Ilham Alijev, president van Azerbeidzjan, droomt er al lang van een einde te maken aan het bestaan van Nagorno-(Opper-)Karabach, de door Armeniërs bewoonde regio in zijn land. Het “anti-terreur” offensief dat dinsdag is ingezet, heeft als einddoel de ca 120.000 Armeniërs uit de regio te verdrijven. Met actieve steun van Turkije en Israël, terwijl Moskou door zijn aanval op Oekraïne machteloos – en nauwelijks geïnteresseerd – aan de zijlijn staat.
Nagorno-Karabach is net een eeuw geleden in de kersverse Unie van Socialistische Sovjetrepublieken toegewezen aan Azerbeidzjan. Tegen de wil van de bevolking – 95 % Armeniërs – in. Moskou deed daarmee een geste aan de Turkse volkeren met wie toen toenadering werd gezocht. Om die reden moesten ook 50.000 Armeniërs weg uit de strook Nachitsjevan, langs de grens met Turkije; die regio werd ook bij Azerbeidzjan gevoegd.
(Over Nagorno-Karabach zie: https://www.uitpers.be/het-abces-nagorno-karabach/)
Hulp van Turkije, Israël
Die geschiedenis werd tijdens de Sovjetperiode zoveel mogelijk uitgewist, maar daarmee verdwenen de spanningebn niet. Nog tijdens het Sovjetbestaan zijn ze in alle hevigheid losgebarsten, met pogroms in Bakoe gevolgd door een oorlog, een wapenbestand in 1994 en een nieuwe oorlog in 2020. Alijev kreeg toen zeer forse steun van Turkije dat onder meer drones, ander militair tuig, ‘experts’ én ook jihadistische huurlingen uit Syrië leverde.
Alijev kreeg ook de volle steun van bondgenoot Israël dat wapens, expertise en inlichtingen leverde. Azerbeidzjan ligt nu eenmaal aan de grens met Iran, dan nog aan Iraans Azerbeidzjan waar ook Azeri’s wonen. Een bijzonder strategische ligging dus.
Ook nu melden diverse bronnen dat Israël zeer actief bij het offensief is betrokken. Sinds 2018 is Azerbeidzjan volgens Sipri de tweede grootste klant van de Israëlische wapenindustrie. Azerbeidzjan is een van de grootste olieleveranciers van Israël. Parallel daarmee is er ook de groeiende toenadering tussen Israël en Turkije die in Azerbeidzjan dus heel nauw samenwerken.
Etnisch zuiveren
Bij het uiteenvallen van de USSR in 1991 bleef Nagorno-Karabach formeel deel uitmaken van Azerbeidzjan, nog steeds tegen de wil van de bevolking in. Maar die lokale bevolking richtte de republiek Artsach (Armeense naam voor de regio) op, met als doel aansluiting bij Armenië. Het Comité Artsbach speelde twee decennia lang een sleutelrol in de Armeense politiek. Zij waren de helden die zich niet alleen hadden losgemaakt van Azerbeidzjan, maar ook hadden geholpen om daarbuiten grote delen van Azerbeidzjan te bezetten. In Bakoe werd de herovering van die gebieden uiteraard een heilige zaak. Alijev heeft de opbrengsten van zijn grote energierijkdommen gebruikt om zijn strijdkrachten op die herovering voor te bereiden.
Maar hij wil meer dan alleen die gebieden. Het bestaan van de republiek Artsach, het zelfstandige Nagorno-Karabach, blijft een eeuwige doorn in het oog van Bakoe. Dit is voor Azerbeidzjan een vorm van separatisme, een schending van zijn soevereiniteit. Van autonomie voor de regio, zoals in de Sovjettijd, kan geen sprake zijn. Dé oplossing is herovering én etnische zuivering, een operatie die nu blijkbaar is ingezet. Azerbeidzjan voorziet “corridors” voor vluchtende burgers.
Moskou kijkt
Na de vorige oorlog was in november 2020 overeengekomen dat Russische militairen zouden toezien op vrije doorgang door een corridor tussen Armenië en Nagorno-Karabach. Azerbeidzjan heeft dat deze zomer maandenlang verhinderd, tot vorige week wagens met voedsel en geneesmiddelen toch konden passeren. Heel even dus. De Russische militairen hebben er het kijken naar, ze blinken vooral uit door afwezigheid. Moskou heeft in Oekraïne andere katten te geselen.
Armenië was tot voor kort goed bevriend met Rusland. Alhoewel, bevriend is een sterk woord, uit zelfbehoud tegen vijandige buren – geprangd tussen Turkije en Azerbeidzjan – hoopt het traditioneel op Russische bescherming te kunnen rekenen. Maar die laat dus erg te wensen over. Moskou rept nu wel dat de vijandelijkheden moeten stoppen, maar waarom zou Bakoe daar naar luisteren.
Bakoe weet immers dat Moskou ook gesteld is op vriendschap, of dan toch goede nabuurschap, met Azerbeidzjan. De relaties tussen Moskou en Bakoe zijn complex, van vóór, tijdens en na de Sovjetperiode. Een eeuw geleden is Azerbeidzjan territoriaal verwend geweest.
Na het uiteenspatten van de Sovjet-Unie werd de republiek vanaf 1993 geleid door Geidar Alijev, Ilhams vader. Die man was in de Sovjetperiode chef van de KGB en van de Communistische Partij van Azerbeidzjan en nadien vice-premier van de Sovjet-Unie. Iemand uit de hogere Sovjet machtsorganen. Vandaar dat Moskou dacht op hem te kunnen rekenen.
Tot hij in september 1994 zijn autonomie tegenover Moskou bevestigde door een groot olie-akkoord met een westers consortium. Dat voorzag in transport van olie via Georgië naar Turkije, in plaats van naar de Russische haven Novorossiisk. Dat overtuigde toenmalig Russisch president Boris Jeltsin van het strategisch belang van het opstandige Tsjetsjenië waar hij prompt zijn leger op afstuurde.
De clan Alijev voert een zeer autoritair bewind, de oppositie krijgt niet meer ruimte dan in Rusland, nepotisme en corruptie mogen niet aan de kaak worden gesteld. Toch is het met Alijev dat Ursula Von der Leyen en Voorzitter Charles Michel van de EU zeer fier een akkoord voor gasleveringen sloten…. De Armeniërs moeten niet al te fel op de EU rekenen.
Genocide
Nu Rusland met zijn agressie in Oekraïne meer dan de handen vol heeft, maakt Alijev daar handig gebruik van. Moskou wil bovendien in geen geval de Turkse president Recip Erdogan voor het hoofd stoten, terwijl Armenië in Russische ogen een zeer ondankbare partner is.
Zo beloofde Armenië begin deze maand humanitaire hulp aan Oekraïne, terwijl Anna Hakobjan, de vrouw van de Armeense premier Nikol Pasjinjan, een officieel bezoek aan Oekraïne bracht. De Armeense ambassadeur in Moskou werd op het matje geroepen. Dat zal Moskou er deze dagen niet toe aansporen Armenië extra in bescherming te nemen.
De Armeniërs leven met de herinnering aan de genocide van 1915. Voor hen zijn de gebeurtenissen vandaag daar een uitloper van.
