Juan José Ibarretxe, de Baskische Lehendakari of Minister-President heeft eind september een plan voorgesteld dat een einde zou moeten maken aan het politieke geweld in zijn land en dat nieuwe verhoudingen met de Spaanse staat inhoudt. Het is de bedoeling dat de Basken zich binnen een jaar bij referendum zouden kunnen uitspreken over de voorstellen.
Die houden o.m. in dat Baskenland zou omgevormd worden tot een “Vrije Associatie” met Spanje, dat er een dubbele Baskische en Spaanse nationaliteit komt, dat justitie en andere bevoegdheden worden overgedragen, dat het Baskisch Parlement de bevoegdheid krijgt om referenda te organiseren over de volledige onafhankelijkheid, dat de Spaanse regering niet langer het recht zou hebben de Baskische autonomie op te schorten en dat Baskenland zelf zijn buitenlands beleid zou kunnen voeren, met inbegrip van een rechtstreekse vertegenwoordiging op Europees niveau.
De Minister-President als bode
En hoewel in de aanhef van de tekst heel Baskenland als een natie wordt omschreven heeft Ibarretxe zijn plan toch beperkt tot de drie Baskische provincies die vallen onder de bevoegdheid van het huidige autonomiestatuut. Er wordt enkel voorzien dat er akkoorden kunnen afgesloten worden met Navarra en Frans-Baskenland en dat er een gemeenschappelijke politieke ruimte en samenwerking kan gecreëerd worden met die andere Baskische provincies. Voor de Baskische regering komt het plan neer op het recht van de Basken om hun eigen toekomst te bepalen. De regeringswoordvoerder verduidelijkte dat zelfbestuur geen geschenk is van de Spaanse regering, maar een onvervreemdbaar recht is van het Baskische volk.
De goedkeuring van het plan op 25 oktober door de Baskische Regering werd door de woordvoerder “een historisch moment” genoemd. Ibarretxe bracht het document eigenhandig naar het Parlement waar het door voorzitter zelf werd ingeschreven als officieel regeringsontwerp. Na bespreking en goedkeuring door het Baskisch Parlement zou een periode van zes maand aanvangen voor onderhandelingen met de regering in Madrid. Vervolgens zou – met of zonder akkoord met Spanje – het referendum volgen waarin de Baskische bevolking zich zou kunnen uitspreken over het plan. Het is evenwel de vraag of het zo ver zal komen…
Furieuze Spaanse reacties
De Baskische regering argumenteert dat het plan het al meer dan 30 jaar aanslepend politieke conflict in Baskenland kan beëindigen Vice-premier Mariano Rajoy, de toekomstige opvolger van de conservatieve Spaanse premier Aznar, heeft Ibarretxe er evenwel van beschuldigd net het terrorisme te legitimiseren door er aan toe te geven en hij beschuldigde de Baskische Regering van “verraad” en “het nastreven van dezelfde objectieven als de terroristen van ETA”. Angel Acebes, de Spaanse Minister van Binnenlandse Zaken spreekt dan weer van pogingen om de Spaanse grondwet te herschrijven. Aznar zelf sloot meer autonomie voor de Baskische regio uit en waarschuwde ervoor dat hij niet zou toelaten dat een deel van Spanje zou afscheiden en een “illegaal regime” zou installeren.
Ibarretxe ontkent deze beschuldigingen en stelt dat zijn plan kadert binnen de bevoegdheden van het huidige autonomiestatuut, dat voorziet in de mogelijkheid om de uit 1979 daterende autonomie te wijzigen. Hij roept op tot een sereen debat en stelt duidelijk dat er geen dialoog of referendum kan zijn zolang ETA haar gewapende campagne niet heeft stopgezet. De PNV, de gematigde nationalistische partij van de Baskische Minister-president vindt trouwens dat ook de illegalisering van de radicale Baskische partij Batasuna moet ongedaan gemaakt worden, zodat alle betrokkenen aan het debat kunnen deelnemen. Wat Ibarretxe betreft is het vinden van een oplossing van het conflict in Baskenland dit werkjaar de eerste prioriteit. Hij hoopt dat ook andere partijen en het middenveld voorstellen zullen doen en hun plan op tafel zullen leggen.
