De NAVO vierde in Straatsburg/Kehl haar 60ste verjaardag. Als we het straatspektakel buiten beschouwing laten, viel er weinig revolutionairs te beleven op een top die een slordige 100 miljoen dollar heeft gekost.
Als de afgelopen NAVO-top in Straatsburg/Kehl al enige historische betekenis zou kunnen hebben, dan is dat te danken aan de Franse terugkeer in de militaire structuren van het bondgenootschap. Daar kunnen we misschien ook nog het optreden met groot showgehalte van de Amerikaanse president Obama bijtellen, waarbij hij alvast Bush’ retoriek van de permanente oorlog heeft laten vallen. Voor het overige had deze groots aangekondigde top weinig revolutionairs te bieden. NAVO-secretaris-generaal Jaap de Hoop Scheffer durfde maanden voor de top nochtans nog dromen van een heus nieuw NAVO-Charter. Maar dat leek veel te hoog gegrepen: het werd een vage verklaring om te werken aan een nieuw strategisch concept. Het Turkse veto tegen de aanstelling van de huidige Deense premier Rasmussen als opvolger voor de Hoop Scheffer, heeft er alsnog voor gezorgd dat de media toch nog wat spektakel konden serveren. Dat was mede dankzij de Duitse Kanselier Merkel en de Franse president Sarkozy die absoluut wilden dat hun poulain op deze top groen licht zou krijgen, ook al was daar in de weken erna nog wel wat tijd voor. Met de steun van Obama lukte dat, ook al is niet duidelijk wat Turkije daarvoor allemaal in ruil is beloofd. In de pers lezen we dat er wel eens maatregelen kunnen volgen tegen het Koerdische TV-station Roj-TV dat vanuit Denemarken uitzendt. Het echte spektakel viel te rapen in de omgeving van het hermetisch afgesloten Straatsburg, waar de massaal opgetrommelde politie alles leek in het werk te stellen om de anti-NAVO-manifestaties in geweld te doen ontsporen.
Ontwapening?
Veel aandacht ging er ook naar de toespraak van President Obama op de EU-NAVO bijeenkomst in Praag daags na de NAVO-top. Daar kondigde hij een internationale top (in Washington) aan met een agenda die zou moeten leiden tot een sterke reductie van het aantal atoomwapens. Hij kreeg daarvoor uit heel wat hoeken lof toegezwaaid. Minder aandacht kreeg een passage uit de Verklaring over de Veiligheid van de Alliantie, een van de drie slotdocumenten van de NAVO-top met een veel minder fraaie boodschap: “Afschrikking, gebaseerd op een gepaste mix van nucleaire en conventionele capaciteiten, blijft de hoeksteen van onze algemene strategie”. Ook de plannen voor de installatie van een rakettenschild in Tsjechië (radars) en Polen (interceptoren) blijven vooralsnog ongewijzigd en dat, aldus Obama, zolang Iran een dreiging vormt. Niets lijkt er ook op te wijzen dat op korte termijn een einde wordt gemaakt aan de groeiende bewapening van de bondgenoten. Nu al zijn de NAVO-lidstaten goed voor driekwart van de militaire uitgaven in de wereld, die in 2007 op 1,2 miljard dollar zijn geraamd. De VS alleen al nemen de helft daarvan voor hun rekening en Obama voorziet een stijging van het defensiebudget met 8 procent in het nieuwe fiscale jaar 2010 (van 487, 7 miljard $ naar 527 miljard $, exclusief de oorlogskosten in Afghanistan en Irak). In de NAVO-slotverklaring staat de bewapening op verschillende plaatsten verhuld als ‘verbeteren van de capaciteiten’, ‘gedeelde verantwoordelijkheid voor de kosten’ of ‘voorzien in de financiële middelen noodzakelijk om de operationele en transformatiekosten’ te dragen.
Nieuw strategisch concept
De Verklaring over de Veiligheid van de Alliantie moet de algemene missie van de NAVO bevestigen vertrekkende van de oorspronkelijk collectieve defensieopdracht tot wat genoemd wordt het ‘uitdragen van de stabiliteit’ buiten de verdragszone. Maar tegelijk vormt deze verklaring het startsein voor een nieuw strategisch concept – het derde al sinds de val van de muur – waarin de rol van de Alliantie voor de 21e eeuw moet duidelijk worden. Dat proces maakt deel uit van de blijvende zoektocht, sinds de val van de muur, naar de ‘raison d’être’ van het bondgenootschap. De volgende top in Portugal moet dan dit nieuw strategisch concept baren om, aldus de slotverklaring, “te verzekeren dat de NAVO succesvol kan doordoen met het verdedigen van de vrede, democratie en veiligheid in de Euro-Atlantische regio en daarbuiten.” Op het ogenblik dat deze woorden de conferentiemuren verlieten, vielen 13 doden op een doelwit in Noord-Pakistan waarbij naast een belangrijke Talibanverbindingsman en enkele strijders, ook vrouwen en kinderen zijn gedood.[1] Een paar dagen eerder vielen er bij een andere aanval ook al 14 slachtoffers. De luchtaanvallen vormen niet alleen een inbreuk op de Pakistaanse soevereiniteit maar zijn een uiting van de verdere escalatie van de oorlog in Afghanistan.
Afghanistan en Pakistan
De NAVO toont zich daarover zichtbaar nerveus. In een aparte verklaring spreken de NAVO-leiders over ‘ernstige uitdagingen’ en de nood aan het ontwikkelen van een lange termijnrelatie tussen de NAVO en Pakistan.
