Twee bomaanslagen in Kaboel met meer dan 50 doden. Aanslagen in kleinere steden met tientallen doden. Het krijgt in westerse media geringe aandacht, het is Istanboel niet, laat staan een stad in West-Europa. Alleen omdat er ook vijf diplomaten uit de Verenigde Arabische Emiraten bij een aanslag omkwamen, was er even iets meer aandacht. Vijftien jaar nadat de Taliban van de macht werden verdreven, zijn ze alom aanwezig. Met in hun nek de hete adem van Daesh, Islamitische staat. Zonder buitenlandse militairen zou de Afghaanse staat vermoedelijk snel instorten.
Taliban
De Taliban sloegen in 24 uur toe op diverse plaatsen in Kaboel, in Kandahar – een van de grotere steden – en in Lashkar Gah, de hoofdstad van de provincie Helmand vanwaar wereldwijd de meeste opiumproducten komen. De aanslag in Lashkar Gah was gericht tegen een commandant van de Taliban die onlangs was overgelopen. Die stad wordt al maanden omsingeld door de Taliban, alleen de aanwezigheid van 300 Amerikaanse militairen belet dat ze wordt ingenomen.
Omdat de Taliban hun gebied uitbreiden – en ook omdat IS zich inplant – heeft Barack Obama eind 2016, op het einde van zijn ambtsperiode, nog 2300 bijkomende manschappen gestuurd. Vorig jaar zijn 40 % meer bombardementen uitgevoerd dan het jaar voordien. Bij sommige bombardementen zijn nogal wat burgers omgekomen. Washington gaf onlangs toe dat er bij Amerikaanse operaties op 3 november nabij de stad Kunduz 33 burgers, onder wie kinderen, zijn omgekomen. Collaterale schade.
Meer dan ooit
In Kandahar was er een aanslag in de woning van de gouverneur – waarbij die vijf diplomaten uit de Emiraten omkwamen. De aanslagen in Kaboel waren vlakbij het parlementsgebouw, in volle stadscentrum. Alhoewel de aanslag in Kandahar mogelijk een interne afrekening was, zijn er nog andere signalen, zoals de omsingeling van de stad Kunduz en andere provinciehoofdsteden, die bevestigen dat de Taliban steeds meer greep op grote delen van het land krijgen.
Volgens Amerikaanse waarnemers controleren ze tien procent van het land volledig en hebben ze voet aan de grond in nog eens dertig procent. Ondanks de winter hebben ze geen terrein prijsgegeven, integendeel. De Taliban controleren nu meer gebieden dan ze ooit sinds 2001 deden. Alle pogingen om de Taliban, of een deel ervan, aan een publieke onderhandelingstafel te krijgen, zijn mislukt. Een Talibanchef die dat zou aandurven, wordt allicht stante pede als verrader gebrandmerkt – zoals de commandant in Lashkar Gah.
Troeven
De Taliban hebben veel te danken aan de zwakheden van de tegenstrever. Het regeringsleger heeft veel manschappen, maar weinig gemotiveerde. Dat leger leed vorig jaar zware verliezen. In de eerste acht maanden van 2106 sneuvelden 5500 militairen, nog veel meer werden gewond. De politie maakt zich vaak gehaat door machtsvertoon en corruptie. De helft van de mensen die met de politie in aanraking komen, zegt dat er smeergeld aan te pas kwam. De politieagenten zijn zelf slachtoffer van corruptie. Toen ze vorig jaar digitaal hun loon kregen, dachten ze een forse opslag te hebben gekregen. Het deel dat hun oversten anders achterover drukten, was nu wel inbegrepen in hun loon. President Ashraf Ghani zegt een echte rechtstaat te willen uitbouwen, maar justitie wordt ook aangevreten door corruptie en is een geliefkoosd mikpunt van de Taliban en van IS.
