Meer dan 250.000 geregistreerde Covid-19-sterftes wereldwijd. Meer dan 3,6 miljoen geregistreerde besmettingen. Honderden miljoenen mensen in één of andere vorm van ‘lock down’. De globale economie in vrije val. Niet niets wat het ‘nieuwe coronavirus’ aanricht. In veel landen de grootste crisis sinds WO II. Toch zijn er zelfs tussen aan elkaar grenzende staten enorme verschillen qua impact.
Frankrijk op zijn Noord-Koreaans
In Frankrijk leverde de ‘lock down’ toestanden op die mensen zich deed afvragen of ze niet per ongeluk in het land van Kim Jong-un beland waren. Ooit zo fier op hun ‘Liberté, Egalité, Fraternité’, lieten de Fransen zich door de combinatie ‘Bankier + Virus’ (Macron + Corona) een politiestaat intuinen.
De Nederlandse Volkskrant bracht op 1 mei een ooggetuigenverslag. (Waarom knipperen we nu met onze ogen bij het gebruiken van dat woord voor Frankrijk?) Journalist Daan Kool gaf zijn stuk deze titel en conclusie: “Gevoelsmatig is Frankrijk veranderd in een politiestaat”. En die politie, die was in Frankrijk ook al voor corona, niet bepaald je vriend of vriendin, noteerde Kool. Maar door corona gingen agenten pas echt hun boekjes te buiten, daarin gestuurd en gesteund door een regime dat dankzij corona de kans schoon zag, heel het land streng in de pas te doen lopen.
‘Anarchistisch’ België: vrij maar dodelijk
Verwonderlijk hoe verschillend ook in Europa de coronacrisis aangepakt wordt. In Belgenland lijkt het soms of we hier de grootste knoeiers aan de macht hebben. Dat danken we deels aan een ruime manier van slachtoffers tellen maar ook aan de hopeloos ingewikkeld gemaakte staatsstructuur (met maar liefst 9 ministers bevoegd voor volksgezondheid). Hier echter niet het gevoel in een politiestaat te leven.
Anderzijds stond het kleine België op 2 en op 4 mei 2020 in de wereld-corona-overzichten op de 13de plaats qua aantal besmettingen. Nederland op 16. Er zitten in die overzichten echter ‘tricheurs’. Valsspelers. China bijvoorbeeld met op 4 mei amper 82.880 besmettingen en ‘slechts’ 4.633 overlijdens. Tegenover 50.267 geregistreerde besmettingen in België én 7.924 doden. (Opmerkelijk ook: de cijfers lagen voor China op 4 mei iets lager dan op 2 mei: ginder wordt niet opgeteld, maar afgetrokken.)
En dan zullen we nog maar niet spreken van Noord-Korea dat blijft beweren 0 corona-doden te hebben. Noord-Korea komt in de wereld-overzichten gewoon niet voor, wegens totaal geen informatie erover. In Tajikistan werd zelfs het gebruik van het woord corona verboden. Maar de wereldoverzichten vermelden voor dat land op 5 mei alvast drie doden en 230 besmettingen.
Blijft het ‘globale zuiden’ gespaard?
Aan politiestaten geen gebrek in grote delen van Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Tal van regimes misbruiken de corona-epidemie om critici de mond te snoeren en minderheden als zondebok te gebruiken en te discrimineren. Zie bijvoorbeeld de moslims in het India van hindoenationalist Modi.
Opvallend is wel hoe ondanks – of net daardoor? – de grote volksarmoede ‘het globale zuiden’ tot nu toe gespaard lijkt te blijven van grote corona-sterfte. Afgerond telde heel Afrika op 2 mei nog maar 41.000 geregistreerde besmettingen. Op 4 mei: 44.437.
Oceanië telde er op 4/5, 8.203 en Azië waar de pandemie begon, zo’n 553.544. Maar kijk dan naar die cijfers voor Europa en Amerika: 1 miljoen 384.499 en 1 miljoen 475.942 geregistreerde besmettingen.
