De kopstukken van de politieke partijen maken zich klaar voor de strijd om Antwerpen. Ook de actiegroepen stRaten-generaal en Ademloos verschijnen, goed gedocumenteerd zoals altijd, aan de aftrap. Zij werpen het aartsmoeilijke mobiliteitsdossier voor de voeten van de politici. Een maand lang gaan zij de districten af om de Antwerpenaar te informeren. Op 24 april openden zij hun ‘campagne’ in het Felixpakhuis. Walter Lotens was ter plaatse.
Voor een zeer aandachtig publiek gaven Ademloos en stRaten-generaal hun zoveelste voorzet in het Antwerpse mobiliteitsdossier. De plaats van het gebeuren, het Felixpakhuis, is intussen een symbolische plek geworden in de verbeten strijd die de twee actiegroepen nu al jaren voeren tegen arrogante politici en machtige betonbaronnen. In dit prachtige gebouw pakte enkele jaren geleden de BAM uit met een futuristische maquette van een Lange Wapper die de Antwerpse skyline zou gaan beheersen. De actiegroepen wisten een volksraadpleging af te dwingen waarvan de uitslag in dit eigenste pakhuis werd meegedeeld. De Antwerpenaar verwees het BAM-tracé naar de prullenmand. Gevolg? Exit BAM, maar … een hardhorige Vlaamse regering behield het tracé: de ring blijft een open riool door de Scheldestad. Met 300.000 voertuigen per dag is de Antwerpse ring een van de drukste snelwegdelen van Europa. Met een aandeel van 24 procent vrachtwagens per dag is de ring ook een heuse ‘camionbaan’ dwars door de stad.
Dat niet zo fraaie verhaal kwam al uitvoerig aan bod in vorige nummers van Uitpers (zie nrs 100, 106, 109, 120, 121, 128, 130, 131, 133, 136, 138). Nu de lijstaanvoerders voor de gemeenteraadsverkiezingen gekend zijn willen de actiegroepen, samen met vele Antwerpenaren, weten hoe de kandidaten voor het ‘schoon verdiep’ willen omspringen met stadsontwikkeling, gezondheid, mobiliteit en milieu. Manu Claeys: ‘Deze thema’s worden de grote verschilmakers bij het zich inhoudelijk positioneren van de partijen.’
Trager is gezonder
Professor dokter Dirk Avonts beet de spits af met een indrukwekkend, maar somber verhaal over de lucht- en lawaaiverontreiniging en de afname van de groene ruimte voor de gezondheid van de Antwerpenaar, die in vergelijking met het Vlaamse gemiddelde veel meer in gevaar is. Als medicus hield hij een pleidooi voor hic et nunc maatregelen die niets kosten maar veel effect hebben op de volksgezondheid. ‘Bij 70 km in plaats van 100 km rijdt een automobilist drie minuten langer over de ring, maar dat kan de nachtrust van honderdduizenden Antwerpenaren verbeteren. Waarop wachten de beleidvoerders dus?’ Dat was slechts één van de provocerende vragen van de gedreven medische wetenschapper die mee op actietournee gaat.
In het Felixpakhuis werd de aftrap gegeven voor een informatieronde in de Antwerpse districten die tot einde mei zal duren (zie lijst onderaan). Wim van Hees van Ademloos merkte op: ‘Dit is al de vijftiende bijeenkomst die wij in 2012 organiseren en we hebben er nog zes in mei gepland. En wat doet de overheid om haar burgers te informeren?’ De bijeenkomsten kwamen er op verzoek van lokale verenigingen. Uitgerekend (en sociografisch wellicht niet toevallig) te midden van de meest achtergestelde stadswijken van het hele Vlaamse Gewest wil de Vlaamse regering de grootste open verkeersturbine van Vlaanderen bouwen. Veel van die wijken zijn in het hele Gewest bekend als typevoorbeelden van stedelijke miserie: Kronenburg, Ten Eekhovelei, Confortawijk, Deurne-dorp, Oud-Borgerhout, Stuyvenberg, den Dam, Luchtbal, Merksem-Dokske. Focus van de campagne is de situatie in de vier stadsdelen rond het Sportpaleis: hoe die zal zijn na aanleg van de Oosterweelverbinding (19 rijvakken in openlucht) en hoe die kan zijn bij aanleg van het Meccanotracé (8 rijvakken ondergronds).
