Er zijn zekerheden in de Israëlische politieke en militaire communicatie. Of het nu gaat om een ‘antiterroristische’ operatie, een uitgestelde wraakactie tegen de organisatoren van het Olympische bloedbad in München of een bombardement ergens in Syrië, er wordt niet gecommuniceerd. Israël ontkent zelden vol verontwaardiging, veel vaker wordt niets bevestigd of ontkend. En als er dan wel enige reactie komt dan gebeurt dat alleen maar als er compromitterende sporen zijn nagelaten. Maar toegeven, dat nooit.
Verleden week maandag 17 september 2018 voeren vier F-16 gevechtsvliegtuigen een missie uit tussen Libanon en Syrië om een militaire installatie te vernietigen die volgens Israël precisiewapens produceert voor Hezbollah en de Iraniërs. Net op hetzelfde ogenblik begint een Russisch militair verkenningsvliegtuig Ilyushin een naderingsmanoeuvre naar de luchthaven van Latakia, aan de kust veel verder naar het noorden. Het Syrische luchtafweergeschut verwart vriend, vijand en afstanden en schiet het Russische vliegtuig met vijftien mensen aan boord neer. Het ministerie van defensie in Moskou beschuldigt de Israëliërs en reageert hard: “een vijandige provocatie”, “we behouden ons het recht voor om te reageren”. Er gaat een dag voorbij en, opmerkelijk, Poetin spreekt zijn militairen tegen: “Het lijkt een keten van tragische omstandigheden. De Israëli’s hebben ons vliegtuig niet neergeschoten”.
Misschien nog opmerkelijker is dat Israël voor de eerste keer toegeeft een bombardement in vijandelijk gebied te hebben uitgevoerd. En alsof dat nog niet volstaat overhandigt het de Russen details van de missie om te laten zien dat het niet in de buurt van Latakia was en dat het dus op geen enkele manier direct of indirect verantwoordelijk is voor het neerhalen van de Ilyushin. Bibi Netanyahu en stafchef Gadi Eisenkot betuigen zelfs hun medeleven terwijl ze zich tegelijkertijd verontschuldigen, hun onschuld blijven belijden en bezorgdheid manifesteren.
In een commentaar van de krant Ha’aretz word een logische verklaring voor het ongebruikelijke gedrag van Israël geopperd: “Met de Verenigde Staten afwezig van het Syrische front, is Rusland een essentiële partner in de strijd tegen de Iraanse consolidatie in Syrië.” Dat is echter slechts een deel van de waarheid. Israël en Rusland hebben nog andere redenen om op goede voet te willen blijven met elkaar.
Voor Rusland is Israël belangrijk… en omgekeerd
Met de familie Trump-Kushner heeft Netanyahu meestal geen probleem. Het is gewoon kwestie van de telefoon in Washington te laten rinkelen en de Amerikanen te vertellen wat er moet gebeuren: de Palestijnse ambassade in Washington sluiten, de Amerikaanse ambassade in Israël verhuizen naar Jeruzalem, niet onderhandelen met Hezbollah of Hamas, de Iraanse nucleaire overeenkomst opblazen, een promotieprijs krijgen voor de aankoop van de meest geavanceerde F-16, de financiering van de UNRWA stopzetten… Mochten er problemen rijzen – maar die zijn er niet met de Trump-Kushner familie – zijn er ook nog altijd de brandweermannen van Aipac, de Joodse lobby in Washington.
Met Rusland is het anders. Israël heeft kunnen vaststellen dat Poetin geen antisemiet is. Voor Poetins geopolitieke visie maakt Israël deel uit van het Midden-Oosten. Weliswaar een belangrijke speler maar niet meer of minder dan andere belangrijke spelers, zoals bijvoorbeeld Iran. Op dezelfde manier als Netanyahu de Amerikaans-Joodse gemeenschap gebruikt om Washington te bespelen, gebruikt Poetin de Russische immigratie in Israël om Jeruzalem te beïnvloeden.
In de zomer van 2015, halen de Turken een Russisch gevechtsvliegtuig aan de Syrische grens neer. Bibi Netanyahu haast zich naar Moskou om afspraken te maken over hoe Israël een dergelijk incident kan voorkomen. De communicatie, een rode lijn, tussen Netanyahu en Poetin wordt opgezet. Van dan af aan stroomt de informatie over Israëlische aanvallen in Syrië naar het Kremlin. Sinds begin 2017 heeft Israël 200 missies uitgevoerd. Missies waar Moskou altijd van op de hoogte is.
Sinds dat bezoek in 2015 is Netanyahu al 10 keer in Rusland op visite geweest. Tijdens de laatste Overwinningsparade van 9 mei 2018 op het Rode Plein is Netanyahu eregast. Hij bezoekt samen met Poetin en zijn generaals het mausoleum van Lenin. Voor zijn vertrek naar Moskou herinnert één van zijn officieren hem aan een stelregel die aan de Israëlische militaire academie wordt onderwezen: “Je moet altijd de eerste les in de militaire geschiedenis onthouden: maak geen grapjes met de Russen”.
