Angst en Onwetendheid – Fear and ignorance

Verscheidene regeringen werkten na 11 september wetteksten en regelgevingen uit die het terrorisme en de zware criminaliteit moeten bestrijden. Omdat dit werk op de achtergrond gebeurde, en door het gebrek aan interesse vanuit het grote publiek, werden de strekkingen en gevolgen van de uitgewerkte teksten pas echt zichtbaar toen Statewatch (een Britse organisatie die waakt over burgerrechten in Europa) met een uitgelekt Belgisch voorstel groots naar de pers stapte.

Ingevolge de publicatie door Statewatch werd ook de Pandora User Base opgeschrikt. Maar, in plaats van ons te focussen op de uitgelekte tekst zelf, gaven wij er de voorkeur aan om de bestaande wet- en regelgeving te bestuderen en dit zowel op nationaal Belgisch als Europees vlak. Daarnaast onderzochten we ook de omstandigheden waaronder die regelgeving was ontstaan.

Daarbij zijn we op verschillende zaken gestoten die ons doen vrezen dat het precaire evenwicht tussen het respect voor de mensenrechten en de veiligheid in onze democratische samenleving zodanig ernstig verstoord is geraakt, dat we decennia zullen nodig hebben om dat verstoorde evenwicht terug in balans te krijgen, en dan nog enkel en alleen indien er zich geen nieuwe terroristische of criminele feiten zullen voordoen.

De Pandora User Base (PUB) is een onafhankelijke consumentenvereniging van Telenet internetklanten en verdedigt de belangen van de (Telenet) internetgebruikers. En dit zowel naar de firma Telenet N.V. toe als op het publieke forum.

Een andere doelstelling van onze vereniging is dat we de internetgebruikers mondig willen maken. Dit doen we door hen te informeren over hun rechten (en plichten) op het internet.

Momenteel is PUB de enige actieve vereniging van internetgebruikers in België en met haar meer dan 4000 leden ook de grootste vereniging in haar soort in Europa.

Wij positioneren ons dus klaar en duidelijk in het middenveld op een terrein dat momenteel enkel en alleen bezet wordt door toegangsproviders, commerciële groeperingen en politieke krachten.

We hebben namelijk moeten vaststellen dat de gewone gebruikers van de moderne communicatiemiddelen totaal niet vertegenwoordigd zijn in een debat waarvan de gevolgen per slot van rekening heel erg ingrijpen in hun dagdagelijkse leven.

We zijn ons terdege bewust van het feit dat protesteren tegen anti-terrorisme maatregelen ons -vooral in de huidige maatschappelijke context- snel in het hoekje van de alternatieve wereldverbeteraars of (erger nog) terrorisme-sympathisanten kan drukken.

Wij wensen bij deze de lezers dan ook expliciet mede te delen dat ook wij geschokt waren en zijn door de recente terroristische aanslagen zoals deze van 11 september 2001 of van 12 oktober 2002. Wij kunnen ons niet vinden in dergelijke daden en keuren ze dan ook onvoorwaardelijk af.

Desondanks menen we dat het tijd is dat de ratio terugkeert in het publieke debat en dat in overweging genomen moet worden of onze Westerse democratische samenleving dergelijke maatregelen wel kan dragen zonder haar democratisch karakter te verliezen.

We protesteren dan ook omdat de voorliggende voorstellen en maatregelen breken met een reeks grondbeginselen die de fundamenten van ons Westerse denken hebben gevormd. Zowel op cultuurhistorisch, filosofisch als juridisch vlak worden vrijheden en verworvenheden met één klap weggevaagd. Dit zou (zij het met moeite) verdedigbaar zijn, indien er werkelijk een hoger goed kon tegenovergesteld worden.

Wij protesteren eveneens omdat deze maatregelen genomen werden buiten de democratische processen om en zonder echt publiek debat.

We protesteren ook omdat de maatregelen inzake internet en telecommunicatie genomen werden vanuit een totaal gebrek aan visie op en inzicht in communicatie en communicatiecultuur.

Tenslotte vrezen we dat de voorgestelde maatregelen als gevolg kunnen hebben dat gedesillusioneerde mensen of groeperingen opnieuw naar laakbare middelen zullen grijpen om hun protest te laten horen; dat deze maatregelen mogelijk dus een nieuw Europees terrorisme kunnen creëren.

De maatregelen worden voorgesteld als een middel om de criminaliteit te bestrijden, via een a priori retentie van alle communicatiegegevens in de Europese lidstaten en dit zowel op openbaar als op strikt privaat gebied.

Onze argumentatie is dan ook gebaseerd op zowel ethische als praktische gronden.

Door een a priori retentie van alle verkeers- en lokalisatiegegevens inzake moderne telecommunicatiemiddelen wordt iedereen een mogelijke verdachte of zelfs een mogelijke staatsvijand, en principieel kan elke burger ter verantwoording worden geroepen voor elke communicatie die hij voerde ja zelfs van iedere stap die hij ooit geplaatst heeft. En dit met een terugwerkende kracht van (in België) minimaal 1 jaar. Sommige Europese lidstaten gaan nog verder en bewaren deze gegevens zelfs 3, 5 of 7 jaar.

