Karol Modzelewski, 81, is eind april overleden. Modzelewski’s naam werd in de jaren 1960 in één adem genoemd met die van Jacek Kuron. Zij waren de auteurs in 1965 van de “Open brief aan de Poolse Verenigde Arbeiderspartij” (de communistische partij). Die brief ging de wereld rond als een handvest voor de anti-bureaucratische revolutie.
In die open brief, indertijd wereldwijd verspreid door de trotskistische Vierde Internationale, maakten zij een marxistisch-revolutionaire analyse van het bureaucratisch systeem zoals dat bleef bestaan na de officiële destalinisatie. De brief had onder meer veel weerklank bij jonge opposanten in Centraal-Europa. De twee werden tot drie jaar gevangenis veroordeeld waarvan ze er twee uitzaten.
Na de studentenrevolte van 1968 werden ze opnieuw, tot 3,5 jaar veroordeeld. Ze kwamen pas vrij in september 1971, nadat Gomulka – die in 1956 partijleider was geworden – het veld moest ruimen voor Gierek. Dat was dan weer het gevolg van de grote arbeidersopstanden van december 1970 in de havensteden Gdansk en Szczecin.
KOR en Solidarnosc
Modzelewski bleef aan de zijlijn toen Kuron in 1976 samen met Adam Michnik het KOR, Comité ter verdediging van de arbeiders, oprichtte na nieuwe arbeidersopstanden in Ursus en Radom. Het KOR speelde vier jaar later een actieve rol in de grote stakingen die zich vanuit Gdansk over het land uitbreidden. Modzelewski, tot dan vooral bekend als historicus, stond weer op de barricade als woordvoerder van de nieuwe vakbond waarvan hij de naam bedacht, ‘Solidarnosc’ (Solidariteit). Het bracht hem eind 1981, met het militair bewind van generaal Jaruzelski, weer voor twee jaar in de gevangenis.
In de verkiezingen van juni 1989 – open, maar gestroomlijnd door het zieltogende regime – werd hij senator van Solidarnosc. Maar hij nam na de implosie van het regime al snel af stand van de neoliberale koers die onder Lech Walesa triomfeerde. Modzelewski trok zich uit de actieve politiek terug voor een academische carrière, terwijl Kuron minister van Arbeid werd. Kuron overleed in 2004.
“Nu leven we met een vrijheid zonder solidariteit”, zei Modzelewski in zijn kritiek op het neoliberale beleid. Hij betreurde dat links dat niet had verhinderd, zodat de Poolse arbeiders waarvoor ze hadden gestreden, er de dupe van zijn.
