Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad maar de delegatie van Zapatisten die in Europa rondreizen komen op 4 november naar De Peperfabriek in Antwerpen (zie www.peperfabriek.be) . Liesbeth Huysmans, politicologe gespecialiseerd in de noord-zuidproblematiek, was op 1 september 1994 in Chiapas en maakte er het ontstaan van het EZLN mee. Bijna een jaar verbleef ze in het Lacandonawoud bij de Zapatisten. In augustus 2021 ging zij terug naar Chiapas. Hoe evolueerde die beweging volgens haar in die 27 jaar?
EZLN: van 1994 tot 2021
“Het zapatisme is in crisis”, krijg ik als antwoord bij mijn vrienden in Mexico Stad. Wow, dat is even slikken. Vanuit Europa lijkt het alsof de Zapatisten, de eerste postmoderne guerrilla van Latijns-Amerika, erin geslaagd waren een maatschappijmodel uit te bouwen gebaseerd op gelijkwaardigheid en autonomie, een inspiratiebron voor linkse bewegingen en antiglobalisten wereldwijd. Na een aantal tours door Mexico komen de Zapatisten dit najaar naar Europa. Via social media, in 6 talen en geïllustreerd met professioneel beeldmateriaal wordt de hele reis, per boot en per vliegtuig, in beeld gebracht. Maar hoe gaat het er nu echt aan toe in Mexico? Tijd voor een analyse.
1 januari 1994, Mexico ondertekent het vrijhandelsakkoord met de USA en Canada en lijkt zo met één ruk de 1e wereld in gekatapulteerd. Terwijl de neoliberale overheid en de economische elite uitbundig vieren, bestormen duizenden gemaskerde en gewapende inheemse mannen en vrouwen het gemeentehuis van San Christóbal in Chiapas. Ya basta, roepen de Zapatisten. Enkele decennia later is het de Zapatistas gelukt tot op behoorlijke hoogte een vrije, democratische en rechtvaardige samenleving op te bouwen met de meer dan 360.000 mensen die in het gebied wonen. Eén van hun mooiste en inspirerende slogans is : ‘ Un Mundo Donde Quepan Muchos Mundos’, “een wereld waarin vele werelden passen”. Zapatismo wil vooral inspireren en mensen over de hele wereld aanmoedigen om te reflecteren en hun eigen maatschappijmodel te ontwikkelen geïnspireerd op de deze andere bekende stelling ‘ Para Todos Todo, Para Nosotros Nada’ (‘Alles voor iedereen, niets voor ons’.)
25 jaar later keer ik terug naar Chiapas. Ik wil ter plaatste uitzoeken wat het effect is van 27 jaar zapatisme. San Christobal, een koloniaal stadje in het hart van Zapatistenterritorium, is het epicentrum geworden van een soort revolutionair toerisme. Ik praat met tientallen mensen, mag mee om projecten in de inheemse dorpen te bezoeken en trek Zapatistenterritorium in. Ik hoor ontgoocheling en kwaadheid maar ook respect en bewondering. Het knettert in mijn hoofd. In een sfeer van magisch realisme loopt fictie en werkelijkheid door elkaar.
Ik spreek met Raúl, socioloog, activist en coördinator van Het huis van Landbouwstudies, een kleinschalig project in de bergen rond San Christóbal. Hij neemt me mee in zijn jeep, de bergen in. Een nieuwe asfaltweg brengt ons naar een klein dorpje. Houten huisjes slingeren zich langs de bergflank. In deze dorpen wonen heel wat ex-Zapatisten. Mensen verlieten de beweging vaak uit noodzaak, uit bittere armoede. Raúl schets me het historisch kader. Chiapas is de armste staat van Mexico maar tegelijk ook het rijkst aan grondstoffen zoals petroleum en gas. Chiapas produceert 50 % van de waterkrachtenergie van het land terwijl de helft van de huishoudens niet over elektriciteit of stromend water beschikt. De kindersterfte en de graad van analfabetisme zijn het hoogst van het land. De dorpen, kleine boerengemeenschappen van een 50-tal families, gebruiken het ejido-systeem, een prekoloniaal gebruik waarbij de grond eigendom is van de hele gemeenschap en niet kan verhandeld worden. Het collectieve karakter maakten de ejidos minder kwetsbaar voor misoogsten, natuurrampen en fluctuerende marktprijzen. Begin jaren ’90 was de helft van de grond in Chiapas in gemeenschappelijke handen. In 1992 schafte de rechtse neoliberale PRI-regering het ejidosysteem af wat de doodsteek betekende voor vele inheemse boerendorpen. Stukken grond werden verkocht en herverkaveld en boeren werden, verblind door het snelle geld, landloos. Hieruit ontstaat de Zapatistenbeweging, uit noodzaak, uit een schreeuw naar rechtvaardigheid. “ De grond is van wie ze bewerkt”.