Het Europees Hof voor de mensenrechten heeft dergelijke algemene maatregelen in het arrest Klass dan ook terecht “als kenmerkend voor een politiestaat” genoemd en opgeroepen om met de grootste omzichtigheid met dergelijke maatregelen om te gaan.

Indien we bekijken welke gegevens allemaal bijgehouden moeten worden, moeten we concluderen dat de aldus opgebouwde gegevensbanken de mogelijkheid bieden om een volledig beeld te krijgen van iemands politieke, religieuze en seksuele leven. Naast meer triviale zaken zoals muzikale voorkeur, filosofische interesses, hobby’s, …

Ook bieden deze lijsten de mogelijkheid om iemands kennissenkring perfect te reconstrueren.

Daarnaast zou men ook met redelijk grote precisie iedere verplaatsing die iemand onderneemt kunnen reconstrueren.

Daarbij komt dat door het voortschrijden van de domotica-toepassingen, het risico bestaat dat er binnen afzienbare tijd gegevens over de voedingsgewoontes, of erger nog, zelfs medische gegevens opgeslagen worden.

Door de negatieve perceptie van de maatregelen zullen een aantal mensen niet meer ten volle durven uitkomen voor hun persoonlijke mening of niet meer (of minder) contact zoeken met gelijkgezinden. Daardoor brengen deze maatregelen onrechtstreeks ook de principes van vrijheid van meningsuiting, vrijheid van religie, vrijheid van verplaatsing, vrijheid van informatiegaring, non-discriminatie op basis van seksuele geaardheid en nog vele andere van onze democratische verworvenheden in het gevaar.

De opgeslagen gegevens bevatten een schat aan informatie over de dagdagelijkse gewoontes van iedereen die de moderne telecommunicatiemiddelen omgaat. Deze waarde kan op economisch/financieel gebied liggen of op het gebied van politioneel onderzoek.

Iedereen die met de ICT-problematiek begaan is, erkent dat geen enkele gegevensbank volledig beveiligd kan worden. Ook mag niet uit het oog verloren worden dat de fysieke opslagplaats van deze gegevens een strategisch doelwit vormt voor terroristen, criminelen of zelfs vreemde mogendheden.

Ook kan niet verzekerd worden dat informatie die uit deze gegevensbanken opgevraagd wordt wel binnen het politioneel onderzoek kan blijven. In sommige landen is het onderscheid tussen veiligheidsdiensten en politie immers niet klaar en duidelijk. Gegevens uit het politioneel onderzoek kan dus zonder al te veel hindernissen overvloeien naar het schimmige circuit van veiligheidsdiensten en op die manier in een totaal oncontroleerbaar parallel circuit de ganse wereld rondgaan. Indien we dan denken aan de anti-terrorisme maatregelen die bijvoorbeeld Spanje, de Verenigde Staten, Australië of het Verenigd Koninkrijk goedgekeurd hebben, kan de aldus verzamelde en verzonden informatie onvoorstelbaar zware gevolgen hebben voor iemand die deze landen wil bezoeken.

Van de wetgever wordt verwacht dat hij de noodzaak van nieuwe wetten stevig onderbouwt met een degelijke motivatie en een verankering in de maatschappelijke realiteit. Zo is het evident dat een wet slechts maatschappelijke belangen kan dienen, en niet bedoeld is om de positie van de machthebbers te verstevigen of te bestendigen.

Nutteloze wetten ondergraven de democratie, omdat ze twijfels doen rijzen omtrent de bedoelingen van de ontwerpers ervan, en de burger opzadelen met een gevoel van machteloos- en rechteloosheid.

Het is evident dat personen met criminele intenties dus zullen trachten deze wetten te omzeilen, hetzij door eigen kanalen op te zetten, hetzij door onschuldige terminologie te gebruiken, hetzij door het gebruik van bepaalde communicatiemedia te vermijden, hetzij door de controle langs de logs buiten spel te zetten. De maatregelen zijn dan ook op een eenvoudige manier te omzeilen: Er bestaan talloze diensten (overal ter wereld) waar men terecht kan om anoniem te surfen, te mailen of te bellen.

De collectie en verwerking van de gegevens gebeurt machinaal, zodat gegevens opgeslagen worden op basis van technische informatie. Een machine is niet in staat om uit te maken hoe de informatie opgevraagd wordt en of er al dan niet moedwilligheid mee gemoeid is. Hierdoor ontstaat het risico dat, bijvoorbeeld, een slachtoffer van pornografische spam op eenzelfde manier in het systeem zal terechtkomen als iemand die zich vrijwillig en bewust op pornografische sites begeeft.

Tenslotte kunnen we opmerken dat bestaande gelijkaardige methoden (zoals Echelon) al bewezen hebben hun finaliteiten niet te kunnen waarmaken.

Wie uiteindelijk geviseerd zal worden, is dus de nietsvermoedende burger, die niets te verwijten valt.

