Is er in een deel van Afrika, vooral in dat deel dat vroeger onder Frans koloniaal gezag stond, een anti-imperialistische revolutie bezig? In de vorm dan van militaire staatsgrepen in o.m. Mali, Burkina Faso, Niger en nu ook Gabon. Franse vlaggen worden verbrand, Franse zenders worden verboden, militairen uitgewezen. Het Franse neokolonialisme krijgt een zware klap. Maar is dat voldoende reden om te juichen?
Frankrijk krijgt wel erg zware klappen in de Sahel. Wat in 2013 met de operatie Serval begon als een succesrijke redding van de staat Mali, wezenlijk bedreigd door een opmars van jihadisten gesteund door separatistische Toeareg-groepen, werd een jaar later de megalomane operatie Barkhane, een jaar geleden roemloos opgedoekt. Compleet mislukt.
Rivaal VS
De militaire junta die op 26 juli in Niger de macht nam, voelt zich sterk. De Franse troepen moesten nu al opgekraamd zijn, de Franse ambassadeur had het land moeten verlaten. Die militairen kennen immers de zwakte van al wie dreigt met ingrijpen – de West-Afrikaanse Cédéao, Parijs…- en krijgt steun van de junta’s in Mali en Burkina Faso. In Niamey komen mensen massaal op straat en naar stadions om de junta te steunen. Wie wil opkomen voor de gevangen genomen president Bazoum, wordt afgeranseld en opgesloten.
En dan zijn er nog de VS die weinig graten zien in een coup die ze steevast geen coup noemen. Franse militairen zijn razend over de toegenomen activiteit van ‘Africom’, het opperbevel van de VS-strijdkrachten in Afrika. Dat de VS-onderminister van Defensie MarA Karlin onlangs in Djibouti de versterking van de VS-aanwezigheid in de grote basis aldaar, kwam in de verf zetten, heeft in Parijs kwaad bloed gezet. En in Niger worden de VS-strijdkrachten blijkbaar ongemoeid gelaten.
Democratie
De Franse president Emmanuel Macron steekt zijn misnoegen niet meer weg; Dit was echt een coup te veel, in een land waar Parijs zo sterk op gerekend had voor zijn positie in Afrika. Dat er een gekozen president was, geeft Parijs ook het alibi dat het om de verdediging van de democratie gaat, al speelde dat geen enkele rol in bij voorbeeld Tsjaad – waar de junta in de Franse gunst staat. Voor veel burgers in de Sahel betekende democratie ook enorme corruptie, wanbeheer, straffeloosheid van de elites.
Dat de Fransen, en Europa in het algemeen, decennia lang allerlei coups tegen democratisch gekozen leiders hebben gesteund, soms zelfs georganiseerd, moeten we maar vergeten. Wie herinnert zich nog de staatsgreep tegen democratisch verkozen leider Patrice Lumumba in Congo? Maar in Niamey gaan de Fransen het een stijf houden om de democratie te vrijwaren…
Parijs trachtte in Niger zo lang mogelijk de werkelijkheid – dat de junta de macht heeft – te negeren. Ook omwille van grote economische en financiële belangen natuurlijk. Want Niger was met zijn uraniummijnen een pijler van het Franse Areva, omgedoopt tot Orano, dat er al meer dan 50 jaar twee mijnen uitbaat. De Franse kerncentrales halen nog altijd 17% van hun brandstof uit Niger.
Patriotten
Met hun anti-koloniale slogans, kunnen de militaire junta’s genieten op de sympathie van linkse westerlingen die in hun coup een verzwakking van het imperialisme (het Franse, het Westerse) zien. Dat er in het afgezette regime corruptie en nepotisme was, absoluut. Maar in verhouding tot zeer veel Afrikaanse landen eerder bescheiden, met wel riante woningen en villa’s, maar geen fortuinen zoals dat van de nu in Gabon ook afgezette Ali Bongo. En talrijke militaire leiders die nu in de junta zitten, zijn ook geprivilegieerden.
Het zijn vaak “paleisrevoluties”; binnen de zich verrijkende elite trekt een deel van het militair apparaat het laken naar zich toe. Soms met het excuus dat het gaat om de strijd tegen de terroristen en om de verdediging van de soevereiniteit. Met hun patriottische slogans spelen de coupplegers vooral in op een breed anti-Frans ressentiment bij een groot deel van de bevolking.
Dat anti-Franse is voor een deel het gevolg van de mislukking van de operatie Barkhane. De operatie Serval kon in 2013-2014 de jihadistische opmars stoppen. Maar Barkhane heeft de Sahel niet bevrijd van Al Qaida, IS en andere. Wel integendeel, de autoriteiten van Mali, Burkina Faso en in mindere mate Niger, hebben de controle over grote delen van het land verloren. De jihadisten zijn fors opgerukt, inspelend op de vele frustraties over het falen van de staat om essentiële diensten te verlenen. In Niger heeft 85 % van de bevolking geen toegang tot elektriciteit.
De militairen van de coups zijn wel zwaar mee verantwoordelijk voor de opmars van de jihadisten. Ze hadden andere katten te geselen, zoals het verdedigen van hun terrein, zijnde hun posities en hun economische belangen. Onder die coupplegers is er geen Chavez te bespeuren om de maatschappelijke problemen aan te pakken. Fransen buiten volstaat niet als programma. De ‘nieuwe’ machthebbers zijn zelf bevoorrechten die een ander deel opzij schuiven. Dit zijn geen sociale omwentelingen.
Winnaars
In feite maken de militaire machthebbers handig gebruik van 1) de anti-koloniale gevoelens bij hun bevolking en 2) de erg verschuivende internationale krachtsverhoudingen. In het vroegere France-Afrique zijn niet alleen de VS actief, China is er sterk aanwezig, bv. in Niger. Maar ook Turkije, Saoedi-Arabië – dat duizenden imams opleidde, Rusland dat de anti-Franse gevoelens aanwakkerde met de propaganda dat de Fransen de jihadisten steunden om ter plekke te kunnen blijven. De junta’s hebben ruime keuze.
Men zou het bijna vergeten, maar er zijn nog andere hoofdrolspelers. Want onderwijl tellen allerlei jihadistische groepen langs de zijlijn hun winst. Het is niet omdat militairen nu zelf alle macht hebben, dat de strijd tegen Al Qaida, IS, Boko Haram en aanverwante efficiënter wordt. En de hulp van huurlingen, zoals die van Wagner, zal alvast niet helpen om het vertrouwen van de burgers te winnen.