Qua dodentol staat Europa bovenaan met 140.244 doden (België staat in de ‘Europese top’, op plaats 5, na Italië, UK, Spanje en Frankrijk), gevolgd door Amerika met 85.260 overlijdens. In Afrika stierven ‘nog maar’ 1.799 mensen aan Covid-19. Wereldwijd overleden nu al meer dan 250.000 mensen aan het nieuwe coronavirus.
Nergens buiten Europa liep tot nu toe de dodentol zo dramatisch snel hoog op als dat gebeurde in Italië en Spanje én nu nog gebeurt in de chaotisch geleide Verenigde Staten. Van het zuiden is me maar één land bekend waar de coronasterfte echt dramatisch verliep: Ecuador. Er stierven op korte tijd zoveel mensen dat de lijken op straat bleven liggen. Op 4 mei lag de dodentol in Ecuador echter ‘nog maar’ op 1.569 (getelde) overlijdens. Brazilië, voor Peru en Ecuador, de koploper in Zuid-Amerika, telde er al meer dan 7.106.
In tal van arme landen is corona eerder bijzaak dan hoofdbekommernis. Zo bv. in het failliete Libanon, waar Volkskrant-journaliste Ana van Es deze uitspraak optekende: “Geef me corona, dan heb ik tenminste nog iets in dit leven”. Bizar genoeg: in het compleet ontregelde Libanon “lijkt de uitbraak onder controle”. Zo berichtte tenminste De Volkskrant op 1 mei. Er vielen in het land dat wel snel in ‘lock down’ ging, nog maar 24 (getelde) doden. 725 personen bleken besmet.
Opletten voor media-zege-berichten
Een ander opvallend scorend land lijkt de communistische dictatuur Vietnam. Gelegen naast China schijnt ook dit ontwikkelingsland met een bevolking van 97 miljoen mensen, aan de dans te ontsnappen. Op 4 mei telde het volgens een bericht van BusinessAM nog maar 271 Covid-19-gevallen en nog geen enkele gerapporteerde dode ! Dat terwijl eerder “gevreesd werd dat een uitbraak van het virus het land zou verwoesten”, zoals Sean Fleming van het Wereld Economisch Forum (WEF) schreef. “Vietnam heeft zich in plaats daarvan onderscheiden als een baken van hoe je meer kan doen met minder middelen.”
De situatie in Vietnam is echter een stuk minder rooskleurig dan BusinessAM het voorstelde. Op https://www.worldometers.info/coronavirus/ leer je dat Vietnam op 5 mei al 3,6 miljoen besmettingen registreerde en 252 corona-gerelateerde overlijdens. Het blijft opletten met mediaberichten.
Minstens 19 ‘verklarende factoren’ voor Covid-19-impact
Menigeen blijft zich afvragen waarom het ene land hard en het andere mild getroffen wordt door Covid-19. Het Laatste Nieuws titelde op maandag 4 mei: “Het grote coronaraadsel: waarom slaat het virus niet overal even hard toe?”
De krant vermeldde 4 landen met heel verschillende resultaten: “Suriname werd zondag ‘coronavrij’ verklaard, maar in buurland Brazilië vielen al 6.300 doden. Terwijl men in Iran massagraven aanlegt, is de dodentol in het naastgelegen Irak ‘slechts’ 100. In een artikel van de New York Times geven onderzoekers mogelijke verklaringen voor de grote verschillen.”
Enkele dagen eerder zette ik in het ezine De Groene Belg de mogelijke verklaringen ook al op een rij en kwam eerst tot 12 en later tot 16 en zelfs 19 ‘verklaringen. Overlopen we de lijst even, aangevuld met elementen uit het HLN/NYT-artikel en tal van andere persberichten.
“Minder streng, minder doden, hoe doet Nederland dat?” titelde De Standaard op 2 mei. “Nederland heeft betere coronacijfers dan België, terwijl de winkels er nog open zijn en thuisblijven een persoonlijke beslissing is. Is dat goed gedaan of slecht geteld?”