Door de vaagheid van de teksten, de veelheid van definities, de nationale bevoegdheden terzake en de praktijkervaring durven we nu reeds met zekerheid stellen dat de aldus verzamelde gegevens binnen de kortste tijd voor andere doeleinden zullen aangewend worden als in de huidige finaliteiten vastgelegd is.

Ook mag niet vergeten worden dat deze maatregelen enorm grote financiële inspanningen zullen vergen (zie verder in de tekst) en dat hierdoor dus automatisch een roep zal ontstaan om deze investeringen beter te doen renderen. Deze roep is trouwens nu reeds te horen bij de serviceproviders.

Naast het feit dat de voorstellen in hun uitvoering nutteloos blijken, zijn er zeer ernstige bezwaren van economische aard. Deze bezwaren betreffen niet alleen de financiële aspecten, maar ook aspecten zoals inzet van gespecialiseerd personeel en zeer technisch-specifieke middelen. De belangrijkste hiervan behandelen we hieronder.

Zo kan men stellen dat het verzamelen van zovele gegevens enorm grote en enorm complexe gegevensbanken in het leven zal roepen. Sommige specialisten becijferen de totaal benodigde opslagruimte op Europees niveau op meerdere exabyte (1 exabyte is ongeveer 1 miljard gigabyte) en dit dan nog enkel op jaarbasis.

Hierdoor kunnen dus enkel zeer gespecialiseerde systemen (zowel hard- als software) inzake IRS ("Information Retrieval System") in aanmerking komen. Deze systemen vergen bovendien ook nog voldoende gekwalificeerd personeel dat hiermee kan omgaan.

Door extrapolatie van gekende cijfers, schatten we de zichtbare financiële kostprijs voor Europa dan ook op ongeveer 10 miljard euro per jaar. De onzichtbare kostprijs (geschokt consumentenvertrouwen, stagnerende groei, indirecte faillissementen, …) is natuurlijk onmogelijk te becijferen.

Wij zijn betrokken partij.

Door de voorgestelde maatregelen kunnen organisaties zoals PUB verplicht worden meer gegevens te registreren dan we nodig achten voor het functioneren van onze website en ons forum en kunnen we eventueel ook verplicht worden om deze gegevens aan politie of gerecht te overhandigen. We beseffen ten volle dat dit een aantal leden zal afschrikken en zal weerhouden om hun mening nog te uiten op zowel ons forum als op andere podia.
Hierdoor kan dus het middenveld niet meer functioneren zoals in een echt democratische maatschappij zou moeten.

Als middenveldspeler zijn we ten zeerste bekommerd over het lot van de sociaal zwakkere.

Niet alleen zal hij deze maatregelen mee moeten financieren (door hogere belastingen of een hogere financiële bijdrage voor de geleverde diensten), hij is per slot van rekening ook de enige die door deze maatregelen zal getroffen worden.

We denken ook aan de sociale kostprijs die door onze maatschappij zal moeten gedragen worden.

Eén van de ongewenste neveneffecten zou kunnen zijn dat, als de burger weet dat zijn communicatie geregistreerd wordt, hij nog geneigd zal zijn om aangifte doen van een misdrijf, als hij weet dat dit niet langer in anonimiteit kan gebeuren? Meldpunten als dat van kinderporno of de GPJ zouden beduidend minder oproepen kunnen krijgen, als dit bijvoorbeeld impliceert dat de melder mogelijk als getuige gesommeerd kan worden.

Het paradoxale is natuurlijk dat een Wet, ogenschijnlijk bedoeld om de misdaad te bestrijden, hier een ontradend effect krijgt om deze criminaliteit aan te geven.

Zoals we reeds in dit artikel gesteld hebben zullen deze maatregelen door de geviseerde groepen en groeperingen op eenvoudige wijze omzeild worden.

We hebben ook vastgesteld, en samen met ons nog een aantal andere partijen, dat in sommige Europese landen de maatregelen nu reeds misbruikt worden om middenveldspelers uit de socio-culturele sector uit te schakelen, hetzij door actieve toepassing van de wetgeving, hetzij door bewust te rekenen op de burgerlijke ongehoorzaamheid van dergelijke groeperingen.

De regelgeving is dus duidelijk zijn finaliteit voorbijgeschoten en heeft meer negatieve gevolgen dan positieve. Uiteindelijk zullen dus alleen de democratische waarden geslachtofferd worden op het altaar van de veiligheid.

Door deze handelswijze bereiken de terroristen exact datgene wat ze willen: een maatschappij die zich in een angstreflex op zichzelf terugplooit en verscheidene bevolkingsgroepen gaat incrimineren, waardoor het terrorisme een schijn van legaliteit kan gegeven worden.

Een waarlijk democratische maatschappij zou dan ook moeten tonen dat ze niet bereid is haar principes op te geven wegens de misdadige onredelijkheid van enkele ontevredenen.

Het volledige dossier kan on-line gevonden worden op: http://pub.pandora.be/menu_106___main_eu_intro.html

(Uitpers, nr. 36, 4^de jg., december 2002)