Na zes jaar voor roeptoeter te hebben gespeeld van de Oekraïense geheime dienst SBU en voor hulpsheriff van het Joint Investigation Team hebben de scribenten van de Britse website Bellingcat een nieuwe rol aangenomen. Ze maken doorlopend de advocaten van de verdediging belachelijk en de door hen opgeroepen getuigen verdacht. Kan het zijn dat Bellingcat wordt bespeeld door inlichtingendiensten om het MH17-proces in een bepaalde richting te sturen? Is Bellingcat een buitenlandse beïnvloedingsoperatie?
Sinds maart 2020 voert het Openbaar Ministerie (OM) een rechtszaak tegen vier verdachten van de ramp met het verkeersvliegtuig van Malaysian Airlines dat op 17 juli 2014 neerkwam in het oostelijk deel van Oekraïne waar op dat moment een burgeroorlog woedde. Vier voormalige militaire leiders van de afgescheiden Volksrepubliek Donetsk staan in Nederland terecht. Het OM beschouwt deze mannen als “hoofdrolspelers die een Buk-TELAR uit de Russische Federatie hebben overgenomen en deze hebben ingezet in het kader van hun eigen militaire operatie, met als doel een vliegtuig neer te schieten”.
Het Britse Bellingcat heeft in de afgelopen zes jaar een bijzondere rol gespeeld in de MH17-zaak. De website ging online twee dagen voor de ramp. Oprichter Eliot Higgins had toen al naam gemaakt als blogger over de oorlog in Syrië. Ondanks het feit dat hij verslag uitbracht vanuit zijn huiskamer, geen Arabisch sprak of kennis had van wapensystemen, vond hij veel weerklank in de reguliere media. Geen wonder: zijn bevindingen sloten naadloos aan op het mainstream narratief van ‘gematigde rebellen’ die een edele strijd voerden tegen de dictator Assad die zijn eigen volk vergaste en bestookte met vatenbommen.
Vliegende start Bellingcat
De ramp met MH17 stelde Higgins in staat een vliegende start te maken met Bellingcat. De Oekraïense geheime dienst SBU publiceerde vanaf dag één telefoontaps van separatisten die spraken over een neergehaald vliegtuig en promootte beeldmateriaal dat het had ‘aangetroffen’ op sociale media van onder meer het transport van een Buk-luchtafweerinstallatie en een vermeende rookpluim van een Buk-raketlancering. Deze hints van de SBU werden met beide handen aangegrepen door Higgins en de zijnen. Zij wisten na een paar dagen al precies wat er gebeurd was: MH17 was neergehaald met een raket die was afgevuurd vanaf een landbouwveld bij Pervomaiskyi met een Buk-installatie die vanuit Rusland was aangevoerd. De mogelijkheid dat Oekraïne wellicht zelf betrokken was geweest bij de ramp verdween zo snel uit het zicht. Met behulp van Bellingcat bereikte de SBU waar het op had ingezet: een westers publiek dat ervan overtuigd was wie de daders waren nog voordat het officiële onderzoek was begonnen.
Het Joint Investigation Team (JIT), dat het strafrechtelijk onderzoek leidt en waarin behalve het Nederlandse OM ook België, Australië, Maleisië en Oekraïne zijn vertegenwoordigd, sloot zich weldra aan bij het voorgekookte relaas van de SBU en Bellingcat. Het was voor die laatste kennelijk een aanmoediging zich op te werpen als hulpsheriff. Bellingcat bleef het internet afstruinen op aanvullend bewijs, en dat bleef niet zonder gevolgen. Zo publiceerden de onderzoekers van het collectief in 2015 een rapport waarin beweerd werd dat de fatale Buk-installatie afkomstig was van de 53ste brigade uit het Russische Koersk. Deze bevinding werd in het jaar daarop overgenomen door het JIT.
Stevig verweer advocaten
Nu is er dan de rechtszaak. Daar lijkt weinig belangstelling voor te bestaan – en dat is geen wonder. Het grote publiek is er vast van overtuigd dat alles precies zo is gegaan als Kiev, Bellingcat en het JIT al zes jaar lang vertellen. Het officiële narratief is door geen enkele krant of actualiteitenrubriek ter discussie gesteld. De reguliere media hebben aldoor weinig meer gedaan dan het copy-pasten van berichten van Bellingcat, het JIT en andere officiële instanties. Weliswaar zijn sommigen afgereisd naar het oosten van Oekraïne om hun eigen ogen en oren de kost te geven, maar kennelijk niet met de intentie het officiële narratief tegen het licht te houden en alternatieve scenario’s te verkennen.