De actiegroepen houden het niet alleen bij publiekspresentaties. Van Hees: ‘In de diverse stadsdelen worden flyers uitgedeeld. Er wordt een poster verspreid met daarop de zogenaamde paperclip uit het Masterplan van de Vlaamse regering. Boven de afbeelding van die megaverkeerswisselaar staat ‘19 rijvakken in de stad: pure waanzin!’ Onder de afbeelding staat ‘Overkap die ring nu, stem Meccano’.
Na dokter Avonts kwam Manu Claeys van stRaten-generaal aan het woord. Op de hem eigen rustige en gestructureerde manier maakte hij een vergelijking tussen de Oosterweelverbinding waarvoor de Vlaamse overheid gekozen heeft en het zogenaamde meccanotracé waarvan de mensen van stRaten-generaal de ontwerpers zijn. Waar dokter Avonts eindigde – korte-termijnvoorstellen voor de volksgezondheid – kijkt Claeys verder in de toekomst vanuit de vraagstelling ‘Hoe kan het groeiende Antwerpen – in 2025 verwacht men 100.000 bewoners meer! – op een optimale manier aan stadsontwikkeling doen?’
Manu Claeys verwijst naar uitspraken van de Antwerpse burgemeester Patrick Janssens die het overkappen van (delen) van de ring ineens zeer genegen blijkt te zijn. Claeys: ‘Voor het overkappen van de ring ziet de burgemeester drie te nemen hordes: technisch, financieel en reglementair. Dat zijn inderdaad de belangrijkste factoren. Wat hij niet vermeldt is dat bij elk van die factoren een keuze voor het BAM-tracé of het meccanotracé telkens het cruciale verschil uitmaakt. Wie vasthoudt aan het BAM-tracé, maakt meteen ook een ambitieuze overkapping van de ring onmogelijk. In datzelfde interview zei burgemeester Janssens: ‘Het was een historische fout om van de afgebroken Brialmontvesting destijds geen groot park te maken.’ Door de huidige ring te vervolmaken met het BAM-tracé dreigt hij nu echter zelf de volgende historische fout te maken, ook financieel. De stad Antwerpen moet 177 miljoen euro bijdragen aan de financiering van de Oosterweelverbinding. De Antwerpse haven draagt nog eens eenzelfde bedrag bij. Met dat geld kun je al bijna drie kilometer ring overkappen. Wees slim en vooruitziend, zouden we zeggen. Een euro kun je maar één keer investeren. Reserveer die bedragen alvast voor de overkapping in plaats van voor de volgende historische fout. En besef dat het overkappen van de ring ook leidt tot meerwaarden op en rond de zone van de huidige ring. Concreet stellen we voor dat na overkapping van de ring 20 procent van het gewonnen gebied (146 hectaren) ontwikkeld wordt als stadsuitbreidingsgebied. De meerwaarde op 33 hectaren bouwgrond kun je meteen weer investeren in de financiering van de overkapping. Dat is wat men in Hamburg doet bij het overkappen van de A7 in volle stadscentrum.’
De actiegroepen zijn intussen tunnelspecialisten geworden, getuige hiervan het recente druk bijgewoonde tweede tunnelcongres in Antwerpen, waar experten de nieuwe ontwikkelingen en de toepassingen ervan in het buitenland kwamen toelichten. Manu Claeys stelde tijdens zijn presentatie andermaal Madrid als voorbeeld, waar hij tijdens de afgelopen paasvakantie met zijn familie naartoe trok om de tunnel onder calle 30 te bekijken.
De stelling van de actiegroepen is duidelijk: geen overkapping zonder meccano. Zij stellen het debat hierdoor op scherp. In zijn powerpointpresentatie illustreerde Claeys nogmaals – voor de hoeveelste keer? – de meerwaarde van het meccanotracé. ‘Het meccanotracé zal doorgaand verkeer rond de stad voeren, waardoor de noodzakelijke overkapping van de ring tussen Merksem, Deurne, Antwerpen (Stuyvenberg, de Dam) en Borgerhout technisch en juridisch binnen handbereik komt.