Maar ook Raúl is ontgoocheld en kwaad. “Ja, de Zapatisten hebben Mexico en de wereld wakker geschud, ja ze hebben de inheemse gemeenschappen en hun noden zichtbaar gemaakt, maar nu 27 jaar later, zijn ze verworden tot een geïsoleerde groep die krampachtig vasthoudt aan gedateerde recepten uit maoïstische handboeken. Ze weigeren elke samenwerking, met de Mexicaanse overheid maar vaak ook met de Mexicaanse civil society. Projecten om wegen, waterleidingen of elektriciteit aan te leggen worden tegengehouden. Waar zijn de economisch rendabele koffiecoöperatieven ? waar zijn, na 2 generaties , de zapatististische universitairen, agronomen, antropologen, economisten ? Hele gemeenschappen scheurden zich af van de Zapatistengemeenschap uit noodzaak om te overleven”.
AMLO
Het politieke landschap anno 2021 is totaal veranderd. Na bijna een eeuw rechts en neoliberaal bestuur won Andrés Manuel López Obrador (AMLO) met zijn linkse beweging Morena de verkiezingen in 2018, een complete breuk met het verleden. Zijn slogan “De armen eerst” was het verkiezingsthema. De president kondigde aan het minimumloon te verhogen en de focus op armoedebestrijding én op de inheemse gemeenschappen te leggen. De Mexicaanse progressieve middenklasse stemde massaal voor AMLO. De nieuwe president zocht toenadering tot de Zapatisten en wou de in 1996 afgesprongen vredesonderhandelingen terug opnemen. Maar tot ieders verbazing weigeren de Zapatisten elke vorm van onderhandeling met de nieuwe regering. Politieke vetes uit het verleden én de benoeming van een politicus uit de gehate PRI-partij tot minister van onderwijs zette kwaad bloed bij de zapatistas. Wat dus tot de huidige patstelling leidt. Uiteraard is er kritiek, AMLO wordt verweten een populist te zijn à la Maduro van Venezuela. Hij heeft na slechte tussentijdse verkiezingen, de Mexicaanse progressieve middenklasse, de civil society én de vrouwenbeweging op de kast gejaagd door hen rechtstreeks aan te vallen. Tegelijk wordt er massaal geïnvesteerd in infrastructuurwerken en herbebossing, worden rechten van inheemse gemeenschappen in heel het land erkend, schrikt hij er niet van terug om Amerikaanse wapenhandelaars uit te dagen, eist hij symbolische kunstschatten, zoals de verentooi van de laatste Azteekse keizer, terug van het museum van Wenen en verwacht hij excuses van Spanje en het Vaticaan voor misdaden tegen de inheemse bevolking tijdens de kolonisatie in de 16e eeuw. Na bijna een eeuw rechts, neoliberaal en corrupt bestuur in Mexico lijkt hij voorlopig zowat “ de beste onder de slechten”.