Toch staat allesbehalve vast dat het tot een veroordeling komt van de vier verdachten. De twee Nederlandse advocaten van Oleg Pulatov voeren een stevig verweer en hebben onder meer voor elkaar gekregen dat de rechtbank de mogelijkheid onderzocht wil zien dat er Oekraïense gevechtsvliegtuigen aanwezig waren rond het moment van de crash en dat deze MH17 hebben gebruikt als menselijk schild om zelf niet beschoten te worden. Er zijn tientallen, en waarschijnlijk meer dan honderd getuigen van gevechtsvliegtuigen. De advocaten willen een aantal daarvan in de rechtszaal laten getuigen. Dit heeft geleid tot stevige reacties van de mannen van Bellingcat. Zij maken al jaren personen belachelijk die voor mogelijk houden dat MH17 is neergehaald met een gevechtsvliegtuig of dat MH17 is geraakt met een Buk-raket die bedoeld was voor een gevechtsvliegtuig. En dus moeten nu de advocaten het ontgelden. Afgaande op de tweets van Higgins zijn de advocaten een stel clowns, stevenen ze af op een frontale botsing, recyclen ze totaal achterhaalde onzin, willen ze getuigen oproepen die al lang overleden zijn, bouwen ze hun verdediging op door te googlen, etcetera.
Getuige gevechtsvliegtuigen
In een artikel getiteld ‘Crisis Actors as Defense Strategy‘ betoogt Bellingcat-scribent Christo Grozev dat de advocaten zichzelf belachelijk maken door getuigen te willen oproepen die totaal onbetrouwbaar zijn. Volgens Grozev heeft één van hen zijn getuigenis over gevechtsvliegtuigen allang ingetrokken. Hij zou in een interview met Bellingcat ‘on the record’ hebben verklaard: “Ik heb nooit een gevechtsvliegtuig gezien, noch enig ander vliegtuig, op 17 juli 2014.”. Daar heeft Bellingcat echter geen enkel bewijs voor geleverd, en sterker nog: het lijkt een leugen te zijn. De Russische tv-journaliste Yana Yerlashova van Bonanza Media zocht de getuige op in zijn woonplaats (Zie de video “Bellingcat Scams MH17 Warplane Witness“). Deze Artyom verklaarde tegenover haar nooit zijn getuigenis te hebben ingetrokken. Ook zei hij niks te weten van een interview met iemand van Bellingcat. Wel was hij online benaderd door iemand die zich uitgaf voor journalist en die hem had gevraagd naar zijn getuigenis. Aan Yerlashova toonde hij de chat die hij had gevoerd met deze persoon. Daaruit blijkt inderdaad niet dat hij zijn getuigenis over gevechtsvliegtuigen heeft ingetrokken. Op de beelden die de cameraman van Yerlashova schoot is verder te zien dat de journalist zich bediende van de naam ‘Pieter Huis’. Nu is er bij Bellingcat een Nederlandse onderzoeker werkzaam met de naam ‘Pieter van Huis’. Had hij het gesprek gevoerd met Artyom? Ik vroeg het hem. Hij ontkende. Het was Grozev, de auteur van het artikel, die met Artyom zou hebben gesproken, maar die zou dat, volgens Higgins, niet hebben gedaan onder de naam ‘Pieter’ of ‘Pieter Huis’. Higgings stelt dat het video-interview van Yerlashova met Artyom een opzetje is van de Russische militaire inlichtingendienst GRU. De chat die Artyom toonde zou nep zijn en Artyom zou onder druk gezet zijn om het spel mee te spelen. Dit is echter niet aannemelijk. Ik heb Higgins meermaals gevraagd de ‘echte chat’ te tonen die Grozev zou hebben gevoerd met Artyom, maar hij negeert dit verzoek, zonder opgaaf van reden.
Aanval op Max van der Werff
Van recenter datum is de aanval van Bellingcat op de Nederlandse bedrijfsrechercheur, spelletjesbedenker en verkoper van elektrische fietsen Max van der Werff. De advocaten van de verdediging verzochten op 5 november de rechtbank hem op te roepen als getuige vanwege het onderzoek dat hij op eigen initiatief heeft uitgevoerd in Oost-Oekraïne. Van der Werff zegt tientallen mensen te hebben gesproken in Pervomayskyi, het dorp nabij de vermoedde Buk-afvuurlocatie. Geen van de bewoners zou volgens hem de rookpluim hebben gezien die zichtbaar is op de door de SBU gepromote foto. Van der Werff betrad ook als eerste het appartement van waaruit de foto genomen zou zijn – en hij reed de route na die de dieplader met de Buk-lanceerinstallatie zou hebben afgelegd. Het JIT interviewde hem twee keer urenlang over zijn bevindingen. In Oekraïne belandde hij op de zwarte lijst van Myrotvorets, een ultranationalistische website. Diverse personen op die lijst zijn vermoord. Het leidde tot een veroordeling van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), maar in Den Haag bleef het stil, ondanks oproepen aan Haagse politici zich hierover uit te spreken.
