Altermondialisten bereiden vijfde Europees Sociaal Forum voor

De Europese altermondialisten zitten in de laatste rechte lijn naar het vijfde Europees Sociaal Forum. Dat wordt van 17 tot 21 september 2008 georganiseerd in het Zweedse Malmö.

Het Europees Sociaal Forum (ESF) in Malmö in september 2008 valt samen met de opening van het belangrijke werkingsjaar 2008/2009 van de Europese Unie(1). Onder Frans voorzitterschap moeten in dat jaar vóór 1 januari 2009 de nieuwe verdragsbepalingen van het ‘verdrag van Lissabon’ worden omgezet in praktische besluiten(2): wat is de draagwijdte van de nieuwe bevoegdheden voor het migratiebeleid of de defensiepolitiek? Hoe groot wordt de rol van de nieuwe “president” en van de nieuwe “minister van buitenlandse zaken” van de EU? Hoe evolueren in die context de (machts)verhoudingen tussen Commissie, Raad en Parlement, en tussen het supranationale niveau en de lidstaten?

In juni 2009 herverdelen de Europese verkiezingen de kaarten in het Europees Parlement, maar ook in de Europese Commissie. De keuze van de nieuwe voorzitter van de Commissie, waarvan de positie versterkt wordt door de nieuwe verdragsbepalingen, hangt af van het verkiezingsresultaat.

Tegen die achtergrond spreekt het vanzelf dat het ESF meer dan ooit overschaduwd zal worden door de vraag: hoe wegen op de krachtsverhoudingen in Europa om daadwerkelijk een ander Europa mogelijk te maken? Hoe Europese daadkracht ontwikkelen?

Gemakkelijk zal het antwoord niet zijn. Sinds het eerste ESF in Firenze in 2002 werd niet veel vooruitgang geboekt, ondanks het ontstaan van nieuwe netwerken en contacten, en enkele sporadischs successen, zoals de Europese ‘Bolkestein’-betoging in Brussel in maart 2005.

De meest gepolitiseerde vleugel van de beweging kreeg rake klappen met de mislukte eenheidspogingen in de Franse presidentsverkiezingen, en in de voor links catastrofaal afgelopen verkiezingen in Italië.

Met het vijfde ESF komt het initiatief in handen van nieuwe krachten, weg van de Latijnse bakermat van het ESF. De nieuwe krachten zouden het anders en beter doen: de noordelijke Attacs met hun Duitse en Oostenrijkse collega’s, Friends of the Earth en Europese ngo-netwerken. Het moest transparanter en democratischer. Er doen veel mythes de ronde over allerlei obscure informele leidingen van het ESF, maar toegegeven, sinds het Noorden het heft in handen heeft genomen zijn de Europese vergaderingen beter georganiseerd. Maar al snel bleek dat je met vergadertechnieken alleen inhoudelijke problemen niet oplost: nadat de grote Zweedse vakbond LO haar gewicht achter het ESF had gezet spatte het Nordic Organizing Comitee zowat uit elkaar rond de vraag of het ESF zich moet beperken tot de rol van open ruimte voor dialoog en contact, dan wel een platform dat zelf initiatieven en campagnes lanceert. Uiteindelijk werd in het Noorden een modus vivendi gevonden, en naar de rest van Europa toe werden de problemen toegedekt.

Is het dat enkel kommer en kwel? Toch niet, want ondertussen neemt de onrust over het neoliberalisme van de Europese Unie toe, meer bepaald in de vakbeweging. Grote Europese vakbonden lijken, met de steun van het EVV, bereid opnieuw een poging te wagen tot samenwerking in het raam van het ESF. Dat geeft nieuwe kansen.

De sociale bewegingen en ngo’s die het ESF dragen zijn dikwijls kleine ploegen, die werken rond thema’s die de grote massa’s in Europa niet in beweging krijgen: militarisering, asiel, daklozen, milieu, noord-zuidrelaties, … Om krachtsverhoudingen op te bouwen is de band met de sociale kwestie (koopkracht, sociale dumping, flexicurity, migratie,…) doorslaggevend, en daarom is de alliantie met de vakbonden van vitaal belang.

