FM: Verkozenen van uiterst rechts zijn al lang geen uitzondering meer. Toch blijft het voor veel buitenstaanders moeilijk te begrijpen dat iemand als Javier Milei kon verkozen worden als President van Argentinië. Hoe verklaar je dit?
AB: De enige verklaring is de enorme frustratie bij het volk. Er was eerste de regering van Macri, rechts, daarna van Alberto Fernandez, centrum links.
Alberto Fernandez moest afrekenen met de vele contradicties binnen zijn blok, geleid door Cristina Fernandez de Kirchner, een alliantie maar niettemin met veel tegenstellingen. Daar kwam de pandemie en daarna een uitzonderlijk zware droogteperiode bovenop.
De klemtoon in die laatste regering lag op een strijd tegen de inflatie. En ja, de situatie was licht verbeterd, de economie trok weer aan, er werden banen gecreëerd, maar het was niet voldoende.
Fernandez luisterde niet naar de adviezen van Cristina en het grote breekpunt werd de al dan niet heronderhandeling van de buitenlandse schuldenlast.
Fernandez kreeg de situatie niet onder controle.
Toen kwamen de verkiezingen, met een verdeelde rechterzijde. Aan de ene kant Macri, aan de andere kant Milei. In de eerste ronde deed Milei het niet zo goed, maar hij haalde meer stemmen dan de kandidaat van Macri, Patricia Bullrich.
Iedereen die tegen de zittende regering was, bekende zich plots tot Milei. Hij haalde het met 55 % van de stemmen, tegen de kandidaat van centrum links, Sergio Massa. Die stond voor continuïteit, wat niemand wilde. Zo komt dit mentaal onevenwichtig personage – hoewel hij helemaal niet stom is – toch aan de macht.
Milei is een bijzonder goed redenaar die weet hoe hij zijn publiek moet bespelen. Hij had een verhaal over de mafia van de macht, over de ‘kaste’ en de corruptie die hij de kop zou indrukken. Vandaar zijn erg sprekende optredens met de kettingzaag waarmee hij de Staat zou aanpakken.
FM: Had Cristina dan geen invloed meer in de regering van Alberto Fernandez? Of vergissen we ons in haar?
AB: Cristina had zeker invloed, maar het pakt met Fernandez werd verbroken. Het was een gedeelde verantwoordelijkheid, hoewel Fernandez toch de grootste rol speelde.
Bovendien heeft Cristina het vooral over het zogenaamd ‘menselijk gezicht van het kapitalisme’, over de mogelijke lotsverbetering voor de mensen. Op het eind van haar mandaat waren er echter ook al 30 % armen, dus dat humane kapitalisme heeft in Argentinië duidelijk niet gewerkt. Toch is voor haar het kapitalisme het enig mogelijke productieve systeem, wat heeft meegebracht dat ze eindigde in een conservatief beleid. Zij denkt echter dat we ons geen illusies moeten maken over enig alternatief systeem.
Achter Milei staan dan weer de grote economische concerns, plus uiteraard de V.S. ambassade. Milei is werkelijk een paljas, maar dat deert hen niet. Hij is niet dom en weet wat hij doet. En de mensen geloven hem.
FM: Milei is ondertussen al bijna een jaar aan de macht. De situatie in Argentinië verbetert niet, en toch blijkt hij populair te blijven?
AB: Inderdaad, in het hele land en in sommige provincies zelfs populairder dan een jaar geleden.
De verklaring moet je zoeken, bij een zekere berusting bij de mensen, ook door de grote rol van de evangelische kerken.
De mensen voelen zich bedrogen, door de politiek én door de mafieuze vakbonden. Ze zijn vandaag liever ‘vrij’, willen niet langer voor een ‘baas’ werken, ook al hebben ze dan geen verzekering of geen dertiende maand. Dat is de invloed van het neoliberalisme en het daarmee gepaard gaande hyperindividualisme. Jonge mannen willen geen steun meer, ze zorgen wel voor zichzelf. En de kerken zeggen hen dat ze moeten rekenen op de steun van God, en dat ze die krijgen als ze zelf erg hun best doen. In sommige provincies, zoals Mendoza, haalt Milei vandaag 56, 57, 58 %!
FM: Maar de situatie verbetert toch niet?