Ik probeer te weten te komen wat er binnen de Zapatistengemeenschap leeft maar dat blijkt erg moeilijk. De 12 caracoles ‘( lett: slakken/schelpen), subregionale ontmoetingscentra van de Zapatistenbeweging, zijn gesloten, officieel wegens covid. Onderweg zie ik regelmatig handgeschilderde bordjes met “ dit is Zapatistenterrotorium, “ of “ Dorp in opstand, de strijd gaat voort” maar waar verder niemand te zien is en je ook niet zomaar binnenraakt. Hoe langer hoe meer, wordt het me duidelijk dat het quasi onmogelijk zal worden om iemand vanuit de Zapatistenbeweging te spreken. 25 jaar geleden ontvingen ze de internationale en nationale civil society met open armen om als mensenrechtenwaarnemers, uitgestuurd vanuit het bisdom naar de Zapatistendorpen, wantoestanden te rapporteren. De legendarische bisschop Samuel Ruiz was al jaren voor de opstand, een voorvechter voor de rechten van de inheemse bevolking. Geïnspireerd door de bevrijdingstheologie werden lekenpriesters opgeleid. Meestal waren die diakens de enigen die konden lezen en schrijven en die, zo blijkt later, vaak belangrijke posities innamen in de guerrillabeweging. Ik regel een interview met Rosie, coördinator van de vredesbrigades van Frayba (centro de derechos humanos Fray Bartolome de las Casas ). Het mensenrechtencentrum heeft waarnemers en contacten in heel de regio, zowel in het Zapatistengebied als daarbuiten. Het is een complex verhaal: er zijn nog steeds conflicten tussen het leger en de Zapatistengemeenschappen maar ook tussen gemeenschappen onderling, confrontaties met paramilitairen en drugskartels. Activisten worden vermoord of ontvoerd, mensen worden gedwongen hun land te verlaten, er is sprake van foltering, femicidio en bedreigingen. Het zou ons te ver leiden hier dieper op in te gaan maar letterlijk alle partijen hebben bloed aan hun handen.
Wat is er veranderd in het politiek landschap in Chiapas sinds het aantreden van AMLO? De staat werd decennialang geregeerd door enkele families die alle politieke én economische macht in handen hadden. Morena, de centrumlinkse partij van de huidige president, lijkt ook hier het politiek landschap dooreen geschud te hebben. Of is het slechts schijn ? Rosie: “ Het zijn nog steeds dezelfde oligarchische familie die op lokaal vlak de macht hebben, ze zijn alleen van partij geswitcht. Wat wel veranderd is, is dat overheidshulp zoals ‘Leven Zaaien’ (een herbossingsprogramma waarbij gezinshoofden die bomen planten een maandelijks bedrag ontvangen) rechtstreeks aan de mensen wordt gegeven zodat er minder geld verdwijnt door allerlei corrupte systemen.
Ik spreek af met Barbara en Jet, 2 Nederlandse NGO-medewerksters die hier al jaren leven en werken. Ik vraag hen wat het effect is van een decennialange aanwezigheid van de internationale gemeenschap in de conflictzone. Barbara: “Het is voornamelijk een psychologisch effect. Naast bedreigingen door paramilitairen, drugskartels, leger en politie zijn mensen bang voor hekserij en zwarte magie. In de beginjaren genereerde de Zapatistenbeweging een golf van internationale en nationale solidariteit. Geëngageerde progressievelingen uit de Mexicaanse middenklasse, universiteitsstudenten, en kunstenaars zagen een onbekend Mexico en kregen een andere, genuanceerder beeld van hun eigen land. Internationale mensenrechtenexperts zorgden ervoor dat flagrante mensenrechtenschendingen werden aangeklaagd bij nationale en internationale tribunalen, rechtenstudenten uit Mexico Stad volgden stages, sociologen, politicologen en antropologen publiceerden onderzoeken en boeken over zapatisme .”
