februari 1948, tijdens de Arabisch-Israëlische oorlog, werd een wetenschappelijk korps opgericht in de schoot van het Israëlische leger onder de naam Hemed Beit. Tot vandaag is er geen publieke informatie beschikbaar over de activiteiten van Hemed Beit zoals die plaatsvonden tijdens de oorlogsoperaties in1948. Alle informatie daarover in de archieven is geklasseerd en ontoegankelijk voor onderzoekers. Dat neemt niet weg dat er hardnekkige berichten bestaan over geheime operaties met biologische wapens. De Israëlische militaire historicus, Uri Milstein, stelt dat in veel veroverde Palestijnse dorpen de bronnen werden vergiftigd om de terugkeer van de bewoners te verhinderen. Volgens Milstein zou de tyfus-epidemie in Akka in de dagen voor de havenstad in handen zou vallen van zionistische milities, veroorzaakt zijn door het Israëlische leger dat de waterbevoorrading had besmet. Een paar dagen later – op 23 mei 1948 – arresteerde het Egyptische leger vier als Arabier verklede Israëlische soldaten in de Gaza-regio. Het Egyptische ministerie van Defensie gaf daarop een verklaring vrij met de bewering dat vier zionisten werden opgepakt toen ze bronnen van het Egyptische leger trachtten te besmetten met een vloeistof vol ziektekiemen die dysenterie en tyfus veroorzaken.

Het blijft gissen naar de ware aard van deze feiten. Vast staat dat Hemed Beit in 1952 zou opgaan in het IIBR. De grootste geheimhouding, de aard van de activiteiten en de directe band met het ministerie van Defensie kunnen bijna niet anders dan erge vermoedens oproepen in de richting van chemische en biologische wapens. Een aantal gebeurtenissen zouden die vermoedens nog versterken. Zo was er de saga rond de mysterieuze verdwijning van Avraham Klingberg in 1983, een gerenommeerd epidemioloog die jarenlang onderdirecteur was van het IIBR. Het is pas als twee jaar later de Britse onderzoeksjournalist Peter Pringle hem wil opzoeken om hem te interviewen over een dossier rond Amerikaanse beschuldigingen tegen de Sovjet-Unie over het inzetten van ‘Gele Regen’ (een chemische giftige substantie) in Afghanistan, dat zijn verdwijning publiek wordt. Pringle zocht, maar kreeg nergens informatie over het waarom van zijn verdwijning, noch waar hij verbleef. Ook niet bij zijn vrouw die schijnbaar meer wist, maar niets mocht zeggen. Het artikel dat hij daarna in Groot-Brittannië publiceerde geraakte niet door de Israëlische militaire censuur. Zelfs Klingbergs naam mocht niet in de lokale media gepubliceerd worden. Pas in 1988 bracht een klein Hebreeuws weekblad in New York het verhaal dat Klingberg in het geheim werd vastgehouden in een Israëlische cel wegens spionage voor de Sovjetunie. Uiteindelijk bleek dat hij was ontvoerd door Shin Bet – de Israëlische binnenlandse geheime dienst – en in het geheim tot 20 jaar gevangenisstraf was veroordeeld. Klingberg werd vrijgelaten in 2003 en leeft nu in Parijs. De voorwaarde is dat hij geen gevoelige informatie over zijn vroeger werk zou publiek maken.

De crash van een El Al Boeing-vrachtvliegtuig in Amsterdam (de ‘Bijlmerramp’ met 43 doden) in oktober 1992 met een vracht bestemd voor Nes Tziona zou het IIBR opnieuw in de publieke aandacht brengen. Zes jaar na het ongeval zou Israël moeten toegeven dat de vracht DMMP bevatte, een substantie die gebruikt wordt voor de productie van Sarin zenuwgas. In de maanden en jaren na het ongeval geraakten honderden bewoners op de plaats van het ongeluk onverklaarbaar ziek (huidziekten en kankers). Het incident leidde tot diplomatieke spanningen tussen Nederland en Israël, maar de Israëlische regering weigerde meer informatie te geven wegens staatsgeheim. Een Nederlandse journalist, Karel Knip, zou maandenlang onderzoek naar de ramp doen. Hij onderzocht de publicaties van een 140-tal wetenschappers die aan het IIBR verbonden waren over een periode van 50 jaar en probeerde op die manier het verhaal rond chemische en biologische wapens te reconstrueren. Kind concludeerde dat vele honderden artikels zonder twijfel aantoonden dat het IIBR het belangrijkste Israëlische centrum is voor onderzoek naar biologische en chemische wapens.

Het IIBR zou ook gifstoffen ontwikkelen die dienen voor de fysieke uitschakeling van politieke vijanden. Volgens een aantal berichten zou een IIBR-gif gediend hebben in de mislukte moordpoging van 1997 op Hamas-leider Khaled Meshaal door de Mossad in Jordanië. Het leven van Meshaal werd gered omdat een boze Jordaanse koning Hoessein Israël om een tegengif vroeg. Wel gelukt is de moord op Wadie Haddad, een leider van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina (PFLP). De Israëlische journalist Aharon Klein publiceerde een boek waarin hij schrijft dat Haddad in 1978 door de Mossad in Bagdad vermoord werd met vergiftigde Belgische chocolade waar hij naar verluidt verzot op was. Volgens Klein ging het om een traag werkend gif dat ontwikkeld werd door IIBR. Het duurde 32 jaar voor de waarheid aan het licht kwam. Saleh El-Naami schrijft in het Egyptische weekblad Al-Ahram, dat het niet onwaarschijnlijk is dat er verschillende dergelijke moordoperaties zijn gepleegd die telkens moeilijk traceerbaar zijn. Volgens El-Naami zou de moord op Hamas-leider Mahmoud Al-Mabhoud in een hotel in Dubai in februari 2010 eveneens gebeurd kunnen zijn met een gif afkomstig van de labo’s van IIBR.

Veel van de activiteiten van IIBR blijft voer voor speculatie. Israël weigert commentaar te geven op berichten die stellen dat het chemische en biologische wapenprogramma’s heeft lopen. Net zoals dat het geval is voor de nucleaire politiek (het is een publiek geheim dat Israël een arsenaal met nucleaire wapens bezit), onderhoudt de regering een politiek van dubbelzinnigheid. Het niet toegeven werkt al als afschrikking, terwijl het zich tegelijk ook niet moet onderwerpen aan internationale wapenverdragen. Israël is geen partij bij het internationaal Verdrag tegen Biologische en Toxische Wapens (BTWC) uit 1972. Het heeft daar tot vandaag geen uitleg voor gegeven. Dat verdrag is inmiddels getekend door 163 staten en verbiedt de ontwikkeling, productie, stockage en verwerving van biologische en toxische wapens. Zolang Israël zich in stilzwijgen hult blijft het speculeren of en in welke mate Israël over biologische wapens en programma’s beschikt. De klacht van Avisha Klein zou er voor kunnen zorgen dat er opnieuw informatie over IIBR bij het publiek terechtkomt die misschien nog een tipje van de sluier zal lichten.

(Uitpers nr. 133, 12^de jg., juli-augustus 2011)

Cohen, Avner. Israel and Chemical/Biological Weapons: History, Deterrence, and Arms Control. In: The Nonproliferation Review, herfst/winter 2001 (http://www.bsos.umd.edu/pgsd/people/staffpubs/Avner-CBWart.pdf)

El-Naami, Saleh. Tel Aviv’s most guarded secret exposed. In: Al-Ahram,16-22 juni 2011 (http://weekly.ahram.org.eg/2011/1052/re10.htm)