Na jarenlang pro deo te hebben geblogd, ging Van der Werff in 2019 een samenwerking aan met Yerlashova van Bonanza Media. Met haar maakte hij in dat jaar een documentaire over MH17 getiteld “Call for Justice“, die inmiddels ruim 342.000 keer is bekeken. Ook publiceerden ze begin 2020 vertrouwelijke documenten van het JIT, waaronder een rapport van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), waaruit blijkt dat de MIVD geen Russische Buk-installatie heeft gezien in Oost-Oekraïne.
Omdat Bellingcat Van der Werff niet op inhoud kan aanvallen, verspreidt Higgins desinformatie over hem. Zo zou hij beweerd hebben dat MH17 is neergehaald door een gevechtsvliegtuig en dat de MH17-ramp een ‘false flag‘ is. Van der Werff heeft dit nooit beweerd. Hij heeft juist steeds benadrukt dat hij niet uitsluit dat Rusland betrokken is geweest bij de ramp. Van der Werff doet iets wat Bellingcat en gevestigde journalisten nalaten: Hij bevraagt het officiële narratief en houdt dus de mogelijkheid open van alternatieve scenario’s. Dit wordt hem niet in dank afgenomen; niet door Bellingcat en ook niet door de gevestigde media. Deze maand opende Bellingcat een frontale aanval op Bonzanza Media en daarmee op Van der Werff als voormalig freelance medewerker. De kop boven het artikel: “The GRU’s MH17 Disinformation Operations Part 1: The Bonanza Media Project“. Volgens Bellingcat zou de eigenaresse Yerlashova nauw hebben samenwerkt met de Russische militaire inlichtingendienst GRU. Gesuggereerd wordt dat ze de vertrouwelijke documenten van het JIT heeft ontvangen van de GRU. Nu is het zeer wel mogelijk dat deze documenten afkomstig zijn van deze dienst, maar daarover doet Yerlashova geen mededelingen omdat zij als journaliste haar bronnen geheim moet houden. Maar eigenlijk is dit irrelevant. Journalisten publiceren wel vaker informatie die ze hebben verkregen via geheime diensten. Journalist van de Volkskrant Huib Modderkolk vulde er vorig jaar nog een heel boek mee, ‘Het is oorlog en niemand die het ziet’. Relevant is de vraag of de informatie klopt en of een journalist zich niet laat betalen door een dienst. Van der Werff heeft naar eigen zeggen nooit een cent ontvangen van de GRU. Bellingcat beweert dit ook nergens, en zelfs niet dat Van der Werff heeft samengewerkt met ze. Documenten die Bonanza Media publiceerde waren authentiek, zo bleek uit een reactie van het OM. De kop boven het Bellingcat-artikel, die sprak van ‘desinformatie’, klopte dan ook niet. Nergens in het artikel wordt een voorbeeld genoemd van desinformatie in de producties van Bonanza Media.
Laster van Nederlandse media
De Bellingcat-publicatie miste evenwel zijn uitwerking niet. Overal in de Nederlandse media verschenen artikelen die vernietigend waren voor Van der Werff. “Nederlandse MH17-blogger aangestuurd door Russische geheime dienst,” kopten NRC-journalisten Wilmer Heck, Andreas Kouwenhoven en Steven Derix. “Van der Werff handelde het afgelopen jaar in opdracht van de Russische militaire inlichtingendienst GRU,” schreven Robert van der Noordaa en Coen van de Ven van De Groene Amsterdammer. Voor deze lasterlijke beweringen verwezen ze naar het artikel van Bellingcat, maar daarin wordt niets van dit alles beweerd. Niettemin namen de meeste media de laster van NRC en De Groene onverkort over. Het zorgde voor opschudding in de Tweede Kamer. D66-kamerlid Sjoerd Sjoerdsma sprak van “een aanval op de Nederlandse rechtsstaat”. VVD-kamerleden Sven Koopmans en Jeroen van Wijngaarden vroegen het kabinet naar juridische mogelijkheden om op te treden tegen “buitenlandse inlichtingendiensten die in samenwerking met Nederlanders campagnes voor desinformatie opzetten”. In reactie op Sjoerdsma schreef minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken dat “de bevindingen van Bellingcat de zorgen van het kabinet over verspreiding van desinformatie door Rusland lijken te staven.” Algemeen secretaris Thomas Bruning van de NVJ verklaarde in De Groene “enorm” te zijn geschrokken. Hij kondigde aan dat hij een royement zou overwegen van Van der Werff als lid van de journalistenvakbond.