En Zweden? Heel veel bedrijven en handelszaken bleven er gewoon open. Op een bevolking van 10,23 miljoen mensen werden daar tot 4 mei ‘slechts’ 2.769 doden geteld. Vergelijk dat met België en zijn 11,46 miljoen inwoners met toen 7.924 doden! Groot verschil tussen de twee landen: de Zweden wonen niet op 30,6 duizend vierkante kilometer maar op 450 duizend vierkante kilometer. Dat maakt het afstand van elkaar houden, al wat makkelijker.
1) Bevolkingsdichtheid speelt dus zeker een grote rol. Des te verspreider een bevolking leeft, des te minder snel de virusverspreiding.
2) Een overdaad aan voeding eveneens: zwaarlijvigheid blijkt nu dodelijk.
3) Luchtvervuiling evenzeer. Het tast de longen aan, waar Covid-19 van profiteert.
4) Toerisme wordt als dé verspreider van het virus over de wereld gezien maar in het verlengde daarvan wees de New York Times ook op de factor “grootschalig openbaar vervoer”. “De afwezigheid daarvan in ontwikkelingslanden kan mogelijk de verspreiding van het virus hebben geremd.” Bij ons wees socioloog Jan Hertogen er eerder op hoe treinverbindingen het virus mee verspreidden.
Ziedaar alvast vier factoren waarom het nu slecht wonen is in rijke dichtbevolkte industrielanden die de top 20 van het aantal corona-besmettingen en overlijdens bijna geheel voor hun rekening nemen.
5) Factor 5 is de al dan niet ‘geografische ligging’ van een land. Hoe anders dan doordat ze eilanden of schiereilanden zijn die perfect de binnenkomende mensen in quarantaine kunnen plaatsen, konden stadsstaten zoals Hong Kong en Singapore en landen zoals Zuid-Korea, Taiwan en Nieuw-Zeeland hun aantallen besmettingen en doden laag houden?
6) In het verlengde van 4 en 5: de ‘kosmopolitische aard’ van een bevolking. Het werd wereldwijd opgemerkt dat allochtone bevolkingsgroepen – zoals de Turken in Limburg en de Latino’s in New York – meer getroffen worden, maar zij zijn vaak ook later en minder geïnformeerd over de maatregelen die een land treft, gericht als ze zijn op de media in hun land van herkomst.
7) Armoede en ongezonde tot zelfs gevaarlijke leef- en werkomstandigheden moeten ook vermeld worden. Zij treffen uiteraard ook autochtone bewoners en werkers. Journalist Hugues Le Paige wees er bv. op hoe in Italië een deel van het patronaat bloed aan de handen heeft omdat het zijn bedrijven ook tijdens het hoogtepunt van de epidemie kost wat kost openhield.
8) Het klimaat vervult eveneens een rol maar onduidelijk is nog dewelke. Zowel heel noordelijke als tropische landen registreren immers lage besmettingscijfers. Maar Covid-19 slaat verrassend hard toe in het warme Brazilië. Daar verwijst men naar de onhygiënische leefomstandigheden in de overbevolkte sloppenwijken. Het idee dat zon en warmte beschermen, kon ook leiden tot teveel onveilig gedrag.
9) Met name in Azië waren recente ervaringen met virus-uitbraken van groot belang. Daardoor werden bv. in Taiwan en Singapore sneller de nodige maatregelen genomen. Anderzijds kunnen eerdere ‘vergissingen’ remmend werken. Volgens Al Jazeera heeft dat gespeeld bij de Wereldgezondheidsdienst die van overreactie beschuldigd werd inzake de Mexicaanse griep van 2009. In eigen land werd toen gezondheidsminister Laurette Onkelinx (PS) ervan beschuldigd de farma-industrie makkelijk grote winsten te hebben laten maken.