In de jaren ’90 was de situatie redelijk duidelijk. Aan de ene kant had je de inheemse gemeenschappen, al dan niet zapatist met aan de andere kant de overheid, met corrupte politici en een agressieve leger- en politie apparaat, ondersteund door paramilitairen. Vanaf de jaren 2000 wordt de situatie in Chiapas complexer. Het karakter van de oorlogsdreiging verandert. Geen rechtstreekse confrontaties tussen leger en rebellen maar een low intensity war, een permanent angstklimaat. Ondertussen bouwen de Zapatisten tot op behoorlijke hoogte een vrije, democratische en rechtvaardige samenleving op met de meer dan 360.000 mensen die in het gebied wonen. Vanaf 2003 wordt het gebied onder controle van het EZLN opgedeeld in 5 caracoles ( “slakken”). De politieke structuur wordt opgedeeld in 3 niveaus: het lokale met duizenden dorpen waar iedereen boven de 15 jaar stemrecht heeft, het regionale met 27 autonome regio’s en het subregionale, de Caracole. Barbara: “ Een strakkere politieke opdeling leidde ertoe dat inheemse gemeenschappen een duidelijke keuze pro EZLN moesten maken. Op dat moment zijn er heel wat dorpen en mensen uit de beweging gestapt. De scheiding tussen al dan niet zapatist zijn werd veel zichtbaarder “
Armoe
Marcela, regiocoördinator van het herbebossingsprograma Sembrar Vida/Leven zaaien neemt me mee het oerwoud in. Vanuit het stadje Ocosino slingeren er brede zandwegen de bossen in. De streek is prachtig, met beboste heuvels, waarover een zachte nevel hangt. Rivieren en watervallen, enorme bomen, tropische plantengroei. Het is ook de streek waar zich in de jaren ’70- ‘80 veel inheemse boeren vestigden, op zoek naar vruchtbare grond. Net vanuit deze kleine, armoedige boerendorpjes, zonder elektriciteit, stromend water, scholen of gezondheidszorg klonk de schreeuw “ ya basta”. Dit was de thuisbasis van de zapatistische guerrilla. Mannen, vrouwen, kinderen, ouderen, iedereen in deze regio was zapatist. Op mijn eentje de zone binnen geraken is onmogelijk en ook best wel gevaarlijk. Leger, paramilitairen en getrainde zapatistische rebellen hebben hier hun territorium afgebakend. Voor de pandemie kon je hier nog een zapatour boeken, een semitoeristisch bezoek van 1,5 u aan één van de caracoles. Waar je dan, onder strenge begeleiding, een bezoek kon brengen aan het Zapatistenschooltje en een paar vragen kon stellen. Uit angst voor coronabesmettingen werden de caracoles quasi hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Het wordt me duidelijk dat het heel lastig zal worden om een beeld te krijgen van uit de Zapatistengemeenschappen zelf.
We verlaten de asfaltweg en rijden de heuvels in. Hier is “ tierra caliente”, warme grond. Hier begint het regenwoud dat zich verder uitstrekt over Centraal Amerika. 25 jaar geleden was dit Zapatistenterritorium, afgesloten met controleposten en slagbomen en omringd door legerkampen. Er was geen elektriciteit, geen stromend water en de boeren woonden er in houten hutjes, vaak met een hoop kinderen, kippen en varkens in één ruimte. Nu zie ik onderweg elektriciteitspalen, stenen huisjes, reclame voor internet, winkeltjes , dorpskernen met geplaveide straatjes. En af en toe een bordje “ Dit is een dorp in verzet”. Marcela waarschuwt me: “ Vanaf hier is het verboden om foto’s te maken of zelfs notities te maken. Als we worden tegengehouden door een zapatistische controlepost, doe je ook maar beter alsof je geen Spaans spreekt. Als je je telefoon boven haalt, is de kans groot dat je kaartje eruit wordt gehaald”. Ik ben een beetje in shock, wat een contrast met een beweging die 25 jaar geleden de deuren wijd open zetten voor de internationale gemeenschap en de Mexicaanse civil society. Wat is er hier aan de hand ?
