Dries van Agt: Een schreeuw om recht; Amsterdam: de Bezige Bij, 2009; 367 pp.; prijs: 19,90 Euro
In dit boek, waarvan de titel al een klemmend beroep doet op de lezer, gaat het om een weloverwogen betoog om recht te doen aan de Palestijnen. Na een indrukwekkende staat van dienst, ondermeer als premier van Nederland, had de auteur rust kunnen nemen, maar sinds een aantal jaren zet hij zich intensief voor de Palestijnse zaak in.
Doordat het boek niet geschiedkundig maar thematisch van opzet is, wordt de lezer direct in de problematiek van het Palestijns/Israelisch conflict meegenomen. Het is zeer bruikbaar voor de ‘geïnteresseerde leek’ die zich er in wil verdiepen. Hoewel veel Nederlanders een vastomlijnde mening hebben over het conflict en kranten vaak uitvoerig over incidenten rapporteren, blijkt dat achtergrondkennis maar al te vaak ontbreekt. Er is echter een trend tot herbezinning op het conflict en Van Agts boek is goed bruikbaar bij deze hernieuwde oriëntatie. Ondanks het feit dat het betoog grondig gedocumenteerd is (er is een omvangrijk notenapparaat), blijft het goed leesbaar.
“Evenwichtigheid”
De doelgroep wordt direct aan het begin van het boek duidelijk. Van Agt plant een olijfboom, teken van hoop, maar wel een boom die ontworteld was voor de bouw van de Muur. Om die reden wilde de Nederlandse premier hem niet herplanten, want dat zou ‘te politiek’ zijn. Juist tegen deze ‘evenwichtigheid’ verzet Van Agt zich. Feitelijk staat Nederland al decennia de realisatie van Palestijnse rechten in de weg, doordat Nederland (en Europa) zich steeds neerleggen bij de voortgaande ontrechting van Palestijnen door Israël. Daarin een ommekeer brengen, is duidelijk het doel van het boek. Later volgen dan wel analyses van hoe die houding ontstaan is, wordt de geschiedenis kort weergegeven, enzovoort, maar de strekking (die ook uit de titel blijkt) is vanaf het begin duidelijk.
Het motief om het boek te schrijven was dan emotioneel, dat wil niet zeggen dat dit ook de toon van het boek is. Integendeel, het geeft heel nuchtere en goed onderbouwde analyses. Uitgelegd wordt hoe annexatie van Palestijnse grond, achterstelling van Palestijnse inwoners, afbraak niet alleen van huizen maar van hele buurten, het geweld van kolonisten, enzovoort, strijdig zijn met internationale rechtsregels.
Analyses van diverse ‘vredesinitiatieven’ doen twijfel rijzen of er aan Israëlische zijde ooit een echte vredeswil heeft bestaan. De internationale diplomatie blijkt niet zozeer gericht te zijn op het beëindigen van de Israëlische bezetting, maar feitelijk op het onmogelijk maken van verzet daartegen. Van Agt toont ook de onevenwichtigheid van de westerse benadering aan: aan Palestijnen worden zware eisen gesteld, aan de Israëlische bezetter niet. Afkeurenswaardig is ook het beleid van de Europese Unie, die Israël steeds opnieuw voordelen bood, zonder de naleving van mensenrechten daadwerkelijk af te dwingen.
Wie het voorgaande overziet zou er moedeloos van worden. Het werd echter tijd dat iemand die feiten eens op goed leesbare manier op een rijtje zette en dat is de jurist Van Agt wel toevertrouwd. Het gaat immers om uitgebreide en langdurige schendingen van mensenrechten.
Hoe verhoudt het boek zich tot andere werken op dit terrein?
Het boek is niet bedoeld als standaardwerk. Voor verscheidene thema’s die aan de orde komen zijn er standaardwerken. Wij noemen: de voorgeschiedenis van het conflict is uitgebreid onderzocht door Egbert Talens (1), het ontstaan van het vluchtelingenvraagstuk door Karmi en Cotran (2), de systematische verdrijving van Palestijnen door Ilan Pappe (3) en speciale onderwerpen als HAMAS door Jeroen Gunning (4). Meer geschiedkundig van opzet en goed leesbaar is het boek van Jimmy Carter Peace, not Apartheid (5). Dit is echter al weer enkele jaren oud en een groot voordeel van Van Agts boek is dat het tot medio 2009 is bijgewerkt (inclusief de onderzoeken naar de laatste Gaza-oorlog). Meer het karakter van een standaardwerk draagt Robert Soeteriks De verwoesting van Palestina (6). Dit is ook thematisch van opzet en bevat geselecteerde bijdragen van een groot aantal auteurs. Het is grondiger dan Van Agts boek, maar veel zwaarder om door te komen. Soeterik gaat echter op meer thema’s in en er komen veel internationale deskundigen aan het woord.
Resumerend kan gezegd worden dat ‘Een schreeuw om recht’ een belangrijke aanwinst is. Zoals hier voor geschetst bestaat er in Nederland geen ander boek dat, onderbouwd en toch goed leesbaar, het Palestijns/Israëlische conflict zo helder en up to date naar voren brengt en alle werkzame krachten beknopt analyseert. Het omvangrijke notenapparaat, de vermelde bronnen en het chronologisch overzicht zijn ook nuttig (al zou een onderwerpenregister een waardevolle aanvulling zijn geweest).
Welke betekenis kan het boek hebben?
In sterk pro-Israëlische kringen is het boek als ‘an inconvenient truth’ overgekomen. Onzinnig is de stelling van Jan Blokker (NRC-Handelsblad van 11 september) dat men op basis van hetzelfde materiaal tot omgekeerde conclusies kan komen (hij geeft er niet één voorbeeld van). Hans Knoop (de Telegraaf van 13 september) besteedt driekwart van zijn artikel om te beweren dat Van Agt 30 jaar geleden al niet deugde. Het (meestal toch vrij pro-Israëlische) dagblad Trouw (10 september) besteedde in een lang interview aandacht aan de motieven achter de indringende oproep door Van Agt.
Het boek is zeer bruikbaar voor personen en groepen die zich willen herbezinnen op het conflict en het Nederlandse beleid daarin. Die herbezinning behoeft niet tot Nederland beperkt te blijven. Een Engelse versie van het boek zou uitstekend passen in het veranderde internationale klimaat. Maar laat men er eerst maar eens in Nederland mee aan het werk gaan.
(Uitpers nr. 117, 11de jg., februari 2010)
uit: Soemoed; jaargang 37, nummer 5 (september-oktober 2009)
Jan Elshout is gepensioneerd consultant bedrijfsontwikkeling. Hij was ondermeer werkzaam in het Midden-Oosten en publiceert regelmatig over het Palestijns/Israëlische conflict
noten
- Egbert Talens, Een bijzondere relatie; Soesterberg, Uitgeverij Aspect, 2005; 372 pp.
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=911311&refsource=uitpers