Saillant detail: Bellingcat heeft voor haar hitpiece nauw samengewerkt met De Groene. Onderaan het artikel in De Groene staat: “De Groene Amsterdammer assisteerde Bellingcat op een aantal onderdelen van hun onderzoeksrapport.” Ook NRC was op de hoogte van wat komen zou. Dat blijkt uit een persoonlijk bericht dat Van der Werff ontving van de krant over het Bellingcat-artikel, nog voordat het gepubliceerd was. Het Bellingcat-artikel verscheen tegelijk met de artikelen in De Groene en NRC. Er lijkt daarbij een taakverdeling te zijn gemaakt: Waar Bellingcat slechts de vraag opwierp of Van der Werff had samengewerkt met de GRU, presenteerden NRC en met name De Groene het als iets wat Bellingcat had aangetoond.
Missie geslaagd. Van der Werff is nu aangeschoten wild. Het is inmiddels zeer de vraag of de MH17-rechtbank de advocaten nog zal toestaan hem te laten getuigen.
Wie is Black Mirror?
Intussen lijkt niemand zich af te vragen hoe de ‘open source’ onderzoekers van Bellingcat toch steeds aan informatie komen die nergens op het internet te vinden is. Die informatie is soms zo geheim dat het denkbaar is dat Bellingcat zelf doet waar het Yerlashova van Bonanza Media van beschuldigt: samenwerking met een geheime dienst. Een belangrijke financier van Bellingcat is de National Endowment for Democracy (NED). Deze wordt gefinancierd door de Amerikaanse overheid. De oprichter ervan, Allen Weinstein, heeft in The Washington Post verklaard: “Veel van wat we tegenwoordig doen, deed de CIA 25 jaar gelden stiekem.” Vreemd genoeg wordt die financiering van Bellingcat nooit in de Nederlandse media ter discussie gesteld. Ik heb Higgins gevraagd of hij samenwerkt met een geheime dienst. Hij zegt van niet. Niettemin lijkt het mij sterk dat de informatie die Bellingcat krijgt toegespeeld het resultaat is van een hack van een Russische hackersgroep, zoals Bellingcat beweert. Het hacken van mail- en telefoongegevens van inlichtingenofficieren is geen kinderspel; waarschijnlijk is alleen een concurrerende inlichtingendienst tot zoiets in staat. Verder staat geen enkele inlichtingendienst waar ook ter wereld het toe dat ze in eigen land gehackt wordt door een stel snotneuzen op een zolderkamer. Dan is het na één keer afgelopen. Gevoelige info over de GRU blijft echter opduiken bij Bellingcat – en ook bij de Russische samenwerkingspartner van Bellingcat Roman Dobrokhotov van de website The Insider. En steeds weer wordt de gehackte info toegeschreven aan dezelfde hackersgroep: Black Mirror.
Rechtszaak tegen Bellingcat
Van der Werff is een rechtszaak begonnen tegen Dobrokhotov. Die heeft op Twitter beweerd dat Van der Werff betaald wordt door de GRU. Dat mag hij nu dus in de rechtszaal gaan bewijzen. Volgens Van der Werff zal hem dat niet lukken, simpelweg omdat hij nooit een cent van ze heeft ontvangen.
Het zal waarschijnlijk niet lang meer duren alvorens Bellingcat zelf krijgt te maken met een rechtszaak. Volgens Van der Werff bereidt Igor Bezler er één voor. Bezler is een Rus die jarenlang door de SBU en Bellingcat in verband is gebracht met MH17. Het OM heeft op 9 maart 2020 gezegd hem nergens van te verdenken. Ook twee andere Russen die door Bellingcat jarenlang verdacht zijn gemaakt, bleek het OM niet als verdachten te beschouwen. Een aantal media heeft dit weliswaar gemeld, maar mondjesmaat, en zonder uit te halen naar de belangrijkste aanjager van de onterechte verdachtmakingen. Bellingcat geniet een onaantastbare positie in Nederland. Waarschijnlijk kiezen journalisten eieren voor hun geld. Wie Bellingcat bekritiseert, riskeert het verwijt te krijgen Poetin in de kaart te spelen of – erger nog – een Kremlintrol te zijn. Het is veiliger de lijn te volgen die door de autoriteiten is uitgezet. Dan worden je artikelen en reportages gegarandeerd geplaatst of uitgezonden. Aanvallen op journalistieke collega’s die uit de pas lopen levert bonuspunten op.
De auteur van dit artikelen heeft voor Bonanza Media in twaalf artikelen verslag gedaan van de MH17-rechtszaak. Bonanza Media is gestopt vanwege een tekort aan donaties.
Waardeerde u dit artikel? Om te kunnen blijven schrijven over de MH17-rechtszaak ben ik afhankelijk van donaties. De reguliere media mijden onderzoeksjournalistiek die conflicteert met het officiële MH17-narratief van SBU, Bellingcat, JIT, OM en de Nederlandse regering. ericvandebeek.nl/doneer