Marcela vertelt over de ecologische problematiek van de regio. Van oudsher wordt hier de slash en burntechniek -toegepast. Deze techniek van zwerflandbouw veroorzaakt erosie en uitputting van de grond en stilaan wordt het hele woud letterlijk opgegeten. “ In het programma ‘Leven Zaaien’ willen we boeren overtuigen om nieuwe landbouwtechnieken te gebruiken en de uitgeputte grond te herbebossen. Het woud lijkt een eindeloze bron van natuurlijke rijkdommen maar het wordt hier aan een sneltempo omgehakt. “ We praten over de dilemma’s die dit soort ontwikkelingswerk met zich meebrengt: verdeeldheid tussen dorpen die al dan niet in het programma stappen, overheidsgeld dat rechtstreeks aan mensen wordt gegeven, contradictie tussen respect voor inheemse gewoonten en gebruiken en de noodzakelijkheid om een ecologische catastrofe af te wenden … Enorme stukken woud zijn al verloren, op de heuvels zie ik graasland en weilanden in plaats van bossen. Onderweg zie ik hele stukken weggekapt oerwoud, kaalgeplukt en afgebrand. Marcela vertelt me dat dit op grote schaal gebeurt in de Zapatistendorpen. Armoede en honger wegen zwaarder door dan hun ecologisch discours. Tropisch hardhout wordt massaal gekapt en illegaal verkocht voor belachelijke prijzen. We rijden door naar een volgend dorpje. De mannen dragen plastiek botten en machetes, de vrouwen kleurrijke bloesjes en rokken. Marcela stelt me voor. Voorzichtig praten we eerst over de oogst en de soorten die hier gekweekt worden. Mijn ervaring op een collectieve bioboerderij in België zorgt voor een aanknopingspunt. Ik spreek met Jesus, één van de boeren, over kolen, mais en compost. Het ijs is gebroken. En dan vertelt Jesus dat zij ex-Zapatisten zijn. “ We zijn als dorpsgemeenschap uit de Zapatistenbeweging gestapt uit noodzaak, we leden honger en er was geen vooruitgang. Het was verboden om met ontwikkelingsprogramma’s van de overheid of NGO’s samen te werken. Van ideologie konden we onze kinderen geen eten geven “. En Jesus vertelt me het moeilijke proces om zich los te scheuren, de conflicten en spanningen over grond, vee dat in beslag werd genomen. “ Om naar onze maisvelden te gaan moeten we door Zapatistengebied. Al jaren geeft dit conflicten, soms laten ze ons niet door. Telkens moeten we opnieuw onderhandelen of betalen “. Ik voel ontgoocheling maar ook een onderhuidse spanning. Lastig dat ik de andere kant van het verhaal niet te horen krijg, een verhaal van 27 jaar strijd en zelforganisatie maar dus ook van grote isolatie en bittere armoede. Ik hoorde straffe uitspraken : “ Het zapatistisch commando wil niet dat de gemeenschappen uit de armoede geraken, willen niet dat ze zelfvoorzienend worden , willen niet dat hun producten zoals koffie en mais verkocht kunnen worden. Zolang de boeren arm zijn, blijven ze vatbaar voor een ideologisch antikapitalistisch discours. “
Spanningen
De inheemse gemeenschappen in Chiapas zijn helemaal geen homogeen geheel. Ze zijn allemaal Maya’s maar er worden meer dan 10 verschillende talen gesproken en elke etnische groep heeft zijn eigen gewoonten en gebruiken. Bepaalde etnische groepen zoals de Lacandonas uit het lacadona oerwoud of de Tsotsiles uit de hooglanden rond San Juan Chamula’s hebben zich nooit bij de Zapatisten aangesloten. Economische, politieke en religieuze breuklijnen veroorzaken fricties die soms leiden tot interne gewelddadige conflicten. Een belangrijke breuklijn is de religieuze verdeeldheid in de inheemse gemeenschappen. De Zapatisten, gesteund vanuit het bisdom van San Christobal, zijn katholieke aanhangers van de bevrijdingstheologie, een radicale op marxistische ideologie gebaseerde versie van de Bijbel. Reeds decennia lang wordt de regio overspoeld door Amerikaanse missionarissen vanuit allerlei evangelische groepen. De verdeling leidt de laatste jaren meer en meer tot gewelddadige confrontaties. Jet: “Het bezoek van paus Franciscus aan Chiapas in 2016 betekende een enorme boost voor de erkenning van de theologia indígena, het integreren van inheemse gebruiken in katholieke riten Inheemse lekenpriester (diakens) kregen opnieuw een belangrijke plaats in de kerk en vanaf nu mochten ook vrouwen diaken worden.” Het zapatisme, sterk gelieerd aan de katholieke bevrijdingstheologie, heeft belangrijke rol in gespeeld in de erkenning van inheemse cultuur binnen de kerk.
Een recent fenomeen is de aanwezigheid van drugskartels uit het noorden van het land die infiltreren in de lokale politiek. Een extreem voorbeeld hiervan is de regio Pantehlo, waar door drugsgeweld duizenden mensen moesten vluchten. De drugskartels zorgen voor de aanwezigheid van zware oorlogswapens in de regio. Als reactie hierop ontstond begin dit jaar de zelfverdedigingsgroep de Machetes, gewapende boeren die zelf de strijd aangaan met de narcos en de door drugsbendes overgenomen lokale besturen. Het zijn geen Zapatisten maar je kan wel stellen dat het zapatisme de voedingsbodem is geweest om zelf het heft in handen te nemen. Net zoals de Zapatisten zijn hun gezichten verstopt achter bivakmutsen, hebben ze een eigen radiocommunicatienetwerk en lijken op militaire leest georganiseerd.27 jaar zapatisme en wat nu ?