10) De voorgeschiedenis van een bevolking qua vaccinatie kan ook een groot verschil maken. HLN titelde op 3 mei: “Beschermt vaccin tegen bof, mazelen en rode hond ook tegen corona? Steeds meer aanwijzingen, zeggen wetenschappers”. Volgens journalist Maarten Keulemans “kan” dat vaccin “de ernst van Covid-19 tegengaan. Dat zou verklaren waarom jongere mensen zo weinig last hebben van het coronavirus, zo stellen onderzoekers verbonden aan de Amerikaanse NGO World Organisation: die hebben de prik gehad, en ouderen vanaf ongeveer 50 niet.”
11) Genetische verschillen tussen bevolkingen worden bv. ingeroepen om te verklaren waarom Oost-Europa grotendeels de ‘corona-dans’ ontspringt. HLN meldde op 10 april dat “uit onderzoek blijkt dat er in landen waar een specifieke variant van het ACE1-gen vaak voorkomt, minder besmettingen en overlijdens worden geteld. Concreet gaat het om het D-polymorfisme van het bewuste gen, dat vooral in Oost-Europa voorkomt.”
12) Man of vrouw? Mannen blijken kwetsbaarder. De vrouwelijke immuniteit is sterker. In de meeste landen is de numerieke verhouding tussen beide geslachten ongeveer gelijk opgaand, 50/50, maar de situatie van mannen en vrouwen is vaak helemaal niet dezelfde.
13 & 14) Ook de politieke organisatie van een land en zijn gezondheidsdiensten kunnen zwaar doorwegen. Het is nu niet de moment om ziek te zijn in een land zonder veel ziekteverzekeringen zoals de V.S. In België bemoeilijkt de politieke bevoegdheidsversnippering, een kordate aanpak. De eerdere neiging bij sommige westerse commentatoren om het dictatoriale China om zijn harde aanpak te loven zijn ondertussen verstomd, want ook democratieën zoals Taiwan en Nieuw-Zeeland hebben de pandemie succesvol aangepakt.
15) De cultuur van een land (inbegrepen het religieuze) is ook van tel. Een eerder collectieve cultuur kan zowel beschermend werken (stipter gehoorzamen van richtlijnen) als bedreigend (het willens nillens met heel de familie blijven samenkomen). Hoe bedreigend religieus fanatisme zijn kan, bleek in Iran waar men bv. collectief iconen bleef kussen toen het virus al in het land was.
16) U zat er op te wachten! Leeftijd! Ouderdom! Des te langlevender betekent in het algemeen des te kwetsbaarder voor Covid 19. Reden waarom Japan met zijn oude bevolking zo bezorgd moet zijn en Italië het ook beter geweest was.
17) Belangrijk is uiteraard ook de situatie waarin de ouderen zich bevinden: geconcentreerd in rusthuizen – nu verbloemend ‘woonzorgcentra’ genoemd, maar mag het woord ‘concentratiehuizen’ vallen ? – of verspreid over de bevolking, thuis dus vooral én daardoor ook minder omgeven door andere oude mensen. In België werden oude mensen in de rusthuizen beschermd tegen hun kleinkinderen, maar niet tegen andere oude mensen …
18) Verder zijn er tal van toevalsfactoren. Zo werd in Spanje verwezen naar een grote vrouwenbetoging die de snelle uitbraak van het virus in Madrid in de hand zou gewerkt hebben.
19) Tot slot doet men er goed aan dat er bij elk nieuw virus ook nog onbekende factoren ‘in het spel’ zijn. Men weet er nog lang niet alles van en mag zich dus aan zowat alles verwachten. Het meest onverwachte soms nog het eerst.
Afrondend: op zijn Trumps landen met elkaar vergelijken alsof het om een soort ‘coronaspel’ zou gaan, is te simplistisch. Appelen met peren vergelijken of in het geval van een vergelijking tussen België en bevolkingskampioen China, het vergelijken van één appel met een hele appelboom.
Naar het einde van de ‘concentratiehuizen’ voor ouderen?
