Het ene weekend Aleppo binnengewandeld, het weekend daarop Damascus ingenomen. Het regime van de familie Assad is na een halve eeuw in één week tijd opgedoekt. Bijna zonder slag of stoot. Er komen geen wraakacties, we zullen iedereen beschermen, aldus Abu Mohammad al-Jolani, de emir van Hayat Tahrir al-Sam (HTS), de beweging die het regime de genadestoot heeft gegeven.
Jolani was ooit de leider van Front Al Nosra, de Syrische tak van Al Qaida – die werd in 2016 officieel doorgezaagd. Maar ook bij Al Qaida gaf hij prioriteit aan de strijd in Syrië boven de mondiale jihad.
Vermolmd
Dat de geheime diensten van het regime en van zijn bondgenoten geen onraad roken, dat het leger op de vlucht sloeg en zijn materiaal achterliet, zegt veel over de door en door vermolmde staat van dat regime. Het was blijkbaar geen complete verrassing voor die bondgenoten, althans niet voor de Russen die nu zeggen in welke belabberde staat het regime was – niet meer te redden blijkbaar.
Voor wie zouden de vluchtende militairen trouwens hun leven wagen? Voor een roversbende die zich al twee generaties tegoed doet aan de vruchten van het land. Met een niets ontziende wreedheid.
De rebellen zijn vooral hartelijk verwelkomd in Hama waar de herinnering aan 1982 nog heel levendig is. In dat jaar was er een opstand van de Moslim Broeders. Hafez al-Assad, vader van Bachar, heeft toen de stad belegerd en bestormd – daarbij vielen tussen 15.000 en 20.000 doden. Het was ook in Hama dat in 2011 zo massaal tegen Assad werd betoogd. Met alweer een zware repressie als antwoord.
Vriend en vijand
Assad kon zich sinds 2015 vooral handhaven dankzij de massale steun van buitenuit. Iran dat teerde op de sjiïtische verwantschap met de alawieten en hem van veel logistieke steun verzekerde. Rusland dat hetzelfde deed, aan de kust twee militaire basissen uitbouwde en meer dan een handje toestak in de herovering van oostelijk Aleppo. De Hezbollah voor wie Syrië levensbelangrijk is als corridor tussen Iran en Libanon. Het diplomatieke isolement werd dankzij Arabische ‘vrienden’ als Egypte en de Emiraten doorbroken, Syrië kwam weer in de Arabische Liga.
Turkije zat wel in de weg. Maar voor de Turkse nationalisten zijn de Koerden de grote prioriteit, hun autonome gebied Rojava is een zware doorn in het oog van Erdogan. Turkije verjaagde de Koerden uit de grensregio Afrin, bezet samen met door Turkije opgerichte milities een lange strook langs de noordelijke grens en wil die uitbreiden.
Turkije is internationaal de grote winnaar van Assads val. Moskou heeft nog zo geprobeerd Assad en Erdogan tot een akkoord te brengen. Vooral Assad lag dwars, zijn eigen zwakheid niet beseffend. Turkije kan zich nu weer concentreren op zijn prioriteiten. Waaronder meer dan drie miljoen Syrische vluchtelingen terugsturen, de Koerden verder terugdringen, zich in het Midden Oosten affirmeren als een hoofdrolspeler
Onstabiel
Voor Assad was de regio Idlib jarenlang een prioriteit. Daar hadden de islamistische milities zich onder Turkse protectie gegroepeerd. HTS veroverde er de leiding van en slaagde erin – met de hulp van wie? – een militaire macht op te bouwen die maar het goede moment moest afwachten. Dat zowel Iran als de Hezbollah als Rusland nu andere katten te geselen hebben, kwam heel goed uit. Het regime moest slechts een klein duwtje krijgen. De ‘rebellen’ zullen wel zelf verrast zijn over het gemak waarmee hun operatie slaagde.
Nu wordt er op veel plaatsen gefeest. Ook in Raqqa, het vroegere bolwerk van Daesh (IS) waar de door Koerden geleide SDF de baas zijn. Wat komt er na het korte feest? Welke regime komt er nu in de plaats? Welke afspraken zal het maken met Turkije, met Rusland, met de VS die militairen in Syrië hebben, met de Koerden? Welke rechte krijgen de minderheden zoals de alawieten, de christenen, de atheïsten…
En welke rechten voor de Syrische vrouwen? Komen die in een Hamas- of Iraanse situatie terecht? Op de vele tv-beelden met feestvierders was niet één vrouw te bespeuren.
Jolani spreekt zeer geruststellende taal, maar in Idlib was de behandeling van minderheden daarmee in tegenspraak. HTS en bondgenoten zullen echter noodgedwongen een beroep moeten doen op het aanwezige personeel van overheidsdiensten om alles minimaal draaiende te houden. Dat kan geen probleem zijn, loyauteit is snel inwisselbaar.
Toch is er twijfel of dat volstaat om een stabiel regime in de plaats van Assad te brengen. HTS heeft concurrenten, waaronder Daesh (IS) dat actief blijft in het oosten van het land en net als HTS veel ‘slapende cellen’ heeft. Blijven de Koerden in staat om de kampen met duizenden IS-militieleden te blijven bewaken? Slaagt HTS erin de kustregio met zijn alawieten onder controle te brengen? Syrië is met de intrede van de islamisten in Damascus verre van gestabiliseerd. Dit is niet het einde van de geschiedenis.