De beweging en haar manier van zelforganisatie en empowerment hebben een enorm impact gehad op de Mexicaanse maatschappij. Nog steeds zijn de Zapatisten, ook internationaal, een inspiratiebron voor zelforganisaties. Waar er vroeger niets was, zijn er nu autonome scholen en veldhospitalen. Toch stel ik vast dat er twee kanten aan het verhaal zijn: de flashy beelden op social media vanuit de Zapatistendorpen, de grappige en ontroerende communicados van sub Marcos, de Europese zapatour, .. lijken er vooral op gericht om internationale steun te genereren. In Mexico zelf hoor ik vooral ontgoocheling en kwaadheid. Meer en meer keert de progressieve middenklasse zich af van de beweging. Het contrast tussen het imago dat het EZLN ophangt in Europa en de realiteit in Chiapas is groot. “De Zapatisten zitten op droog zaad, zij hebben door zich af te sluiten van elke samenwerking met NGO’s en de regering, quasi geen inkomsten en leven van donaties vanuit de internationale gemeenschap”, hoor ik. Ik blijf verward achter. Desondanks hebben de zapatistas onmiskenbaar hun stempel gedrukt op de Mexicaanse maatschappij, zeker wat betreft vrouwenrechten en respect voor inheemse culturen:
Alle inheemse gemeenschappen in Chiapas, ook de Zapatisten, maken deel uit van een uiterst patriarchale cultuur waar vrouwen geen recht hebben op grond, niet mogen studeren, autorijden, meisjes op 13 -14 jaar worden uitgehuwelijkt, etc. Het EZLN heeft vrouwenrechten van in het begin tot een belangrijk thema gemaakt. Een derde van de bewapende guerrillero’s zijn vrouwen. Vrouwen nemen ook belangrijke militaire posities in met als bekendste commandante Ramona, 1 van de 7 vrouwelijke commandantes. De revolutionaire vrouwenwet ( tien wetten die vrouwen rechten verlenen met betrekking tot huwelijk, kinderen, werk, gezondheid, onderwijs, politieke en militaire participatie en vrouwen beschermden tegen geweld ) zorgde voor een mentale ommekeer in de Zapatistengemeenschap. NGO’s en ontwikkelingsprogramma’s van de overheid proberen al decennialang allerlei vrouwenprojecten op te zetten in de regio met weinig succes. De Zapatisten zijn er wel in geslaagd om vrouwen meer zeggenschap te geven. De Junta’s, hoogste politieke raden in het EZLN, kennen een roterend systeem waaraan vrouwen actief participeren . Er zijn meer en meer meisjes die Spaans leren, onderwijs volgen en verder studeren, anticonceptie is bespreekbaar geworden. Voor het eerst zie je meisjes die broeken dragen en voetbal spelen, ondenkbaar 25 jaar geleden.
Een probleem blijft het eigenaarschap van de grond, voor een boerengemeenschap de kern van hun bestaan. In de Zapatistengemeenschappen is de grond gemeenschappelijk bezit waardoor weduwen of ongehuwde vrouwen ook voedsel kunnen verbouwen. In de niet- of ex-Zapatistendorpen zijn enkel mannen eigenaar maar wordt dit meer en meer in vraag gesteld. In de inheemse gemeenschappen van Mexico bestaat een eigen rechtssysteem volgens “ gewoonte en gebruiken” Marcela: “Inheemse gemeenschappen zijn vaak zeer conservatief en patriarchaal. In veel gevallen betekent dit een bende oudere mannen die, onder invloed van een alcohol, beslissingen nemen waar het hele dorp zich aan moet houden”. De Zapatisten hebben dit eeuwenoude systeem nieuw leven in geblazen maar wel in een context waar er ruimte is voor vrouwenrechten.