Maar de aanvallen tegen het plan komen niet alleen uit de hoek van de rechtse regeringspartij Partido Popular. Ook de Spaanse socialisten zijn radicaal tegen. Naar aanleiding van het plan van Ibarretxe heeft de PSOE haar eigen voorstel op tafel gelegd: “Meer Statuut”. Daarin zegt de partij dat het huidige autonomiestatuut van Baskenland volstaat en dat het voldoende potentieel heeft om alles te realiseren wat nodig is. Volgens de socialisten is het bovendien de enige optie voor zelfbestuur en samenleving.
Juridische stappen
En ook de Madrileense pers laat zich niet onbetuigd. El Mundo stelde dat het plan het einde betekent van het Spanje zoals we het nu kennen en ze vergelijken het met de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaringen van Slovenië en Kroatië die eindigden in de desintegratie van Joegoslavië. Het rechtse ABC omschreef het plan als de uitvoering van de overeenkomsten die in 1998 met ETA werden gesloten, verwijzend naar de akkoorden van Lizarra-Garazi tussen meer dan 50 Baskische organisaties uit het middenveld, die leidden tot een 18 maanden durend bestand van ETA.
De Spaanse regering van Jose María Aznar heeft ondertussen de eerste juridische stappen ondernomen tegen het voorstel van Ibarratxe, dat ze ongrondwettelijk noemt. Ze heeft het Constitutioneel hof gevraagd de goedkeuring van het plan door de Baskische regering en de geplande debatten in het Baskisch Parlement te annuleren. Ze roept daarvoor een bepaling uit de grondwet in, die het de regering in Madrid mogelijk maakt beslissingen van de deelstaten te blokkeren. Jose Maria Michavila, de Spaanse Minister van Justitie verklaarde dat het debat dat zou plaatsvinden “de grenzen van de wettelijkheid zou overschrijden. Het beroep dat we aantekenen is het antwoord van de democratie op een compleet totalitair plan.”
Ondertussen groeit in Madrileense regeringskringen zelfs het idee om de strafwet aan te passen, zodat toekomstige pogingen om gelijkaardige voorstellen te lanceren wettelijk zouden kunnen afgestraft worden…
Niet ver genoeg?
Maar ook de Baskische independentisten hebben zo hun bedenkingen bij het plan. Ze vinden dat het nog te veel kadert in een Spaanse context. Arnaldo Otegi, woordvoerder van het verboden Batasuna verzekerde evenwel dat zijn partij “standvastig zal zijn in de strijd, zich aan haar principes zou houden, maar dat ze tevens uiterst flexibel zal zijn en zich open en constructief zal opstellen om een oplossing te vinden. Batasuna zal daartoe al haar middelen aanwenden. Het beste gedeelte van het plan zijn de stukken die Ibarretxe van ons heeft overgenomen”, laat Otegi zich ook ontvallen, en “alleszins, het debat dat nu gevoerd zal worden vragen wij al lang. Het is duidelijk dat het huidige autonomiestatuut aan diggelen ligt. Die autonomie was een val, het grootste obstakel naar echte zelfstandigheid.”
Ook de onafhankelijkheidbeweging ETA reageerde op de publicatie van het plan. In een interview met een Portugese krant verklaarde een woordvoeder van de gewapende organisatie dat het plan veel elementen bevat die een aanzet kunnen zijn tot een oplossing, maar dat het te weinig slagkracht heeft om te slagen en om de funderingen voor het Baskenland van morgen te leggen.
Politieke waarnemers vragen zich ondertussen al luidop af waarom de Baskische Minister-President zijn nek zo ver heeft uitgestoken voor een plan dat blijkbaar bitter weinig kans op slagen heeft. Xabier Arzallus, de voorzitter van de PNV, de partij van Ibarretxe klink nochtans zelfzeker: “Het water van Baskenland is gebroken. De geboorte is zeker. Niets kan het nu nog stoppen…”
(Uitpers, nr. 48, 5de jg., december 2003)