De regering bestaat nu voor een deel uit meer competente ministers en medewerkers. Maar in de omgeving van Ghani blijft het vol krijgsheren zitten van wie er enkele een miljardenfortuin hebben vergaard met regelrechtse misdaad. Vice-president Abdul Rashid Dostom is een van de beruchtste krijgsheren, een oorlogsmisdadiger en een van de grote fortuinen van het land. Hij is zeker geen geschikte figuur op een dergelijke post om een rechtstaat te vestigen. Vooral in de Pathaanse gebieden – nagenoeg alle Taliban zijn Pathanen – aanvaarden bewoners de Taliban om geschillen via traditionele rechtspraak te regelen, om corruptie tegen te gaan, om voor orde in te staan. Ze houden meteen de vrouwen van straat en uit de scholen.
Pakistan
De etnische factor, de Pathaanse, en de corruptie aan regeringszijde, zijn grote troeven voor de Taliban. Volgens president Ghani is hun grootste troef echter de omvangrijke steun die ze vanuit Pakistan blijven krijgen. Dat is niet nieuw, toen ze meer dan 20 jaar geleden de macht grepen, gebeurde dat met openlijke militaire en logistieke steun van het Pakistaanse leger. Wat toen volop werd gedoogd door Washington.
Ghani was aanvankelijk voorzichtiger. Maar vorig jaar beschuldigde hij Pakistan van openlijke vijandschap tegenover Kaboel. De Taliban hebben ongehinderd basissen in de Pakistaanse grensgebieden, Pakistaanse speciale eenheden helpen hen en bezorgen hen materiaal voor oorlog en aanslagen, aldus Ghani. Pakistaanse legerleiders zien alleszins veel liever de Taliban aan de macht in Kaboel, dan een regime dat volgens hen op te goede voet staat met hun aartsvijand India.
Chorasan
Maar de komst van Daesh (IS) op het Afghaanse toneel, verstoort ook Pakistan. IS beschouwt de Taliban als verraders omdat zij binnen het Afghaanse kader opereren, terwijl zij net als in Syrië en Irak de grenzen willen opblazen, in dit geval onder meer tussen Afghanistan en Pakistan. Die grens is net als deze tussen Syrië en Irak een creatie van koloniale mogendheden. Deze Brits-Russische schepping verdeelde het gebied van de Pathanen in twee, waardoor er nu Pathaanse regio’s zijn in Pakistan en Afghanistan. De Taliban zijn bijna uitsluitend Pathanen, maar IS spreekt van Chorasan, een historische regio in Centraal-Azië, gaande van de Kaspische Zee tot het Hindoekoesj gebergte – met delen van Turkmenistan, Iran, Oezbekistan, Tadzjikistan, Afghanistan en Pakistan.
Chorasan is een mythisch begrip geworden dat heel wat islamistische militanten aanspreekt, ook binnen de rangen van Al Qaida en de Taliban. Het verwijst naar de periode dat vanuit dat gebied moslims met zwarte vlaggen naar Jeruzalem optrokken. Er is ook een tak van Al Qaida met de naam ‘Chorasan’ . De zwarte vlaggen van IS zijn ontleend aan de vlag van vroegere heersers van Chorasan.
Trio
In Moskou had onlangs de derde bijeenkomst plaats van een trio dat bezorgd is over IS en ‘Chorasan’: Rusland, China en Pakistan. Dit is een andere club dan de ‘Vierlandengroep’ (China, de VS, Pakistan en Afghanistan) die eerder probeerde de Taliban tot onderhandelingen te bewegen. Kaboel is niet opgezet met het trio omdat het zelf niet uitgenodigd is, maar volgende keer mag het er bij – de VS worden niet uitgenodigd. Moskou tracht dus ook in Afghanistan de VS buitenspel te zetten, al hebben de Amerikanen daar meer dan 10.000 manschappen. Washington verdenkt Rusland ervan rechtstreeks met de Taliban te onderhandelen om front te vormen tegen IS en om ze tot vredesgesprekken te brengen.
Iran volgt dat van heel nabij, want het voelt zich, onder meer omwille van de eigen veiligheid, ook nauw betrokken. IS wordt als een bedreiging gezien voor Irans binnenlandse veiligheid. Dat die groep ook aan de oostelijke kant van het land bedrijvig is en met de mythe Chorasan speelt, baart Teheran zorgen. In Afghanistan en Pakistan heeft IS het trouwens erg gemunt op de sjiïtische Hazara’s, een etnische groep waarover Iran zich graag wil ontfermen.