Italië heeft al enkele keren het label “zieke man van Europa” (Italië is blijkbaar mannelijk) gedragen. Zonder veel risico kan men voorspellen dat dit na de verkiezingen van deze zondag, 4 maart 2018, weer zo zal zijn. Veel kans dat de meer dan rechtse coalitie rond ex-premier Silvio Berlusconi en de extreem-rechtse Legaleider Matteo Salvini een meerderheid haalt, wat erg is. Er is een kleinere kans dat er geen meerderheid uit de stembus komt. In beide gevallen kan men zich aan vreemde wendingen verwachten. Voeg daar nog de bijna afwezigheid aan toe van Italiaans links, ooit de hoop van Europees links. Mamma mia, hoe is het zo ver gekomen.
Rood Bologna
Bezoek aan Bologna, lang niet alleen omwille van de kleur van zijn gebouwen “het rode Bologna” genoemd. Italië heeft, alweer, een nieuw kiesstelsel. In deze regio Emilia-Romagna worden 45 Kamerleden gekozen; 17 van hen in districten met één gekozene in één ronde, 28 op proportionele lijsten die nationaal minstens drie percent halen. Voor de Senaat zijn er 8 per district, 14 proportioneel. En wie is de kandidaat van de centrumlinkse coalitie rond de Democratische Partij (PD) voor de Senaat in rood Bologna? Pierferdinando Casini. Casini, die bij de implosie van de christendemocratische partij (DC) een kwarteeuw geleden een rechtse afsplitsing leidde, die later dankzij Berlusconi Kamervoorzitter werd en ooit de mbithie had premier van een rechtse coalitie te worden. Deze rechtse voorman is de kandidaat van zogenaamd centrumlinks.
Het zegt veel over de grootste zogenaamd centrumlinkse partij, de PD. Haar leider, ex-premier Matteo Renzi, werkte zijn linkervleugel buiten om te kunnen scheep gaan met rechts. Met de verkiezingen in zicht, is het ineens alle hens aan dek geblazen. De PD ziet haar kiezers niet massaal overlopen naar rechts of de Vijfsterrenbeweging M5S, nee, velen blijven thuis. Waaroml zich verplaatsen voor “links” dat een rechts beleid voert.
In Bologna is dat iets minder, want daar hebben ze ter linkerzijde een geloofwaardig alternatief: gewezen regiovoorzitter Vasco Errani die de PD verliet en kandidaat is voor Liberi e Uguali (LeU). Zowel PD als LeU kwamen in het nieuws met gekibbel over personen, wat hun achterban echt niet mobiliseeert. Verder zijn er nog lijsten van het eind vorig jaar opgerichte Potere al Popolo waar onder meer de restant van Rifondazione Comunista bij zit. Maar op de meeste plaatsen blijven potentieel linkse kiezers naar verwachting volkomen ontmoedigd thuis, zoals ze de jongste jaren wel meer deden.
Nieuw stelsel
Met het nieuwe kiesstelsel ziet het er erg slecht uit voor het PD-kamp en links. Want behalve in het centrum van het land, zijn er weinig districten waar een kandidaat van de PD-coalitie kans maakt om als eerste te eindigen. De rechtse coalitie zal het gros van de districtzetels halen; want al schommelen de peilingen voor rechts rond 35 tot 37 %, dat is ruim voldoende om in het noorden en het zuiden van Italië overal eerst te eindigen en de volle winst binnen te halen. Met daar dan nog de ca 40 % van de evenredige zetels bij, maakt de rechtse coalitie veel kans op een meerderheid.
En wat voor een rechtse coalitie. Berlusconi is nooit vies geweest van regeren met post- of neofascisten. Zijn eerste stap in de politiek was eind 1993 toen hij steun gaf aan Gianfranco Fini als kandidaat-burgemeester van Rome. Fini was de man die de neofascistische MSI had omgevormd tot de postfascistische Nationale Alliantie. Intussen had de reclameman van Berlusconi, Marcello Dell’Utri, Berlusconi’s partij Forza Italia gemaakt. Drie maanden later kwam er een alliantie van Forza met de Nationale Alliantie en de Lega Nord, het werd een triomf voor verenigd rechts. (Dell’Utri zit nog in de gevangenis wegen collaboratie met de maffia).