De Oosterweelverbinding daarentegen blijft doorgaand verkeer naar die stadsdelen trekken, wat een zware bovengrondse koppeling tussen het BAM-tracé en de huidige ring noodzaakt: de zogenaamde paperclip – symbool van bestuurlijke blindheid voor de noden van
een groeiende, 21ste-eeuwse stad. De geplande paperclip aan het Sportpaleis is in werkelijkheid een open riool van 19 rijvakken pal tussen en vlakbij de meest achtergestelde, dichtstbevolkte, meest gekleurde en demografisch jongste wijken van Antwerpen. Waarom krijgt het Eilandje een tunnel en de achtergestelde buurten een open riool? Dit is een bestuurlijke schande.’
Kandidaat-burgemeesters zullen onvermijdelijk geconfronteerd worden met deze problematiek en daarom zullen zij hen binnenkort volgende drie vragen voorleggen:
– Kent u de cijfers van de dienst Stadsobservatie over de impact van de bevolkingsgroei op de diverse Antwerpse stadsdelen?
– Erkent u bijgevolg dat vooral de dichtbevolkte stadsdelen vlakbij de drukste delen van de Antwerpse ring die groei opvangen? Bijvoorbeeld Borgerhout met reeds een bevolkingsdichtheid van 10.000 mensen/km² (vgl. bv. met Leuven: 700 mensen/km²) of Deurne-Noord en Stuyvenberg.
– Beseft u in welke mate en op welke manieren de geplande Oosterweelverbinding ter hoogte van het Sportpaleis een hypotheek zal vormen voor de leefkwaliteit in uitgerekend die reeds achtergestelde Antwerpse stadsdelen? Of nog: waarom krijgt het Eilandje een tunnel en de achtergestelde buurten een open riool?
Glocaal actievoeren
Het ziet ernaar uit dat dit de nieuwe sociale strijd wordt in een groeiend Antwerpen. En strijd moet er geleverd worden. Dat weten de actiegroepen al jaren. Manu Claeys en Wim Van Hees verwezen herhaaldelijk naar de obstructiepogingen van de Vlaamse regering die het meccanotracé niet op haar merites liet onderzoeken (en daarover trouwens leugenachtige uitspraken deed), maar ook naar de regelrechte sabotage van de overheid. Uitgerekend op de plek waar een tangent van het meccanotracé moet komen werd er, ondanks de juridische reacties van de actiegroepen, begonnen met de bouw van een gevangenis. Betonneren van het dossier heet zoiets. Wim Van Hees: ‘Door al die obstructiepogingen hebben wij ingezien dat het geen zin heeft om constructief mee te werken met een overheid die er alles aan doet om ons te negeren. Daarom zijn wij verplicht het spel hard te spelen. Wij zullen niet aarzelen om procedurefouten aan het licht te brengen en, indien nodig, aanhangig te maken voor de Europese commissie.’ De stappen die Ademloos en stRaten-generaal zet zijn mooie voorbeelden van doortastend glocaal actievoeren: zij trekken enerzijds de problematiek open naar de globale context van Europa en anderzijds proberen zij door hun sensibiliseringscampagne de Antwerpenaar voor te bereiden op het belang van de gemeenteraadsverkiezingen.
‘Op het eerste gezicht lijkt het erop dat we op de verkeerde pianist schieten,’ verduidelijkt Manu Claeys. ‘In deze is immers niet de gemeentelijke maar de gewestelijke overheid bevoegd. Toch richten wij ons zeer bewust naar de kandidaat-burgemeesters omdat zij allen een zeer stevige link hebben met de Vlaamse en/of federale regering. Patrick Janssens en Filip De Winter zijn Vlaamse parlementslid, Annemie Turtelboom is minister van Justitie, Meyrem Almaci was tot voor kort federaal volksvertegenwoordiger en met de politieke toekomst van Bart de Wever kan het nog alle richtingen uit. De keuze van de Antwerpenaar op 14 oktober zal dus niet zonder gevolgen blijven op de hogere bestuursniveaus in dit land.’