Om die nieuwe kansen te grijpen moet de bladzijde van de Europese grondwet worden omgedraaid. De arbeidersbeweging heeft gefaald om de kans van het dubbele “neen” tegen de neoliberale eenmaking van Europa te grijpen, daar is niets meer aan te doen. Het is natuurlijk belangrijk te discussiëren over die balans, maar om Europees beweging te maken zijn nu nieuwe wegen nodig. Na de groeiende politisering van de beweging gedragen door het ESF van Firenze en Parijs, en uitlopend op de confrontatie rond de Europese grondwet, moet een stap worden teruggezet, om opnieuw kracht op te bouwen.

De Europese Commissie is één van de grootste antitrust onderzoeken uit haar geschiedenis begonnen tegen de geneesmiddelenindustrie. Die staat voor een omzet van een kleine 500 miljard euro. Farmaceutische bedrijven zouden patenten kunstmatig verlengen, om generische geneesmiddelen uit de markt te houden en de prijzen van geneesmiddelen kunstmatig hoog te houden. Dit remt volgens de Commissie ook de innovatie af. Nieuwe geneesmiddelen komen met vertraging op de markt.

Door dit onderzoek hoopt Neelie Kroes, de commissaris bevoegd voor concurrentie, haar kandidatuur voor een nieuwe ambtstermijn kracht bij te zetten.

Een goede marktwerking in de geneesmiddelensector kan misschien de kosten in de gezondheidszorg drukken, maar een andere vraag is of dit gelijkstaat met een goed gezondheidsbeleid.

Het Europees Parlement nam met een grote meerderheid een rapport aan over het sportbeleid in Europa. In naam van de persvrijheid verzet het zich tegen het invoeren van nieuwe vormen van copyright op sportgebeurtenissen, die elk aspect van een sportgebeurtenis zouden dekken. Grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen of het wereldkampioenschap voetbal zouden zelfs moeten uitgezonden worden via vrij te ontvangen zenders.

Het Parlement stelt ook voor de rechten op sportuitzendingen globaal per sportfederatie te verkopen, zodat de opbrengsten niet alleen naar de grote clubs gaan.

Het Parlement is verder voor regels die per club een minimum aantal spelers opleggen die in de eigen competitie gevormd zijn. Als gevolg van het fameuze Bosmanarrest uit 1995 van het Europees Hof van Justitie is de markt voor spelers in Europa vrij.

Dit parlementair rapport is niet meer dan een aanbeveling. Maar de Europese Unie krijgt na de goedkeuring van het Verdrag van Lissabon wel bevoegdheden over sport.

De wereldwijde stijging van de voedselprijzen heeft de discussie over het Europees landbouwbeleid in een stroomversnelling gebracht, al ziet elk kamp in de prijsstijgingen een bevestiging van de eigen posities: voor de enen bewijzen de gestegen prijzen dat de landbouwsector geen subsidies meer nodig heeft, terwijl de anderen menen dat de voedselveiligheid in Europa nu meer dan ooit subsidies vereist… Het eerste kamp is bang dat het vrijhandelsimago van de EU schade oploopt indien de landbouwsubsidies niet verder worden afgebouwd. Zo wordt de landbouwdiscussie een onderdeel van een groeiende tegenstelling tussen ‘protectionisten’ en ‘freetraders’.

Voorlopig heeft de Commissie slechts beperkte maatregelen voorgesteld: afbouw van de melkquota en van de subsidies voor braakliggende landbouwgronden.

In het Europees Parlement is een interessante discussie gaande over pluralisme en concentratie in de media. Rapporteur is de Estse sociaal-democrate Marianne Mikko.

Het beeld van de economische conjunctuur in Europa blijft ongelijk. Duitsland, één derde van de economie van de eurozone, groeide in het eerste kwartaal van dit jaar met 1,5%, dit is meer dan 6% op jaarbasis, de sterkste groei in tien jaar. Het profiteert van zijn unieke positie op de wereldmarkt als exporteur van machinegoederen, en is nu al vier jaar op rij wereldkampioen export. Ook Frankrijk kende met 0,6% in het eerste kwartaal een beter dan verwachte groei. Daartegenover staan de landen met een zwakke economie of al een recessie, zoals Spanje en Ierland waar de huizenmarkt is ineengezakt, Italië met zijn structurele problemen en Groot-Brittannië met de City, één derde van de Britse economie, die kwetsbaar is voor de internationale financiële crisis.

