Omer Züflü Livaneli. Bevrijding. Uitg. Prometheus, Amsterdam, 2007, 326 blz. ISBN 978-90-446-0981-3
Uitgeverij Prometheus brengt met een vertaling van “Bevrijding” – oorspronkelijke titel Mutlukuk – het werk van de Turkse auteur Omer Zülfü Livaneli onder de aandacht van de Nederlandstalige lezers. Livaneli is geen onbekende in Turkije. Hij leefde acht jaar in ballingschap vanwege zijn politieke overtuiging, maar is nu onafhankelijk parlementariër en Goodwill Ambassador voor Unesco. Ook als muzikant blijkt hij zeer populair te zijn.
In “Bevrijding” kaart Livaneli een hot item aan dat in de Turkse samenleving voor heel wat controverse zorgt. Waarover gaat het boek?
Meryem, een dorpsmeisje van zestien uit het binnenland van Anatolië, wordt verkracht door haar oom. Haar jong leventje wordt zo overheerst door de taboesfeer dat zij onmogelijk over haar lippen kan krijgen dat een rechtstreeks familielid de verkrachter is. In plaats van bescherming te krijgen wordt zij uitgestoten – ook door haar familie – die het als een grote smet op haar goede naam ervaart. Het meisje wordt opgesloten in een hok en heimelijk hoopt iedereen dat zij de enige conclusie zal trekken die in zo’n geval mogelijk is: zelfmoord plegen om de eer van de familie te redden. Meryem staat op het punt om zich te verhangen aan een stalbalk, maar wordt door een oude vroedvrouw, de enige figuur uit het dorp die medelijden heef met het meisje, op andere gedachten gebracht.
Omdat zij geen zelfmoord wil plegen wordt dan scenario twee ingeschakeld. Haar neef Djemal, die pas twee jaar legerdienst achter de rug heeft, krijgt de opdracht om Meryem mee te nemen naar Istanbul en daar te laten ‘verdwijnen’. Voor deze gehaaide paratrooper die in de bergen tegen de Koerdische PKK heeft gevochten is dat schijnbaar geen probleem. Na zijn oorlogservaringen is voor hem een mensenleven niet veel waard. De zwijgzame Djemal en het hulpeloze slachtoffer trekken naar Istanbul, maar al snel blijkt dat hij er niet in slaagt zijn opdracht uit te voeren. Hij kan haar niet in de afgrond storten of uit een trein gooien en blijft met haar opgescheept tot in Istanbul. Om zich te verschuilen voor zijn familie krijgt hij van zijn vriend Selahattin een schuilplaats ergens bij een kweekvijver in de buurt van de Egeïsche Zee.
Daar ontmoeten Djemal en Meryem als bij toeval Irfan Kurudal, een professor uit Istanbul die in een midlife crisis zit. Hij is zijn gemakkelijk leventje als universiteitsprofessor, getrouwd met een rijke dame, ontvlucht en dobbert nu rond op een gehuurd jacht ergens voor de Turkse kust van de Egeïsche Zee. Hij weet niet wat hij met zijn leven aan moet en verdrinkt zijn verdriet in grote hoeveelheden alcohol. De professor trekt zich het lot van Meryem aan, maar uiteindelijk loopt het dan ook weer fout.
De lezer die de moed heeft om door te lezen tot pagina 300 komt dan wel te weten wat er precies gebeurt met Meryem en Djemal. Als plichtgetrouw recensent heb ik die inspanning wel moeten leveren, maar in normale omstandigheden had ik dit boek al lang moeten deponeren op de plaats waar het thuis hoort, met name de prullenmand. Het thema van deze totaal mislukt roman is nochtans zeer boeiend en actueel. Meryem, Djemal en Irfan symboliseren de stromingen die Livaneli in het huidige Turkije onderscheidt. Djemal staat voor de bikkelharde godsdienstfundamentalisten, Irfan is het voorbeeld van de rijke, decadente elite en Meryem behoort tot het onwetende, onderdrukte volk dat voortdurend in de mangel genomen wordt. Die spanning tussen traditie en moderniteit leidt, zoals in het geval van Meryem, tot een vorm van “Bevrijding” maar levert nog geen goed roman op. Voor mij was de laatste regel van deze roman een echte bevrijding. Heel het boek bulkt van de clichés en de hoofdpersonages bewegen zich als bordkartonnen figuren door een roman die nergens op gang komt. Het komt me dan ook zo vreemd over dat niemand minder dan Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk op de cover “Livaneli van essentiële invloed op Turkijes muzikale, culturele en politieke leven” noemt. Misschien heeft hij bewust niet gesproken over de literaire kwaliteiten van Livaneli. Uitgeverij Prometheus misbruikt echter Pamuk om een boek op een literaire hoogte te situeren waar het helemaal niet thuis hoort.
(Uitpers, nr 88, 8ste jg., juli-augustus 2007)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=489672&refsource=uitpers
