Daklozen worden in het Frans ‘sans domicile fixe’ (SDF) genoemd: mensen zonder vaste verblijfplaats.Twee Franse politici, de gebroeders Alain Bocquet, volksvertegenwoordiger en burgemeester van Saint-Amand-les-Eaux, en Eric Bocquet, senator en burgemeester van Marquillies, gebruikten een woordspeling als titel voor hun boek over de belastingfraude: sans domicile fisc, zonder fiscale verblijfplaats. Dat slaat op de praktijk van multinationals en vermogenden om hun fortuinen in het buitenland (offshore) en bij voorkeur in belastingparadijzen onder te brengen. De auteurs beschrijven haarfijn hoe belastingen worden ontdoken, maar doen vooral een oproep om deze maatschappelijke kanker internationaal te bestrijden.
De Belgische regering moet dit jaar nog minstens 5 miljard euro ‘vinden’ om de begroting in evenwicht te krijgen. Dat ‘vinden’ wordt vanzelfsprekend opnieuw inleveren en besparen op de kap van de loon- en bijstandtrekkers. Op papier wordt wel naar het zoeken naar meer inkomsten door de bestrijding van de belastingfraude verwezen, maar in de praktijk komt daar weinig of niets van in huis. Toch ligt de belastingfraude in België ieder jaar tussen de 20 en 30 miljard euro. Met zo’n bedrag zou heel wat minder bespaard en ingeleverd moeten worden en zouden de belastingen niet omhoog moeten. De Europese Unie verliest jaarlijks zo maar eventjes 1.000 miljard euro door belastingfraude.
Die fraude op nationaal, Europees en wereldvlak aanpakken zou dus een absolute politieke prioriteit moeten zijn. ‘Zou’, want de regeringen voelen zich niet geroepen om daar werk van te maken. Sterker nog, ze organiseren zelf de fraude door voor multinationals en grote vermogens allerlei ontsnappingsroutes aan te leggen: ongerechtvaardigde belastingverminderingen, achterpoortjes in de wetgeving enz. Officieel heeft men het dan over ‘fiscale optimalisering’. Optimaliseren betekent iets zo goed mogelijk doen. Fiscale optimalisering zou dus moeten betekenen dat de belastinginning zo correct mogelijk gebeurt. In de praktijk betekent fiscale optimalisering dat multinationals en grote vermogens allerlei vluchtwegen worden aangeboden om belastingen te ontwijken en te ontduiken.
Belastingen worden doorgaans als een dwangmaatregel ervaren. Hieraan ontsnappen is voor velen dan ook niet meer dan normaal. In België heeft men het over ‘de nationale sport’. De auteurs wijzen er evenwel op dat wie zich in een democratische samenleving aan het betalen van belastingen onttrekt, de anderen besteelt. De Zwitserse econoom Jean Ziegler wijst er in zijn voorwoord op dat het financieel kapitalisme een ware klassenstrijd voert tegen alle volkeren ter wereld. Internationale bedrijven zijn voortdurend op zoek naar een optimalisering van de winst ten nadele van de landen waar ze die boeken. Grote vermogens vinden het normaal dat ze geen bijdrage moeten leveren tot de samenleving die hen nochtans tal van diensten biedt.
Belastingparadijzen
De voorbije jaren kwamen steeds meer belastingschandalen aan het licht: Panama Papers, Luxleaks, Swissleaks enz. Toch blijft de belastingvlucht massaal voortduren, met name richting belastingparadijzen. Daarbij moeten we niet alleen aan exotische bestemmingen denken, zoals de Bahamas, de Kaaimaneilanden, de Maagdeneilanden, maar ook aan landen als Zwitserland, Ierland, Luxemburg, de Londense City, Jersey, Guernsey, Wenen, de Amerikaanse staat Delaware en ook België dat buitenlandse bedrijven en grote fortuinen allerlei faciliteiten biedt (notionele intrestaftrek en afwezigheid van vermogensbelasting).