Het lijkt nog steeds waarschijnlijk dat we globaal toch naar een groeivertraging gaan in Europa, maar trager dan verwacht en hoe erg het zal zijn is minder duidelijk.

De Europese Centrale Bank voelt zich door het beter dan verwachte nieuws gesteund in haar sterke muntbeleid(3). De sterke euro, die in januari haar tiende verjaardag viert, treft de economieën van de eurozone echter op een verschillende manier: de Duitse concurrentiekracht heeft baat bij de lage importprijzen van olie en grondstoffen, terwijl Italië en de andere lidstaten uit het Zuiden van Europa kreunen onder de hoge exportprijzen. Dat lijdt tot interne spanningen in de eurozone. De nieuwe lidstaten in Oost-Europa van hun kant schuiven, met uitzondering van Slowakije, de toetreding tot de euro op de lange baan.

De bevoegde Europese Commissaris Almunia stelt in een reactie voor de eurozone strakker te leiden: meer toezicht op de economieën van de lidstaten, meer marktgerichte hervormingen, en een gemeenschappelijke woordvoerder voor de eurozone op het internationale toneel.

Veel gehoor vindt hij niet voor deze voorstellen. De lidstaten willen de sturing van hun economieën niet nog meer uit handen geven. Zij moeten rekening houden met de eigen kenmerken van hun economische infrastructuur. Tegelijk moeten zij schipperen met de groeiende onvrede van de werknemers. De lonen volgen al jaren de economische groei niet meer, zodat de inflatie bij de werknemers hard aankomt, meer bepaald de exploderende energie- en voedselprijzen. De combinatie van hogere inflatie en tragere groei maakt dat het eieren lopen is voor het neoliberale soberheidsbeleid. De lidstaten verkiezen daarom de sturing in eigen handen te houden, om stoom te kunnen aflaten wanneer de spanningen te hoog oplopen, ook al wordt één of andere Europese norm daarbij met de voeten getreden.

Het is moeilijk de werknemers loonmatiging aan te praten terwijl topmanagers fortuinen mee naar huis nemen. Dus vonden de Europese ministers van financiën het op een bijeenkomst half mei nodig hier wat theater over op te voeren. Zij willen de vergoeding van topmanagers onder controle brengen door de aandeelhouders meer zeggenschap te geven, en door ontslagvergoedingen zwaarder te belasten. Maar voor fiscale maatregelen heeft Europa een unanieme beslissing van de 27 lidstaten nodig, dus daar komt niets van.

Bovendien zijn de Europese leiders vooral verontwaardigd over grote ontslagvergoedingen voor managers die ontslagen worden wegen slechte resultaten. Wanneer een bedrijf veel winst maakt is een grote bonus voor de man aan de top wel verantwoord, in de neoliberale wereldvisie.

Ook over de belastingfraude in Europa was het weer schijnheiligheid troef. Na 14 jaar onderhandelen was een richtlijn aangenomen over het belasten van spaargelden die door inwoners van de EU in een andere lidstaat op een bankrekening worden gezet: de lidstaten geven elkaar de informatie over deze spaargelden door, en landen die dit niet willen, met name Oostenrijk, Luxemburg en België, belasten de spaargelden zelf aan de bron en storten de opbrengst door. Het recente schandaal met belastingfraude via Liechtenstein legde echter de gaten in deze regeling bloot: als je je spaargeld niet belegd op een bankrekening maar in een andere vorm, of als je dit niet doet als persoon maar via een vennootschap, dan geldt de spaarrichtlijn niet.

Niet minder dan 1.400 mensen zijn betrokken bij de ontdekte fraude via Liechtenstein, waaronder 600 Duitsers. Duitsland alleen al zou via dergelijke fraudesystemen jaarlijks 30 miljard euro belastingen mislopen. Toch kwam deze fraude eerder toevallig aan het licht, en blijven vele potjes gedekt. Tijd dus voor maatregelen? Niet volgens Luxemburg, en ook België en Oostenrijk beloven moeilijk te doen. We zijn dus weer vertrokken voor jaren onderhandelen om de gaten in de spaarrichtlijn te dichten.

In hun verklaring “Belgisch sociaal model niet te koop” spreken de Belgische vakbonden zich uit voor afdwingbare sociale normen in Europa, op een voldoende hoog niveau. Deze normen mogen niet via de regels van de Europese binnenmarkt of de regels van de Wereld Handels Organisatie worden ondermijnd.