Gaan we nog even dieper in op het aspect leeftijd. Dat komt in het ‘Coronaraadsel’-artikel van HLN/NYT ook aan bod: “Afrika is een goed voorbeeld. Op ‘s werelds jongste continent is ruim 60 procent van de bevolking jonger dan 25 jaar. Tot nu toe is daar bij slechts 45.000 inwoners op 1,3 miljard mensen het virus vastgesteld.”
Het artikel ging verder door op het leeftijdsaspect en kwam voor een nieuw raadsel: Japan. “In Japan stierven relatief weinig mensen aan Covid-19 (520), terwijl het de oudste bevolking ter wereld heeft.” Japan heeft zopas wel de noodtoestand verlengd. Op 3 mei telde het bijna 15.000 besmettingen en 487 corona-overlijdens, op een bevolking van 126,5 miljoen mensen.
Een mogelijke verklaring gaf ik hierboven al: de situatie waarin oude mensen zich bevinden. En uiteraard ook hun gezondheidstoestand. Merkwaardig is wel zoals te zien is in een Al Jazeera reportage (1) dat in Japan kinderen en kleinkinderen hun ouders en grootouders in de rusthuizen gewoon kunnen opzoeken. Ook knuffelen en spelen met de kleinkinderen is er gewoon toegelaten. Dat niet meer kunnen, dat zouden de Japanners pas erg vinden.
Bij ons in België lijkt men nu wel af te stappen van de formule van ‘grote concentratiehuizen’, zo werd me verteld. Ten voordele van kleine woongemeenschappen waarin ouderen van dagen mee actief blijven. En niet tot hulpbehoevendheid ‘verkinderlijkt’ worden.
Verderop in het HLN/NYT-artikel werden onze vermoedens gesterkt: “In veel landen leidt de gewoonte om thuis voor ouderen te zorgen tot minder verpleeghuizen, terwijl deze centra in ons land en de rest van Europa ware besmettingshaarden zijn, met tragische gevolgen voor inwoners en verzorgend personeel: zo viel de helft van het aantal coronadoden in Europa in woonzorgcentra.”
In concentratiehuizen dus … We gaan ze zo noemen. Ja? Le Monde bericht op maandag 4 mei dat vanaf het moment dat het virus de rusthuizen binnendrong, deze veranderden in “tombeaux”. Te vertalen als ‘grafkelders’. Zelf kende ik een oude landbouwer die op het punt stond het rusthuis te verlaten, tot zijn familie dat afblies. Enkele dagen later werd hij besmet. Nu is hij dood. In Frankrijk werd er al een 100-tal klachten tegen rusthuizen ingediend.
Hoe dan ook: een ingewikkelde interactie van talloze factoren
Het HLN-NYT-artikel besloot: “De experts menen dat geen enkele van de bovenstaande factoren de verspreiding van het virus volledig kan verklaren. Waarschijnlijk wordt de impact van het coronavirus bepaald door een samenspel van alle bovengenoemde factoren.”
Laten we die ‘waarschijnlijk’ maar achterwege. Het IS een samenspel’ van veel factoren waardoor overheden er zich dan ook vaak aan mispakken. Dat moet hun vergeven worden. Hun onvoorbereid zijn en de ‘besparingen’ op de gezondheidszorgen niet. Evenmin als de politieke ‘spelletjes’ – ernstiger: de gevechten om de macht – die niet alleen een land als België vaak verlammen maar ook de allerhoogste instanties. Dan spreken we niet over hemel of hel, maar over de WHO in Genève waar machtige staten het laken zoveel mogelijk naar zich toe trekken.
Daardoor werd de Wereldgezondheidsdienst veel te laat op de hoogte gebracht door China van de Covid-19-uitbraak. Vervolgens kon de WHO ook de positieve ervaringen van Taiwan niet met de wereld delen, want groot-financierder China tracht Taiwan dat het als een opstandige provincie beschouwt, overal buitenspel te zetten. De greep van China op de WHO leidde dan ook nog tot Trumps plan om de Amerikaanse financiële bijdrage terug te schroeven. Beide grootmachten laten hun eigenbelang voorgaan op de Organisatie van de Wereldgezondheid.
