De Afghaanse Taliban staan sterker dan ooit sinds ze eind 2001 van de macht werden verdreven. Dagelijks brengen ze het regeringsleger zware verliezen toe. En daarmee staan ze ook sterk aan de onderhandelingstafel waar ze alleen met Washington praten. En ze halen hun slag thuis: ze stemmen in met een wapenbestand in ruil voor het vertrek van de VS-troepen. Met het vooruitzicht dat de weg naar de macht in Kaboel dan open ligt. VS-onderhandelaar Zalmay Khalilzad legt nu aan de regering in Kaboel uit wat hij met de Taliban heeft afgesproken. Veel keus hebben ze daar niet.
Kaboel
De regeerders in Kaboel, dat is o.a. president Ashraf Ghani en premier Abdullah Abdullah die elkaar gewoon negeren. Hun macht is erg beperkt, want ze moeten die delen met lokale meestal corrupte potentaten. Het ‘gezag” blijft ook 17 jaar na het verdrijven van de Taliban etnisch erg verdeeld, met aan de ene kant de Pathanen, de etnie waartoe ook de president en de meeste Taliban behoren, daarnaast de Tadzjieken, Oezbeken, Hazara’s, Baloetsji, Noeristani en andere volkeren.
De parlementsverkiezingen van oktober vorig jaar gaven al een voorsmaakje van wat de presidentsverkiezingen in juli kunnen worden. De chaos van vorig jaar werd geweten aan de software, maar dat klopt niet. Slechts een derde van de potentiële kiezers had zich laten registreren, en van dat een derde is de helft gegaan. Er waren zware technische problemen, maar er was vooral de dreiging uitgaande van de Taliban die o.m. belette dat er in enkele steden kon gestemd worden.
Leger
De gegevens over wat van het land nog onder gezag van Kaboel staat, lopen uiteen. De meeste VS-bronnen hebben het over rond 40 % in handen van de Taliban die daarnaast in nog een kwart prominent aanwezig zijn. Dagelijks slaan ze toe in steeds meer provincies. Bij een recente aanslag op een centrum van de veiligheidsdienst NDS in Maidan Shar vielen minstens 126 doden. Vorig jaar kwamen dagelijks gemiddeld 30 tot 40 regeringssoldaten of politiemannen om het leven, dat gemiddelde is aan het oplopen. Sinds het Afghaanse leger in 2014 officieel instaat voor de defensie, zijn er 25.000 militairen en politiemannen omgekomen.
Een leger zou kunnen overleven met 10.000 verliezen per jaar, aldus VS-experts. Maar dan wel op voorwaarde dat de militairen geloven in hun zaak, wat hier niet het geval is. Het regeringsleger en de veiligheidsdiensten zijn ontmoedigd door die verliezen, zijn zelf vaak slachtoffer van corruptie omdat een deel van hun soldij verdwijnt; en bovendien is ook het leger langs etnische lijnen verdeeld.
Washington
Intussen hebben vertegenwoordigers van Washington en de Taliban met vrucht onderhandeld in Doha, de hoofdstad van Qatar, waar de Taliban een vertegenwoordiging hebben. VS-president Donald Trump heeft die onderhandelingen in handen gegeven van Zalmay Khalilzad, de vroegere VS-ambassadeur in Kaboel die erg vertrouwd is met de Afghaanse toestanden.
Trumps aankondiging eind vorig jaar dat hij de helft van de VS-troepen, nu 14.000 manschappen, snel zou terugtrekken, bleek voorbarig. Maar dat hij snel weg wil, is nu wel duidelijk, met de Taliban zou daar nu een akkoord over zijn. Begin dit jaar lekte een rapport uit van de Rand Corporation, met daarin een ontwerp van overeenkomst tussen de VS en de Taliban – zonder Kaboel dus. Dat behelst de terugtrekking van de VS-troepen in een overgangsperiode tijdens dewelke een interimregering akkoorden zou uitwerken; er zou een hoge raad van oelema’s komen om over de eenheid van het land te waken; verder komen er een wijziging van de grondwet en verhoogde financiële VS-hulp om het vertrek van de troepen te compenseren. De Taliban zouden zich ertoe verbinden alle banden met terreurgroepen te verbreken.