Europa moet ook dringend een kader scheppen dat aan de lidstaten zekerheid geeft op continuïteit van collectieve dienstverlening, met respect voor de specificiteit van elk systeem (openbare diensten, social profit,…).

Ten slotte pleiten de Belgische vakbonden voor belastingharmonisatie in Europa.

De relatie tussen de binnenmarkt en de collectieve dienstverlening in de lidstaten kwam ook aan bod op een conferentie van het Europees Vakverbond (EVV) in april in Lissabon. Het EVV wil haar beleid in de toekomst steunen op het nieuwe protocol nr. 9 dat gevoegd is bij het Verdrag van Lissabon(4).

Er lijkt een opening gemaakt te zijn voor het afsluiten van een Europees sociaal akkoord over interimarbeid. Tot nog toe was Groot-Brittannië de grote dwarsligger, maar onlangs sloten de Britse sociale partners een akkoord dat interimarissen dezelfde rechten geeft op loon, overuren en vakantie als reguliere werknemers na 12 weken dienst. Tot nog toe drong Londen aan op een Europese termijn tot 6 maanden. Brussel sprak over maximaal 6 weken, terwijl het EVV vindt dat interim-arbeiders onmiddellijk dezelfde rechten moeten krijgen als reguliere werknemers, tenzij een nationaal sociaal akkoord dit anders ziet. Nu in Groot-Brittannië een akkoord werd afgesloten zou ook Europees een akkoord mogelijk worden.

Indien het patronaat zegt dat het interim-arbeid nodig heeft om pieken in de productie op te vangen of tijdelijk afwezige arbeidskrachten te vervangen, is er geen enkele redden deze werknemers slechtere arbeidsvoorwaarden aan te bieden dan reguliere arbeiders. Maar de patronale werkelijkheid is blijkbaar ingewikkelder.

In juni maakt de Europese Commissie een geactualiseerde sociale agenda bekend voor 2008-2013. Dat wordt uitkijken of de vakbonden en sociale bewegingen enigszins gehoor hebben gevonden bij Europa.

Op 4 en 5 juni bespreken het Europees Parlement en de Ministerraad in eerste lezing de richtlijn die het uitzetten van mensen zonder papieren moet harmoniseren. Het ziet er niet goed uit voor deze mensen, want volgens de voorstellen die nu op tafel liggen kunnen zij tot 18 maanden worden opgesloten, en eens buitengezet zouden zij gedurende vijf jaar onder geen beding de EU nog binnen mogen. Tegen het voorstel van richtlijn is er dan ook veel verzet(5). Het kwam zelfs tot een Europese betoging in Brussel.

De Franse president Nicolas Sarkozy wil onder het Frans voorzitterschap een “Europees pact over de immigratie” voorleggen. De lidstaten zouden zich daarin verbinden geen collectieve regularisaties van mensen zonder papieren meer door te voeren, en de grenzen strenger te controleren. Frankrijk zelf heeft een becijferde doelstelling voor het aantal uitzettingen (2007: 25.000). Groot-Brittannië heeft onlangs een plan aangenomen om het aantal uitzettingen te verhogen (2007: 63.000). In Duitsland kunnen mensen zonder papieren een gevangenisstraf krijgen tot 1 jaar. Ook in Spanje is de tijd van massale regularisaties, nu de economische conjunctuur verzwakt, voorbij.

De Italiaanse maatregelen die de voorpagina’s van de kranten haalden, zijn dus niet zo verschillend van wat in de andere EU-landen gaande is. Volgens de Italiaanse plannen zouden mensen zonder papieren een gevangenisstraf tot vier jaar kunnen krijgen, of tot 18 maanden opgesloten kunnen worden in gesloten instellingen. Criminele straffen zouden automatisch met een derde worden verhoogd als het om iemand zonder papieren gaat!

De Italiaanse regering viseert echter ook de Roemenen (550.000, aangetrokken door de taalverwantschap met het Italiaans), en meer bepaald de Roma: dat ligt in Brussel gevoeliger omdat het om Europese burgers gaat. De Italiaanse regering wil voor hen een verblijfsvergunning afhankelijk maken van een minimaal inkomen en behoorlijke huisvesting. Ook in Frankrijk is het verblijf van Roma al aan dergelijke criteria onderworpen. Strikt genomen mag dit volgens de Europese regels, op voorwaarde dat de maatregel persoon per persoon wordt toegepast. Collectieve maatregelen zijn verboden, maar het onderscheid wordt wel erg dun gelet op de hetze die de Italiaanse regering tegen de Roma voert.