Nil volentibus arduum
Het Antwerpse mobiliteitsdossier kent al een lange en bewogen voorgeschiedenis en is een goed voorbeeld van de onhandige manier waarop in deze contreien met megaprojecten wordt omgesprongen. De politieke kaste laat haar machtslogica primeren op het gezonde boerenverstand van de Antwerpenaar en de actiegroepen die een emanatie zijn van de kritische burger. Met uitdrukkingsvormen van een participatieve democratie kan men hier nog steeds niet overweg, getuige onder meer de uitspraak van minister-president Kris Peeters die vindt dat ‘twee man en een paardenkop’ (Ademloos en stRaten-generaal) geen politieke beslissingen zouden mogen blokkeren. Deze denigrerende uitspraak bewijst alleen maar dat de man niet beseft wat er aan de basis in Antwerpen leeft. Het is trouwens een fameuze kaakslag aan al die sinjoren (meer dan een man en een paardenkop) die hebben deelgenomen aan het referendum en die tegen het BAM-traject hebben gestemd, maar die achteraf door een politieke beslissing van zijn regering met een kluitje in het riet werden gestuurd. Denigrerend is die uitspraak natuurlijk ook voor de actiegroepen en alle vrijwilligers die al jaren hun beste krachten wijden om van het huidige en toekomstige Antwerpen een leefbare stad te maken. De twee meest geviseerde figuren, die al jaren hun nek het verst durven uitsteken, zijn Manu Claeys en Wim Van Hees. Manu Claeys begon zich vanuit BorgerhouDt van Mensen vanaf 2004 in het dossier vast te bijten en Wim Van Hees vanaf 2008.
Wat bezielt deze vrijwilligers om zo diep te gaan? Manu Claeys zei daarover in De Standaard van 14 april aan journalist Lieven Sioen: “In 2005 diende ik, enigszins naïef, een bezwaarschrift in tegen de Lange Wapper en een alternatief voorstel. Na enkele opiniestukken vond ik het nodig om een daad te stellen. Maar in de zomer van 2007 werd me duidelijk dat mijn alternatief geen enkel debat uitlokte, omdat er andere krachten aan het werk waren. Het zou een moeilijke strijd worden, begreep ik, maar opgeven was geen optie. Dat besef noem ik wilskracht. Het ging om meer dan een brug of een tunnel: om de vraag hoe we een leefbare, menselijke stad creëren. Al snel kreeg ik steun, intellectueel van specialisten, emotioneel van de Antwerpenaar op straat. Die steun, de eerste successen en ook wel het gevoel onrechtvaardigheid te bestrijden, werkten enorm motiverend. Mijn doorzettingsvermogen werd gesterkt door een groeiend besef van mijn vrijheid. Veel mensen gaven me gelijk, maar konden dat om professionele redenen niet openlijk of voluit doen. Toch had ik diepe twijfels en frustraties. We voeren strijd tegen een bepaalde vorm van besluitvorming. Het is mijn diepste overtuiging dat het middenveld de richting bepaalt waarin de samenleving evolueert en de politiek het tempo. Politiek remt vooruitgang af.’
Nil volentibus arduum. Waar hebben we dat nog gehoord? Natuurlijk, het was de Latijnse spreuk waarmee Bart de Wever zijn toespraak opende op de verkiezingsavond van 2010. Niets is moeilijk voor zij die willen, waar een wil is, is een weg. Deze uitspraak is van toepassing op de Antwerpse actiegroepen. Iedereen die op het ‘schoon verdiep’ aast moet er rekening mee houden dat de Antwerpse actiegroepen over het taaie voluntarisme van de gedreven vrijwilligers beschikken. Dirk Avonts, Manu Claeys, Peter Verhaeghe, Wim Van Hees en Guido Verbeke om maar enkele namen te noemen, zijn daar mooie voorbeelden van. Patrick Janssens moet dat beseffen en ook Bart De Wever die zich die spreuk eigen heeft gemaakt.