In de Europese Unie is de ene lidstaat het belastingparadijs van de andere. Een gekende techniek die hiertoe wordt gebruikt zijn de ‘tax rulings’. Dat zijn afspraken die multinationals met regeringen maken over belastingverminderingen. Dankzij die praktijk moesten sommige bedrijven in Luxemburg slechts 1, 2 of 3 procent belastingen betalen. Een bedrijf kwam er zelfs met een heffing van 0,0156 procent van af. De architect van die Luxemburgse tax rulings is de voormalige Luxemburgse minister van Financiën en eerste minister Jean-Claude Juncker. Het cynische van het verhaal is dat diezelfde Jean-Claude Juncker nu als voorzitter van de Europese Commissie die Luxemburgse tax rulings moet onderzoeken.
De Europese Unie heeft door de volledige vrijmaking van het kapitaalverkeer dit soort bedenkelijke praktijken volop in de hand gewerkt. Voor Alain en Eric Bocquet staat het vast dat de Brexit en in 2005 de verwerping van de Europese grondwet in Frankrijk en Nederland een afwijzing zijn van een Europese Unie die gebouwd werd onder de tirannie van de financiële wereld. Het ultraliberalisme van de EU leidde trouwens tot werkloosheid en armoede.
Londense City
De belastingparadijzen zijn niet zomaar een foutje in het kapitalistische systeem, ze zijn er de spil van. In dat systeem draait immers alles rond geld ten voordele van de aandeelhouders van de ‘rijke’ landen en ten nadele van de overheidsmiddelen van zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden. De ontwikkelingslanden verliezen alleen al door de belastingvlucht van de multinationals jaarlijks ten minste 125 miljard euro.
James S. Henry, voormalig econoom bij het consulentenbureau McKinsey, berekende voor de ngo ‘Tax Justice Network’ dat tussen de 21.000 en de 32.000 miljard dollar in de belastingparadijzen verscholen zit. De helft van dit fortuin zou eigendom zijn van 91.000 personen, dat is 0,001 procent van de wereldbevolking. De andere helft zou in handen zijn van 8,4 miljoen personen of 0,14 procent van de wereldbevolking. Daarnaast leven op onze planeet 633 miljoen werknemers onder de absolute armoedegrens (maximum 1,25 dollar per dag) en zijn er wereldwijd 201 miljoen werklozen. En om iets over het probleemland Griekenland te zeggen: rijke Grieken hebben ongeveer 200 miljard euro in Zwitserland ondergebracht, dat is evenveel als het jaarlijkse Griekse bruto binnenlands product of tweederde van de Griekse overheidsschuld.
Bedrijven weten hoe ze in de vijftig tot zestig belastingparadijzen in de wereld terechtkunnen. Ze richten er een fictief bedrijf op, meestal alleen maar een postbus, zonder enige economische activiteit, dikwijls zelfs zonder enig personeelslid. Tal van belastingparadijzen heffen geen belastingen op vermogens en op vennootschappen. Ook erfenisrechten bestaan niet voor niet-residenten. Nu het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie stapt en niet meer onderworpen zal zijn aan de fiscale regels van de EU, lijdt het weinig twijfel dat de Londense City een super fiscaal paradijs voor de bedrijven van het Europese vasteland zal worden.
Wie profiteert er zoal van die belastingparadijzen? Men mag ervan uitgaan dat zeven op de tien van de 0,001 rijkste mensen ter wereld met ieder een vermogen van meer dan 50 miljoen dollar een rekening in een belastingparadijs heeft. Volgens de ngo ‘CCFD-Terre solidaire’ telden de 50 Europese bedrijven met de grootste omzet in 2013 5.848 filialen in belastingparadijzen.