Verschillende Europese regeringen nemen maatregelen om immigratie via familiehereniging en dergelijke te beperken (ondermeer via DNA-testen). De Franse, de Britse en de Italiaanse regering hebben elk plannen klaar om de migratie selectief af te stemmen op de eigen economische noden.

Volgens de Europese Commissie leven in de Europese Unie 8 miljoen mensen zonder papieren. Zij vullen de gaten in de arbeidsmarkt. In Italië werken 300.000 mensen zonder papieren voor begoede families in de kinderopvang en bejaardenzorg. Dat maakt het lastig om ook de werkgevers te criminaliseren.

In Frankrijk breken de laatste tijd stakingen los van mensen zonder papieren, dikwijls met de steun van de werkgevers, om een regularisatie af te dwingen. Zo gingen tien migranten uit Mali in staking in het restaurant waar Nicolas Sarkozy regelmatig tafelde toen hij nog burgemeester was van Neuilly. Volgens Sarkozy ligt de schijnheiligheid echter bij de werkgevers: zij zouden beter de werkloze allochtonen uit de voorsteden tewerkstellen in plaats van mensen zonder papieren. Zo zijn Zuid-Afrikaanse toestanden niet ver weg meer…

In de Europese Unie is de enige echte discussie in hoeverre dit moet geregeld worden op het niveau van de lidstaten dan wel van de Europese Unie. De Europese Unie heeft een pakket richtlijnen rond migratie en asiel in de pijplijn steken. Inhoudelijk staan alle neuzen in dezelfde richting.

Polen wordt een volwaardig lid van Eurocorps, een militaire eenheid met zestigduizend manschappen, gerund door Frankrijk, Duitsland, Spanje, België en Luxemburg. Daarmee geeft de grootste “nieuwe” lidstaat van de Europese Unie nogmaals aan dat het niet zal dwarsliggen wanneer het Franse EU-voorzitterschap vanaf juli de militaire uitbouw van Europa in een stroomversnelling brengt.

Op 13 juli wordt in Parijs de Unie van de Middellandse Zeelanden gelanceerd. Het oorspronkelijke voorstel van de Franse president Nicolas Sarkozy was al sterk afgeslankt, en nu zou Frankrijk ook niet gedurende de eerste twee jaar het co-voorzitterschap krijgen van deze Unie. De Europese Commissie vindt dat het voorzitterschap toekomt aan de nieuwe Europese minister van buitenlandse zaken of aan de Commissievoorzitter.

Ondertussen hebben Zweden en Polen voorgesteld een soortgelijk instrument op te richten voor de Oostpolitiek van de EU, gericht op landen zoals de Oekraïne, Moldavië, Georgië, Armenië en Azerbeidjaan. Het nieuwe forum zou zich bezig houden met visa-vrij reizigersverkeer, het inrichten van vrijhandelszones voor diensten (daar gaan we weer) en landbouwproducten, en strategische partnerschapsakkoorden. Witrusland mag voorlopig niet meedoen, en Rusland wordt alleen uitgenodigd voor lokale projecten.

(Uitpers, nr 99, 9^de jg., juni 2008)

Dit artikel werd afgesloten op 28 mei 2008. Het is de twaalfde aflevering van onze kroniek over de Europese Unie. Sinds juni 2007 vatten we maandelijks in Uitpers de belangrijkste actualiteit van de Europese Unie samen. De informatie steunt op www.euobserver.com, de websites van de Europese instellingen, de kranten en de activiteit van de Europese sociale bewegingen.

(1) Voor alle informatie over het vijfde Europees Sociaal Forum en de Belgische deelname verwijzen we naar de website van het Sociaal Forum van België: www.wsf.be

(2) Tenzij er op 12 juni nog iets zou ‘mislopen’ tijdens het Ierse referendum.

(4) Voor een kritische bespreking van dit protocol: zie onze kroniek nr. 9 in Uitpers nr. 92 van december 2007. Wie de EVV-tekst van Lissabon wil mag mij mailen: frank.slegers@gmail.com

(5) Zie http://www.directivedelahonte.org/