Als de Lega van Salvini meer stemmen haalt dan Forza Italia van Berlusconi zal Salvini de post van premier opeisen. Als de eerste plaats voor Forza is, wordt Berlusconi kingmaker. Want hij kan dan evenzeer met de PD gaan regeren, iets wat Renzi niet ongenegen is. Ze kunnen dat makkelijk inkleden als een samenwerking voor Europa. Want Berlusconi’s Forza Italia is tenslotte lid van de EVP en wordt geacht de EU gunstig gezind te zijn, in tegenstelling tot de Lega en tot de neofascistische Fratelli d’Italia, derde partner van de rechtse coalitie, samen met de vierde pijler, ” Noi con Italia”. Dat laatste is een allegaartje van politici die gespecialiseerd zijn in het wisselen van partij – één van hen had op vijf jaar vijf verschillende politieke etiketten. Het beruchte Italiaanse ‘trasformismo’, in het Vlaams kazakkenkeerderij.
Naakt racisme
Indien rechts sterk uit de bus komt, is dat de schrikbarende beloning van een campagne die bijwijlen naakt racistisch was. Rechts maakte van immigratie en veiligheid – voor rechts één en hetzelfde verschijnsel – het centraal campagnethema. Onmiddellijk 600.000 migranten terugsturen, daar zijn Berlusconi en Salvini het over eens.
De Lega, die al jaren haar xenofobe stempel op rechts drukt, zette nu meer dan ooit de toon. Die Lega, van oorsprong een noordelijke regionalistische en zelfs separatistische partij, schreeuwt nu bij monde van Salvini “prima gli italiani”, Italianen eerst”, een vloek in de ogen van de stichters van de Lega. Die leuze heeft hij gepikt van CasaPound, de zogenaamde “fascisten van de 21ste eeuw” die ook talrijke kandidaten voordragen. CasaPound waarmee Salvini samen “No invasione” riep. Ze krijgen nog concurrentie van Forza Nuova, een oudere fascistische formatie. De term fascistisch wordt hier niet lichtzinnig gebruikt, zowel Fratelli d’Italia als CasaPound en Forza Nuova gaan er prat op.
Sterren
Soms duikt lof voor het fascisme ook uit onverwachte hoek op. De kandidate van M5S, de Vijfsterrenbeweging, voor de gouverneurspost van Lazio (Rome en regio), Roberta Lombardi, praat Salvini na. “Meer toeristen, minder migranten in Lazio”, luidt Ze komt uit een fascistische familie en maakte eerder al opheft met lof op “de positieve kanten van het fascisme”.
Desondanks zijn er wel wat linkse Italianen die M5S een kans willen geven als een beweging tegen de gevestigde orde. De Vijfsterren haalde vorige keer een kwart van de stemmen en zou daar nu enkele percenten boven komen, wat haar de eerste partij van het land maakt. Stichter Beppe Grillo houdt zich op de achtergrond, M5S wil respectabeler overkomen. Met een kandidaat-premier, de 31-jarige Luigi di Maio, die het imago van de perfecte schoonzoon heeft. Die heeft al stevig bewezen met een dubbele tong te kunnen spreken: op reis in de EU vertelt hij andere dingen dan in Italië, onder meer over mogelijke coalities die M5S wil aangaan. Met Salvini of niet? Dat hangt een beetje van de gesprekspartner af.
Bezorgde EU
Jean-Claude Juncker, voorzitter van de EU-commissie, heeft zich laten ontvallen dat er in Brussel bezorgdheid is over die Italiaanse verkiezingen. Onder meer omdat nagenoeg alle partijen het erover eens zijn dat er een einde moet komen aan het soberheidbeleid zoals dat volgens hen door Brussel wordt opgedrongen. Brussel zou ook bezorgd zijn over de vijandige houding van de Lega tegenover de EU. Maar uiterst-rechts heeft in Oostenrijk getoond dat het daarover soepel kan zijn.
De EU vreest politieke instabiliteit in een van de belangrijkste landen van de Unie, dat zolu slecht zijn voor de beurs. Maar over het agressief racisme van rechts is men discreet. Juncker is immers een partijgenoot van Berlusconi, beide zitten ze in de EVP. En die knijpt voor veel leden de ogen toe.
