Voormalig interim-president Jeanine Áñez zit achter de tralies. Afgelopen zaterdag werd ze opgepakt en naar La Paz overgebracht waar ze vier maanden in preventieve hechtenis in de vrouwengevangenis van Obrajes zal doorbrengen. Áñez kwam aan de macht na de staatsgreep van november 2019 en hield het een klein jaar vol. In het kader van een gerechtelijk onderzoek naar de staatsgreep werd de vrouw en haar voormalig minister van justitie Coímbra en minister van energie Guzmán gearresteerd. Alsook werd een aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen haar ex-minister van binnenlandse zaken en hardliner Arturo Murillo, voormalig minister van defensie Fernando López, en enkele militaire kopstukken zoals Williams Kaliman. Murillo, López en Kaliman verblijven momenteel in de Verenigde Staten.
Wat vooraf ging…
Áñez, Coímbra en Guzmán worden aangeklaagd voor “terreur”, “opruiing” en “samenzwering” in het kader van het onderzoek “golpe de estado”. De presidentsverkiezingen van oktober 2019 werden verstoord toen enkele politieke oppositieleden de regeringspartij MAS beschuldigden van electorale fraude. De fraudeclaims en de twijfel van de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) over de rechtmatigheid van de verkiezingen waren het vuur aan de lont. Na drie weken van sociaal protest kwam het militaire apparaat tussen. “We adviseren u om ontslag te nemen”, zei de toenmalige Chef Defensie Kaliman. Ook bij de Boliviaanse politie gingen afdelingen aan het muiten. De regering kon niet langer rekenen op zijn ordetroepen en uit schrik voor lynchpartijen gingen Morales, Linera en enkele MAS-ministers op de vlucht. Andere officials vroegen asiel aan in de Mexicaanse ambassade in La Paz.
Delen van de MAS-achterban kwamen de straat op uit protest tegen de staatsgreep. Met het intussen beruchte decreet 4078 aan hun zijde, goedgekeurd door Áñez, kon het leger zonder enige schrik voor sancties of onderzoek wild tekeer gaan. 36 manifestanten werden vermoord door de ordetroepen, honderen werden zonder proces opgesloten en gefolterd. Amnesty International, Human Rights Watch, the International Human Rights Clinic, en andere mensenrechtenorganisaties documenteerden de talloze en grove schendingen van de mensenrechten de dagen, weken en maanden na de staatsgreep en machtsovername door Áñez. De VN Hoogcommissaris voor de Mensenrechten Michelle Bachelet sprak zich meermaals heel bezorgd uit over de straffeloosheid en het gebrek aan gerechtigheid inzake de vermoorde manifestanten van Senkata (El Alto) en Sacaba (Cochabamba). “Nog geen enkele persoon werd verantwoordelijk gehouden”, zei ze in augustus 2020.
Intussen is de Boliviaanse politieke context grondig veranderd. Op 18 oktober 2020 won MAS-kandidaat Arce de verkiezingen met een royale 55% en kreeg de MAS opnieuw de volledige controle over de wetgevende en uitvoerende macht. Arce beloofde gerechtigheid en lijkt daar nu werk van te maken.
Losse gerechtelijke schroeven
Voor alle duidelijkheid, het staat buiten kijf dat gerechtigheid moet geschieden. Er vielen niet alleen 36 doden, er was ook sprake van structurele vervolging en intimidatie door de regering Áñez. De folteringen de dagen en weken ná de staatsgreep werden uitgebreid opgetekend door verschillende mensenrechtenorganisaties. Bovendien werd intussen uitvoerig bewezen dat het vuur aan de lont, de frauduleuze verkiezingen en de propaganda die ermee gepaard ging, geen wetenschappelijke basis heeft. De verkiezingsoverwinning van Arce was het punt achter een lang debat; er was geen sprake van fraude en het rapport van de OAS was van bijzonder slechte kwaliteit.
Echter, de regering Arce en de Boliviaanse justitie lijken de kans te missen om dit sereen en nuchter aan te pakken. De zaak “golpe de estado” lijkt wel juridische kaas met gaten. Vooreerst, Áñez kan alleen vervolgd worden als ex-president als het parlement daarvoor met een 2/3de meerderheid instemt. De MAS heeft de meerderheid in het parlement, maar geen 2/3de, en de partij zal ook nooit aan die vereiste 2/3de geraken. Tal van sociale organisaties voeren al maanden druk op om Áñez hoe dan ook te vervolgen. Druk die Arce en zijn ministers duidelijk voelen en waaraan ze nu toegeven, maar zonder een degelijke juridische basis. Ten tweede, de aanklacht tegen Áñez en co lijkt wel op een amalgaam van (politieke) feiten en verwijst naar termen zoals “terreur”, “opruiing” en “samenzwering”. Het ontbeert op zijn minst enkele duidelijk omschreven elementen die dergelijke grote en bijzonder zware strafbare feiten moeten ondersteunen. Het aanhoudingsbevel zelf is volgens de Latijns-Amerika directeur van Human Rights Watch inhoudelijk te zwak om Áñez te arresteren. “Tijdens de ambtstermijn van Áñez vonden grove schendingen van de mensenrechten plaats, alsook 2 slachtpartijen (Senkata en Sacaba). Deze móéten met alle ernst en grondig onderzocht worden. Het aanhoudingsbevel tegen Áñez verwijst echter niet naar die slachtpartijen. Het beschuldigt haar van ´terreur´ maar men levert geen enkel concreet bewijs aan”, zei Vivanco van Human Rights Watch.