Taliban
De Taliban zijn niet echt gehaast, zij vinden dat de tijd in hun voordeel speelt, vooral omdat de VS zo snel mogelijk weg willen. Met de Taliban valt te praten, tenslotte hebben de VS die Taliban, halverwege de jaren 1990 ook meer dan gedoogd. Amerikaanse oliebelangen zagen een stabiel Talibanbewind wel zitten om dan dwars door Afghanistan pijpleidingen te leggen vanuit Centraal-Azië en de Kaspische Zee naar de Indische Oceaan.
Er zijn speculaties dat de Taliban die in Doha zitten, alleen de politieke vleugel zouden vertegenwoordigen en niet de militaire leiding. Er is al vaker gespeculeerd over interne tegenstellingen bij die beweging, maar veel meer dan gissingen zijn dat niet. De Taliban hebben alle belang bij eenheid nu er al enkele jaren een gevaarlijke kaper op de kust zit, namelijk Daesh (IS) dat in enkele gebieden in het oosten ingeplant is. Er zijn zelfs geruchten dat de VS-luchtmacht de Taliban onrechtstreeks al een handje heeft toegestoken om de IS-concurrentie af te schudden.
De terreinwinst van de Taliban leidt tot extra onrust bij de niet-Pathaanse groepen. Het verzet tegen het Talibanbewind (1996-2001) kwam bijna uitsluitend van Tadzjieken Oezbeken, Hazara’s. IS heeft het vooral gemunt op deze laatste groep, overwegend sjiiten.
Omwille van de etnische opdeling van Afghanistan wordt er gespeeld met een plan voor de opdeling van het land: Een Pathaans Talibandeel, de rest voor de andere groepen. Maar de etnische lijnen lopen heel erg door elkaar, en wat met Kaboel bij voorbeeld. Bovendien zouden de Taliban dat hoogstens voorlopig aanvaarden, want hun doel is ongetwijfeld de volledige macht over gans Afghanistan. Alle plannen voor machtsdeling zijn gedoemd te mislukken.
Pakistan
Washington wil ook snel handelen om te beletten dat o.m. Rusland en China intussen zoete broodjes bakken met de Taliban, daarin mogelijk gesteund door ISI, de zeer machtige Pakistaanse militaire inlichtingendienst. ISI heeft vooral greep op de militaire vleugel van de Taliban die omzeggens een creatie is van ISI. Het is met zeer actirve militaire steun van Pakistan dat de Taliban in 1996 meester werden van Afghanistan.
Voor de Pakistaanse generaals, die grotendeels de Pakistaanse diplomatie bepalen, is het levenszaak in buurland Afghanistan vrienden aan de macht te hebben. Met de Taliban in Kaboel hoeven de Pakistaanse militairen zich geen zorgen te maken over invloed van grote vijand India aldaar.
Afloop
Het perspectief? Luister naar de Amerikaanse marine-generaal Kenneth McKenzie die de leiding neemt van de VS-troepen in de regio. Voor het VS-Congres verklaarde hij vlakaf dat het Afghaanse leger zonder Amerikaanse steun zal instorten. “Ze zijn niet in staat hun land te verdedigen”.
Enkele Afghaanse politici die overwegen mee te doen aan de presidentsverkiezingen, zien het blijkbaar ook zo, zij trekken net als Khalilzad naar Doha om er met de Taliban te praten. De rijke Afghanen hebben alvast hun geld en familie in Dubai ondergebracht. Ze willen het risico niet lopen dat de laatste vertrekkende Amerikaanse helikopters te vol zitten om te ontkomen – zoals in 1975 in Saigon gebeurde.