De nieuwe NAVO-strategie die Obama al een week voor de NAVO-bijeenkomst had bekendgemaakt kreeg veel lof, maar dat werd niet gevolgd door overdreven enthousiasme in de militaire tegemoetkomingen. Terwijl de VS aankondigden 17.000 extramanschappen en 4.000 instructeurs te zullen sturen, blijft de bijdrage van de Europese NAVO-lidstaten beperkt tot 5.000 soldaten, van wie een goeie helft tijdelijk moet instaan om de goede afloop van de Afghaanse presidentsverkiezingen komende zomer te verzekeren.
De Alliantie verheft de operatie in Afghanistan al enkele jaren tot absolute topprioriteit. De NAVO-lidstaten beseffen maar al te goed dat de toekomst en de geloofwaardigheid van het hele bondgenootschap afhankelijk is van het welslagen in Afghanistan, de eerste grootschalige operatie buiten de Euro-Atlantische ruimte. En die toekomst wordt almaar duidelijker een mondiale toekomst: “De goeddraaiende transformatie van de NAVO zal de capaciteit van de Alliantie om bestaande en komende veiligheidsuitdagingen in de 21e eeuw versterken, met inbegrip van de maatregel om volledig voorbereide en ontplooibare troepen te voorzien die in staat zijn om het volledige gamma van militaire operaties en missies uit te voeren op en buiten haar grondgebied, in haar periferie en op een strategische afstand.” (punt 3 van de slotverklaring)
Mondiale NAVO
Vorig jaar, op 23 september 2008, sloten de secretarissen-generaal van de VN en de NAVO, Ban Ki Moon en Jaap de Hoop Scheffer, een akkoord voor uitgebreid overleg en operationele samenwerking. Daar ging, zoals men zou mogen verwachten, geen overleg binnen de VN-Veiligheidsraad aan vooraf. De NAVO-slotverklaring zegt nu dat dit een belangrijke stap vormt voor de verdere samenwerking tussen beide organisaties. De voormalige VN-topdiplomaat Hans-Christof von Sponeck denkt daar anders over en stelt in een opiniestuk in de Duitse Frankfurter Rundschau (6 april) dat dit de neutraliteit van het secretariaat van de VN in het gedrang brengt, wat bevestigd wordt met de boze Russische reactie op dit akkoord. Hij oppert de bedenking of een dergelijk akkoord wel verenigbaar is met artikel 2 uit het VN-Handvest dat stelt dat conflicten met vreedzame middelen moeten aangepakt worden. Een andere vraag is of een organisatie met beperkt lidmaatschap dat onder het mom van energieveiligheid streeft naar controle over de energievoorraden zich zomaar kan opwerpen als de militaire arm van de VN. Bovendien viel deze top samen met de 10 verjaardag van de NAVO-bombardementen op Servië en Kosovo, zonder mandaat van de Veiligheidsraad van de VN. De inleiding van de Verklaring over de Veiligheid van de Alliantie staat trouwens symbool voor hoe de NAVO haar relaties met de VN ziet. Daarin ‘bevestigen’ de NAVO-bondgenoten “de waarden, objectieven en verplichtingen van het Verdrag van Washington” en bevestigen ze ook hun gehechtheid aan “de doelstellingen en principes van het Handvest van de Verenigde Naties”. Van verplichtingen is hier geen sprake meer.
NAVO-Rusland
De oostwaartse uitbreiding van de NAVO heeft opnieuw een hoofdstukje gekregen met de toetreding van Albanië en Kroatië waardoor de Alliantie voortaan 28 leden telt. Het door voormalig president Bush zo gewilde lidmaatschap van Oekraïne en Georgië blijft vooralsnog in de koelkast met de herhaling van de boodschap dat beide ooit lid ‘zullen worden’. Dit dossier ligt te gevoelig in Moskou en Obama rekent op de Russische steun mbt Afghanistan en Iran, alsook in een aantal ontwapeningsdossiers. De NAVO-ministers voorzien nog in de lente van dit jaar een bijeenkomst van de NAVO-Rusland Raad en hopen zo een punt te zetten achter de verslechterde relaties als gevolg van het conflict in Georgië in de zomer van 2008. Maar dat lijkt een mislukking te worden omdat de Alliantie niet geneigd lijkt om echt rekening te houden met de Russische gevoeligheden. Zo zal de NAVO de samenwerking met Georgië en Oekraïne opdrijven en komt er een versterking van de NAVO-verbindingskantoren in Tbilisi en Kiev. Bovendien krijgt Rusland in de slotverklaring een harde veeg uit de pan omdat het zijn troepen niet uit Zuid-Ossetië en Abchazië terugtrekt en de onafhankelijkheid van beide opstandige Georgische regio’s heeft erkend. Dat de koude oorlog tussen de NAVO en Rusland nog lang niet ten einde is blijkt ook uit de Russische reactie op de NAVO-manoeuvres in Georgië die op 6 mei zijn gestart en tot 1 juni voortduren. Rusland bestempelde deze als ‘provocatief’. Nadat de NAVO ook nog eens twee Russische diplomaten de deur wees als reactie op een spionagezaak, was het hek helemaal van de dam en kondigde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergey Lavrov, aan dat Rusland zijn kat stuurt naar de NAVO-Rusland Raad.
Volgens diverse berichten zou de top maar liefst een slordige 100 miljoen dollar hebben gekost. Het gros ging naar ‘veiligheidsmaatregelen’. Ter vergelijking: minister van Buitenlandse Zaken De Gucht verklaarde op een conferentie over Afghanistan begin april in Den Haag dat de Belgische niet-militaire steun aan het land tegen 2010 moet worden opgetrokken naar 14 miljoen Euro. Daarmee kennen we de prioriteiten.
(Uitpers, nr. 110, 10de jg., juni 2009)