Licht aan tunneleind? Vaccin tegen september?
De manier waarop ondertussen de coronadreiging misbruikt wordt door tal van malafide regimes plus de verstoringen in de wereldhandel, kunnen maken dat de bevolkingen van arme landen zwaarder getroffen gaan worden door de neveneffecten van de pandemie dan door de pandemie zelf.
Toch zitten er aan het hele corona-gebeuren ook positieve kanten. Op allerlei gebieden. Denk bijvoorbeeld aan het besef dat nogal wat slecht betaalde jobs eigenlijk essentiële jobs zijn: in de zorgsector, de winkels, de scholen … Door het verminderde verkeer vallen er minder verkeersslachtoffers en is de lucht in veel steden – met name ook in een land als India – weer zuiver. De toeristische industrie moet inbinden waardoor de mooiste plekjes op aarde weer wat rust gegund wordt. Ook onze dierlijke medebewoners van de planeet wisten daar snel gebruik van te maken. En doordat de CO2-uitstoot duikelde en met name de luchtvaartsector er als aan de grond genageld bijligt, zullen de klimaatproblemen voor iedereen alvast iets beperkter blijven.
Afhankelijk van de situatie waarin u, lezer, zelf verkeert kunt u dan ook de volgende woorden heel anders ervaren, maar blijft het niet een feit, dat hoe clichématig het ook moge klinken, crisissen ook kansen blijven ?! Kansen om het anders en beter aan te pakken. Kop op dus. Hoe venijnig ook dat virus, we gaan het niet alles laten vergallen. En maar hopen dat er snel deugdelijke vaccinatie en medicijnen ontwikkeld worden. Volgens de WHO waren er midden april al 60 vaccins in ontwikkeling. Volgens de VRT op 4 mei al 90 ! Op 4 mei ook zette de EU een wereldwijde geldinzameling op poten voor de vaccin-ontwikkeling. Vele landen deden mee, maar niet de V.S. van Trump.
De Duitse minister van Volksgezondheid Jens Spahn – toch ook geen idioot – waarschuwde begin deze maand nog dat het jaren kan duren voor er een deugdelijk vaccin is. Maar zie: de Antwerpse regionale televisie meldt dat de universiteit Antwerpen die “meewerkt aan een mogelijk vaccin tegen Covid 19, al vrijwilligers zoekt om een vaccin te testen.”
Gazet van Antwerpen berichtte op 2 mei dat er “in de wereldwijde wedloop naar een vaccin tegen het coronavirus één Belg is die op kop van het peloton rijdt: Antwerpenaar Bruno Holthof. De directeur van de universitaire Oxford-ziekenhuizen in het Verenigd Koninkrijk (…) zegt onomwonden dat een vaccin tegen september haalbaar is. “Tegen eind dit jaar willen we alle Britten gevaccineerd hebben”, zegt hij. “En hopelijk kunnen we gelijktijdig uitbreiden naar andere landen, ook naar België.”
Voilà, dan kunnen we weer een tijd verder. Tot de volgende pandemie of andere catastrofe ons overvalt. Of we gewoonweg zelf aan het eind van ons bobijntje komen.
Noot
(1) “Coronavirus: Lessons From Asia” is een bij Al Jazeera te bekijken indrukwekkende reportage van 48’ over de aanpak van vier Aziatische landen: China, Taiwan, Japan en Zuid-Korea. Soms indrukwekkend, soms bevreemdend om zien hoe Aziatische autoriteiten de ene keer streng organisatorisch (van dictatoriaal in China tot heel transparant in Taiwan) en vaak technologisch geavanceerd (Zuid-Korea) dan weer tamelijk laks (zoals in Japan) de coronacrisis aanpakken.
Dit artikel is gebaseerd op bijdragen van 2 en 4 mei in het ezine De Groene Belg. Info: mediadoc.diva@skynet.be