De Zapatisten zijn er wel in geslaagd de inheemse bevolking zichtbaar te maken. Decennialang leefde Mexico in soort van collectieve ontkenning van hun inheemse bevolking. Media en politiek waren uniform blank, archeologische sites representeerden een dode Mayacultuur, vrouwen in typisch klederdracht waren niet meer dan een folkloristische attractie. Anno 2021 is de inheemse cultuur springlevend, zij hebben hun rug gerecht en eisen hun plek op. Vroeger was het schande om indígena te zijn, een reden voor vernedering en racisme. Nu zijn Mexicanen, ook mestiezen trots op hun afkomst. Er is meer en meer aandacht voor inheemse talen, er zijn universiteit voor inheemse talen, schrijvers in inheemse talen, modeontwerpers die inheemse weefsels verwerken in hun stukken, inheemse acteurs zoals Yalitza Aparicio (de film “Roma”, ambassadrice voor Cartier) , Tenoch Huerta ( drugsbaron Rafael Quintero in Narcos/Mexico).
Vanaf de begindagen in 1994 genereerde de beweging wat subcommandante Marcos een intergalactische weerklank noemt. De eerste internetzaadjes begonnen nog maar net te kiemen maar de Zapatisten gebruikten het medium volop. In de jaren ’90 werden er een aantal intergalactische ontmoetingen georganiseerd o.a in Parijs en Berlijn. Na een reeks tours door Mexico waarbij Sub Marcos als een moderne Che Guevara met een motorfiets het land door reisde, steken de Zapatisten de oceaan over. Na 25 jaar met open armen de wereld te ontvangen, trekken ze nu zelf de wereld in en komen naar Europa. Heel de reis is doordrenkt van symboliek. In mei kwam een kleine delegatie , het eskadron 421, per boot aan in Spanje, 500 jaar na de verovering van Mexico door Hernan Cortez. “We volgen de route waar ze 500 jaar geleden vandaan kwamen”, vertelde Subcomandante Moisés, een andere Zapatista-leider. “In dit geval volgen we de route om leven te zaaien, niet zoals 500 jaar geleden. op zoek, niet naar verschil, niet uit op superioriteit, of belediging, veel minder nog om vergiffenis te vragen of medelijden. We zullen gaan zoeken naar wat ons gelijk maakt“.
Op 13 september vertrok een grotere delegatie per vliegtuig naar Wenen. De focus ligt op Spanje, waar ook de meeste solidariteitsgroepen zijn. Ze zijn niet gekomen om in bomvolle aula’s lezingen te geven hoe de antikapitalistische strijd aan te gaan, nee, ze willen uitwisselen en leren en met deze expertise terugkeren. Interessant? Zeker. Relevant? Ook.. maar verwacht geen mirakeloplossingen, Marcos is geen rockster en de Zapatisten zijn geen profeten maar mensen als u en ik, op zoek naar een eigen levenswijze in respect en autonomie.
“ We zijn aangekomen: “De Europese lucht huilt van emotie. Hun tranen vermengen zich met de tranen op de wangen van het onverschrokken eskader 421, gebruind door zon, zee, angst en adrenaline. In hun stappen, in hun blikken, in hun hartslag staken de Maya’s – zo wil de legende – in 50 dagen en nachten de Atlantische Oceaan over, op hun lange en bewogen reis door het leven. Buiten is het koud, maar binnen, in de geografie van het hart, verwarmt iets als een gevoel de ziel. In de bergen van het Mexicaanse zuidoosten lacht de zon en uit de geluidsinstallatie klinken vrolijk de eerste tonen van een cumbia. Natuurlijk moeten de ontscheping, de overdracht van de luchtdelegatie, de organisatie van de agenda, de vergaderingen,… en de viering van het woord nog komen. Met andere woorden, alles ontbreekt. “ Sub Galeano, juni 2021
(Liesbeth Huysmans, San Cristóbal de las Casas, Chiapas, México, augustus 2021)
Links:
https://www.viajezapatista.be/le-reseau-daccueil-des-zapatistes-en-belgique/
https://www.sipaz.org/que-es-sipaz-2-2/
https://enlacezapatista.ezln.org.mx/2021/04/12/journey-to-europe/
http://enlacezapatista.ezln.org.mx/2021/06/20/llegamos/