AB: Neen, helemaal niet. Maar dit was een culturele overwinning van rechts. De mensen zien geen alternatief meer. Ze hebben wel hoop dat het ooit beter wordt, ze rekenen op God!
Wat we ook moeten beseffen is dat de band tussen superuitbuiting en sociaal protest verbroken is. De situatie is helemaal niet zoals het dogmatisch marxisme het voorschrijft. Het sociaal protest komt veel later, het is geen onmiddellijke reactie.
Er wordt vandaag gezegd dat de mensen in 2001, met de grote crisis, wel degelijk op straat kwamen. Ja, maar vergeet niet dat dat 12 jaar was nadat Carlos Menem aan de macht kwam en een neoliberaal beleid begon! Het was ook zeven jaar na het begin van de recessie als gevolg van de Mexicaanse tequila crisis.
Vergeet ook niet dat er nadien allerhande sociale programma’s zijn ingevoerd door Cristina, met onder meer sociale pensioenen.
Er zijn aan de linkerzijde ook veel te veel interne conflicten, Cristina tegen Kicillof, Kicillof tegen Máximo Kirchner, enzovoort enzoverder.
De vraag naar een mogelijk alternatief is dan ook zeer relevant.
FM: Milei is uiterst rechts en is op alle internationale vergaderingen van uiterst rechts. Hoe schat je zijn plaats daar in?
AB: Je kan de praktijken van Milei rustig vergelijken met wat er gebeurde onder Franco in Spanje. Milei koopt mensen, hij laat zijn wetten en decreten goedkeuren in het Parlement door het om te kopen.
Milei houdt nergens rekening mee, hij schendt de grondwet voortdurend, maar de rechters kijken de andere kant uit. De parlementaire democratie werkt gewoon niet, de parlementsleden doen wat Milei hen zegt te doen.
Hij kan bovendien rekenen op een gewillige pers. Die zegt dat wat hij doet pijnlijk kan zijn, maar het moet nu eenmaal. Hij doet wat nodig is. (Noot fm: dat doet ook de Europese pers, zie de artikelen afgelopen week in The Economist én in De Standaard)
En ja, zo versterkt hij de rechterzijde. Hij is een bijzonder goed acteur. Hij voert ook een brutale campagne, een echte kruistocht, tegen het hele plan voor 2030.
Hij is een heel bijzonder man. Hij zegt dingen die anderen niet durven zeggen en zo maakt hij zichzelf zeer aantrekkelijk. Zijn discours heeft een hoog moreel gehalte, hij wil de mensheid redden, hij beledigt de hele linkerzijde.
Hij staat ook onvoorwaardelijk achter Israël, zijn eerste buitenlandse reis was trouwens naar dat land. Hij is lid van een joodse sekte.
FM: En de linkerzijde staat er bij en kijkt er naar?
AB: De linkerzijde doet ook domme dingen. Zoals de hele discussie rond gender. Het is één ding om de rechten van vrouwen te verdedigen, het is iets geheel anders om te stellen dat je zelf over je gender kan beslissen. Er zijn heel wat progressieve mensen die daarop afhaken, omdat dit gewoon absurd is.
Een mars tegen de regering laten leiden door de eerste rijen toe te vertrouwen aan trans-mensen, met alle respect, maar daar win je geen publiek mee.
Ik besef dat dit een heel complexe agenda is, maar we zitten ook in een culturele oorlog en je moet de mensen niet overschatten in wat ze zonder meer kunnen accepteren. Rechten van seksuele minderheden moeten gerespecteerd worden, maar je moet goed opletten hoe je dat doet.
De linkerzijde heeft uitstekende ideeën, maar is niet goed in de manier waarop ze die verdedigt en verspreidt. Rechts is daar veel beter in. Ze zijn ook veel beter in het gebruik van sociale media.
Milei liegt en liegt, maar de mensen geloven hem. Net zoals Trump. Als de rechterzijde vertelt dat jij en ik na deze conferentie samen een week-end naar Cancún zijn geweest, dan geloven de mensen dat. Zo makkelijk is het.
FM: We staan nog voor een zware opdracht.
AB: Dat is zeer zeker zo.
(Atilio Boron is hoogleraard Politieke Wetenschappen, Universidad Nacional de Avellaneda)