De Boliviaanse justitie lijkt er zo een zootje van te maken en dat doet de zaak geen goed. Justitie is terecht de Boliviaanse instelling die het minst vertrouwen geniet van de bevolking. Corruptie tiert welig en onafhankelijkheid draagt het niet hoog in het vaandel. Tijdens de regering Áñez was de Boliviaanse justitie in handen van toenmalig minister van binnenlandse zaken Murillo die eigenhandig het apparaat gebruikte om tegenstanders op te pakken en de mond te snoeren. “Jullie mogen jaren gevagenisstraf verwachten”, zei Murillo keer op keer op twitter tegen iedereen die hem in de weg stond. Dat justitie nu zo onzorgvuldig tewerk gaat in de zaak “golpe de estado” doet opnieuw uitschijnen dat het apparaat ten dienste staat van de regeringspartij. Dit keer de MAS. En dit zal niemand ten goede komen, minst van al de familieleden van de dodelijke slachtoffers van de regering Áñez.
Opnieuw naar de extreme polarisering?
Arce en andere MAS-politici zijn daarnaast verre van sereen. Gesterkt door de 55% van de laatste verkiezingen kloppen ze zich op de borst. #Justicia, schreef Arce op sociale media. Hoewel verstaanbaar en begrijpelijk, was dit niet heel strategisch van de man. Dat de Boliviaanse justitie nu zo arbitrair en amateuristisch te werk gaat, ondergraaft net helemaal de gerechtigheid die men zoekt. “Justitie danst naar de pijpen van de MAS”, klinkt het op sociale media. ´s Lands beroemdste cartoonist tekende een blinde Vrouwe Justitia als een handpop van een duivelse MASista (een aanhanger van de politieke partij MAS). Een tekening die het gevoel bij bepaalde Boliviaanse groepen goed weergeeft.
De monsterscore van Arce leidde tot enige politieke rust in het Andesland. Radicale opposanten legden zich neer bij de verkiezingsuitslag en de fraudepropaganda sloeg niet aan. De straatprotesten na de bekendmaking van verkiezingsuitslag van oktober 2020 stierven een stille dood. Maar die rust en stabiliteit was dus van korte duur, tot afgelopen zaterdag. Sociale media ontplofte na de aanhouding van Áñez en #NoFueGolpeFueFraude kwam terug tot leven. Gedegouteerd door de aanhouding van Áñez grepen politieke opposanten Carlos Mesa en Fernando Camacho opnieuw terug naar hun aloude anti-MAS-retoriek. Een discours dat de Boliviaanse mainstream media graag hoort en versterkt. “Een politieke heksenjacht gaat van start”, zei Carlos Mesa van Comunidad Ciudadana. “We zitten midden in een politieke vervolging, erger dan tijdens de dictaturen. Iedereen die vocht voor de vrijheid en democratie eind 2019 zal ermee te maken krijgen”, zegt ´s lands belangrijkste oppositiestem. Ook extreem-rechts radicaal en net verkozen gouverneur van het departement Santa Cruz, Fernando Camacho, haalde dreigend uit; “vergeet niet hoe het Evo Morales verging, beste Arce.” Het is bovendien maar de vraag wat het onderzoek “golpe de estado” zal doen met Camacho. De versbakken gouverneur is immens populair in het conservatieve departement Santa Cruz en had een cruciale rol de weken en dagen voor de staatsgreep. Zijn vader bekende dat hij enkele dagen voor de staatsgreep leidinggevende officials binnen de Boliviaanse politie heeft betaald om in opstand te komen. Indien het onderzoek de betrokken actoren van de staatsgreep viseert, dan moet Camacho vroeg of laat verantwoording afleggen. Zal de Boliviaanse justitie dit aandurven?
Intussen komt de Consejo Nacional de Defensa de la Democracia (CONADE) opnieuw tot leven. De organisatie organiseerde tal van massamanifestaties tegen de “fraude van dictator Evo” de dagen na de verkiezing van oktober 2019. Samen met de Asamblea Permanente De Derechos Humanos De Bolivia (APDHB), de mensenrechtenorganisatie van Amparo Carvajal, bundelen ze de krachten om de “politieke heksenjacht” van Arce te stoppen. Tijdens de regering Áñez hielden beide organisaties een winterslaap. De slachtoffers van Áñez konden op weinig of geen steun rekenen en mensenrechten leken even minder belangrijk. Maar wat de organisaties missen in coherentie, maken ze goed inzake effectiviteit. Beide organisaties zijn in staat om opnieuw een grootschalige (internationale) campagne op te zetten tegen de MAS-regering, en dat kan opnieuw verschillende kanten uit.
De regering Arce en de Boliviaanse justitie gaan maar beter secuur te werk. Zoniet zal het onderzoek “golpe de estado” wel eens kunnen uitmonden in een nieuwe staatsgreep.
(Dit artikel verscheen ook op www.dewereldmorgen.be)
16 maart, laatste aanvulling van David Verstockt): Intussen is de situatie nog moeilijker aan het worden. Gisteravond vonden er nog een aantal grote manifestaties plaats, waaronder in Santa Cruz olv Fernando Camacho. Alsook spraken de comités cívicos zich enkele uren geleden heel fel uit. En daar bovenop besloot de Orde der Geneesheren hun stakingen met 15 dagen te verlengen (is staking tegen de Boliviaanse coronawet van Arce. Een OK wet, die de medische sector terecht beter wil reguleren). De Orde voelt dat de regering in een zwakke positie komt te staan… De situatie wordt echt wankel.