Banken promoten fraude
In die internationale kapitaalvlucht en belastingontduiking spelen de grote banken (UBS, HSBC, BNP Paribas enz.) een centrale rol. Ze zorgen er niet alleen voor dat hun eigen vermogens onder de belastingradar blijven, maar ook die van hun rijkste klanten. Ook de zogenaamde consulentenbureaus zijn op dit gebied zeer actief. De belangrijkste zijn de ‘Big Four’: Ernst & Young (EY), PricewaterhouseCoopers (PwC), KPMG en Deloitte Touche Tohmatsu. In Nederland verdienen ongeveer 10.000 advocaten hun brood door hun cliënten de weg naar de voordeligste belastinghaven te wijzen. De Londense trust ICD (een trust beheert grote vermogens) verspreidt zelfs een catalogus van de belastingparadijzen met telkens de vermelding van de voordelen van ieder paradijs.
Iedere dag wachten op de belastingparadijzen tussen 38.000 en 45.000 miljard dollar op een toewijzing of investering. Dat zijn bedragen die de hele wereldeconomie onderuit kunnen halen. Slechts 1,1 tot 1,6 procent van de geldstromen in de wereld houdt onmiddellijk verband met de productie van en de handel in goederen en diensten. De rest is pure speculatie. Het gros van de geldstromen heeft bijgevolg niets met de reële economie te maken en ondergraaft die zelfs. De zogenaamde bankencrisis of financiële crisis van 2008 was zonder meer het resultaat van misdadige speculatie.
Internationale mobilisering
Waarom doen de staten hier niets tegen? Omdat ze allemaal boter op het hoofd hebben. De auteurs pleiten daarom voor een internationale conferentie voor fiscale harmonisering en rechtvaardigheid, naar het voorbeeld van de internationale klimaatconferentie die in december 2015 in Parijs plaatsvond. Ze willen ook dat trusts en anonieme aandelen verdwijnen. Er zou een einde moeten komen aan het overlopen van hoge ambtenaren naar allerhande privé-instellingen en bedrijven. Denken we maar aan de overstap van de vorige voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso naar de zakenbank Goldman Sachs. Een derde van de leden van de tweede Commissie Barroso (onder wie de Belg Karel De Gucht) liep na afloop van hun mandaat naar de privé-sector.
Daarnaast moeten de zogenaamde klokkenluiders beter worden beschermd . Wie nu schandalen en misbruiken bij banken en overheden aan het licht brengt wordt voor het gerecht gesleept, niet wie verantwoordelijk is voor die wantoestanden. Van de afschaffing van het bankgeheim moet verder werk worden gemaakt. In ieder land moet er een observatorium komen om de lokalisering van de winsten van grote bedrijven in het oog te houden. Op internationaal vlak moet er onder de hoede van de Verenigde Naties een organisme worden opgericht om toe te zien op de fiscale rechtvaardigheid. Dat wordt allicht een opgave voor de door de auteurs gewenste wereldregering. De rulings tussen regeringen en bedrijven moeten openbaar worden gemaakt en in de Europese Unie moet er een gemeenschappelijke aanslagbasis voor het heffen van de vennootschapsbelasting komen. Bovendien dringt de herinvoering van de scheiding tussen zaken- en spaarbanken zich op. Banken moet verboden worden filialen in belastingparadijzen op te richten.
Echte verandering zal er volgens de auteurs maar komen als iedere burger wordt gemobiliseerd in de strijd voor meer rechtvaardigheid. En om iedereen van de noodzaak van die strijd te overtuigen citeren ze een onverdachte bron, de Belgische liberaal Louis Michel, voormalig minister van Buitenlandse Zaken en momenteel Europees parlementslid. In L’Echo van 22 juni 2016 zei Michel dat belastingontduiking geenszins liberaal is. Het is zijns inziens bedrog, onrecht en immoreel. De belastingontduiking draagt volgens Michel helemaal niet bij tot de werkgelegenheid, de concurrentiekracht of de kennistoename. Het gaat om de uitbuiting van de mens door de mens. En dat is des te dramatischer omdat het op een onzichtbare wijze gebeurt.