De lessen van de geschiedenis
De Israëlische militairen kennen hun geschiedenis. Ze beseffen dat Rusland het enige land is dat theoretisch in staat is om het militaire evenwicht in het Midden-Oosten te herstellen, ten gunste van Iran en de Arabieren, tot op het punt dat het een echte bedreiging voor Israël kan worden.
Alleen tijdens de periode van de interventie van de Sovjet-Unie aan de Arabische kant – met name in de periode 1969-1973 – is het conventionele militaire evenwicht zo ver verschoven in het voordeel van de Arabieren dat Israël het risico loopt op een nederlaag in een conventionele oorlog. Het enige moment waarop Israël ooit zijn regionale suprematie in de lucht verliest, is wanneer het in 1970 geconfronteerd wordt met het Sovjetleger dat een eind maakt aan de Israëlische luchtaanvallen ten westen van het Suezkanaal in Egypte. Dat feit op zich is voldoende om uit te leggen waarom Israël geen vijand van Rusland wil worden.
De Russen kennen echter ook hun geschiedenis. Hun steun aan de Arabische landen en het verbreken van de diplomatieke betrekkingen met Israël levert de Sovjet-Unie een kater op. Door van Israël een vijand te maken keert de grote joodse gemeenschap van de Sovjet-Unie zich af en verslechteren de relaties met het Westen. Bovendien blijken de Arabische bondgenoten waarin ze zoveel geïnvesteerd hebben niet erg dankbaar of te vertrouwen. De laatste druppel is dat wanneer de Sovjet-Unie in 1979 Afghanistan binnenvalt ze er geconfronteerd worden met vrijwilligers uit de hele Arabische wereld die hen op alle mogelijke manieren bestrijden. In het begin van de jaren 1980 blijft er van de positie van de Sovjet-Unie in het Midden-Oosten weinig overeind.
Het is dan ook geen verrassing dat de Russen sindsdien vastbesloten zijn om op geen enkele wijze meer rechtstreeks betrokken te raken bij ook maar enig deel van een Arabisch-Israëlische conflict. Syrië steunen en ondertussen Israël ontzien is daar een van de gevolgen van.
De rol van de Russische Joden
De Joodse immigratie naar Israël vanuit de Sovjet-Unie en Rusland heeft ertoe geleid dat de Russisch sprekende gemeenschap in Israël nu ongeveer 900.000 mensen bedraagt. Dat is meer dan 10% van de totale bevolking. Velen van hen zijn trots op hun banden met Rusland, houden vast aan de Russische taal en cultuur, hebben er nog familie wonen en zijn daar ook nog actief in zaken. Ze vormen een groot electoraal kiespotentieel dat goede relaties tussen Israël en Rusland belangrijk vind. Netanyahus positie als premier is sterk afhankelijk van de steun van Russisch sprekende Israëli’s en van politici met Russische roots zoals Avigdor Lieberman, de minister van defensie. Politieke redenen genoeg om goede betrekkingen met Rusland te onderhouden.
Vanuit Russisch perspectief is Israël een sterk en waardevol land. Het heeft niet alleen veel invloed in Washington, het is ook de enige belangrijke westerse bondgenoot van de VS die in het afgelopen decennium stelselmatig weigert om deel te nemen aan de anti-Rusland campagnes van de rest van het Westen.
In een interview met de Russische krant Kommersant op 3 mei 2018 vertelt de Israëlische minister van defensie Avigdor Lieberman: “(…) voor zover de anti-Russische sancties gaan, weigeren we om die toe te passen. Veel landen hebben onlangs Russische diplomaten uitgewezen, allemaal vanwege de impasse met betrekking tot het gebruik of niet-gebruik van zenuwgas enzovoort. Israël heeft zich niet bij deze actie aangesloten. We hebben een normale relatie met Rusland en we begrijpen hun belangen.” Hij voegt eraan toe dat Tel Aviv ook van Moskou verwacht dat het “rekening houdt met onze belangen in het Midden-Oosten.”
Dat Rusland ondertussen ook goede betrekkingen onderhoudt met Syrië, Iran, de Arabische landen en de Palestijnen blijft steunen doet niets af aan de relaties tussen de beide landen.
Poetin is “de laatste grote hoop” voor een mogelijke pacificatie van het Midden-Oosten. Niet alleen in de context van Syrië en Iran. Rusland heeft ook als enige de macht om Israël en de Palestijnen terug aan dezelfde onderhandelingstafel te krijgen. Mochten er in de regio op dit moment al niet te veel andere brandhaarden te blussen zijn, maakte Poetin daar waarschijnlijk meteen werk van. De Israëli’s zullenn nauwelijks ‘neen’ kunnen zeggen. De Palestijnen van hun kant zullen waarschijnlijk de kans grijpen om voor een keer niet alleen maar naar de voorwaarden van de Siamese tweeling Israël-VS te moeten luisteren.
Elke vriendschap kent echter grenzen. Het is immers een feit dat Israël uiteindelijk een bondgenoot van de VS is en zijn tegenstanders in het Midden-Oosten Russische vrienden zijn. De betrekkingen tussen de twee landen vergt dan ook veel omzichtigheid. De betrokkenheid van Israël bij het incident verleden week getuigt daar niet van en zal gevolgen hebben. In hoeverre die de vriendschap tussen beide landen gaan vergiftigen valt af te wachten.
